V kadencja

Odpowiedź ministra rolnictwa i rozwoju wsi

na interpelację nr 2208

w sprawie poszerzania się zjawiska wyłudzania pieniędzy z tytułu pomocy przyznawanej polskim rolnikom przez Unię Europejską

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na pismo z dnia 7 kwietnia 2006 r. znak: SPS-023-2208/06 dotyczące interpelacji Pana Grzegorz Kurczuka - Posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ˝w sprawie wyłudzania unijnych pieniędzy˝ informuję, iż stworzony w Polsce system kontroli środków unijnych, jak również krajowych przeznaczonych na rolnictwo jest zgodny z założeniami określonymi w prawodawstwie unijnym.

   I. PŁATNOŚCI BEZPOŚREDNIE. Zgodnie z art. 17-22 rozporządzenia Rady (WE) nr 1782/2003 ustanawiającym wspólne zasady dla systemów pomocy bezpośredniej w zakresie wspólnej polityki rolnej oraz określonych systemów wsparcia dla rolników (Dz.Urz. WE Nr L.141 z dnia 30.04.2004 r.), płatności bezpośrednie zarządzane są za pomocą Zintegrowanego Systemu Zarządzania i Kontroli. Jednocześnie płatności do gruntów są przyznawane po przeprowadzeniu wszystkich wymaganych kontroli - zgodnie z art. 10 rozporządzenia Rady (WE) Nr 796/2004 ustanawiającym szczegółowe zasady wdrażania wzajemnej zgodności, modulacji oraz zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli przewidzianych w rozporządzeniu Rady (WE) Nr 1782/2003. W ramach przedmiotowej weryfikacji danych zawartych we wnioskach o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa przeprowadza:

   1. kontrole kompletności wniosków,

   2. kontrole administracyjne (proste i krzyżowe),

   3. kontrole na miejscu.

   Do kontroli kompletności wniosków (sprawdzenie czy wszystkie pola zostały przez beneficjenta wypełnione) oraz kontroli administracyjnej jest poddawane 100% wszystkich złożonych wniosków. Kontrola administracyjna prosta polega na sprawdzeniu danych z wprowadzonego wniosku z danymi istniejącymi w Zintegrowanym Systemie Zarządzania i Kontroli (IACS), natomiast kontrola krzyżowa polega na sprawdzeniu złożonych przez wnioskodawcę danych z danymi złożonymi przez innych producentów rolnych, celem uniknięcia nienależnego wielokrotnego przyznawania tej samej pomocy, w odniesieniu do tego samego roku gospodarczego oraz zapobieżenia nienależnej kumulacji pomocy przyznawanej na podstawie odrębnych schematów pomocowych, wiążących się z zadeklarowaniem powierzchni, np.: wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych, czy zalesiania gruntów rolnych. W przypadku podejrzenia wystąpienia takich nieprawidłowości sprawa jest zawieszana aż do wyjaśnienia, a następnie przy niekorzystnym rozstrzygnięciu, pomoc w bieżącym roku na daną powierzchnię nie jest przyznawana. Kontrole na miejscu, przeprowadzane przez służby kontrolne ARiMR, weryfikują dane zadeklarowane przez producenta rolnego we wniosku o płatność i dotyczą wszystkich schematów pomocowych obsługiwanych przez Agencję. Informuję, iż wymagana rozporządzeniem Komisji (WE) Nr 796/2004 z 21 kwietnia 2004 r. minimalna ilość kontroli na miejscu wynosi 5% złożonych wniosków. Na podstawie danych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w kampanii kontrolnej na rok 2004 liczba kontroli na miejscu wyniosła ok. 78 tys. gospodarstw - 5,5% złożonych wniosków. Podczas kontroli stwierdzono, iż udział procentowy gospodarstw, w których powierzchnia deklarowana jest większa od powierzchni stwierdzonej powyżej 3% wynosił 11,9%. W związku z powyższym na 2005 r. przyjęto - zgodnie z art. 26 pkt 3 ww. rozporządzenia - podwyższony poziom kontroli na miejscu tj. 6,4% w skali kraju, a w regionach o najwyższej liczbie wykrytych w 2004 r. nieprawidłowości - 11% deklarowanych wniosków. Jednocześnie na obszarach, na których stwierdzone zostały znaczące nieprawidłowości powodujące sankcje finansowe w roku 2004 przeprowadzono kontrole metodą ˝foto˝.

   Z przeprowadzonej analizy danych, uzyskanych podczas kontroli na miejscu w gospodarstwach rolnych z tytułu płatności bezpośrednich w kampanii 2005 r., wynika, iż poziom nieprawidłowości powodujących sankcje u producenta rolnego wynosi ok. 13,3% w skali kraju. Większość przypadków dotyczy gospodarstw, w których powierzchnia deklarowana została zawyżona w niewielkim zakresie, powyżej 3% ale nie więcej niż 10% powierzchni deklarowanej. Są to najczęściej przypadki niezamierzone przez rolników, wynikające często z pomyłek lub mankamentów w ewidencji gruntów. Jedynie 4% kontrolowanych gospodarstw zawyżyło powierzchnię deklarowaną do dopłat powyżej 20%. W skali kraju dotyczy to ponad 3,7 tys. przypadków, na ponad 96 tys. skontrolowanych wniosków. Wybór gospodarstw do kontroli na miejscu, w ramach płatności bezpośrednich, opiera się w znacznej części na analizie ryzyka. Wśród parametrów, które brane są pod uwagę przy wyborze gospodarstw do kontroli znajdują się między innymi: wysokość płatności, sankcje z ostatnich 5 lat, powierzchnia zgłoszona do płatności, błędy wykryte podczas kontroli administracyjnej, jak również uniemożliwienie przeprowadzenia kontroli w roku 2004. Zastosowanie określonych czynników analizy ryzyka spowodowało, iż do kontroli na miejscu w ramach płatności, skierowane zostały wnioski obarczone ryzykiem wystąpienia błędów i nieprawidłowości. W związku z powyższym stanowi to potwierdzenie prawidłowego funkcjonowania systemu kontroli w Polsce.

   II. DZIAŁANIA PROW. W zakresie Działania 1 PROW ˝Renty strukturalne˝ w roku 2005 do kontroli na miejscu skierowano 1300 producentów rolnych przekazujących gospodarstwo oraz ponad 1300 producentów rolnych przejmujących gospodarstwo. Podczas kontroli stwierdzono jedynie 9 znaczących nieprawidłowości powodujących zawieszenie lub wstrzymanie płatności dla producenta przekazującego gospodarstwo. W większości kontrolowanych producentów rolnych przekazujących gospodarstwo nieprawidłowości nie stwierdzono. W przypadku przejmujących gospodarstwa rolne stwierdzono jedynie nieprawidłowości nieskutkujące sankcjami (171 przypadków) natomiast znaczących nieprawidłowości podczas kontroli na miejscu nie stwierdzono.

   W ramach obsługi Działania 3 ˝Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania˝ ARiMR przeprowadziła kontrolę ponad 39 tyś gospodarstw. Nieprawidłowości powodujące wstrzymanie lub zawieszenie płatności dotyczyły jedynie 1,6% skontrolowanych gospodarstw. W znaczącej większości kontrolowanych gospodarstw nie stwierdzono żadnych uchybień (93,6%), natomiast w 4,8% wystąpiły drobne uchybienia, nieskutkujące wstrzymaniem płatności.

   W ramach Działania 4 ˝Wspieranie działalności rolno-środowiskowej i poprawy dobrostanu zwierząt˝ do kontroli skierowano ponad 1500 producentów. Znaczące nieprawidłowości skutkujące wstrzymaniem lub zawieszeniem płatności wystąpiły w jedynie 46 gospodarstwach. Z tytułu Działania 5 ˝Zalesianie gruntów˝ w kraju skontrolowano 296 kompleksów leśnych. Nieprawidłowości stwierdzono w 113 przypadkach, jednakże tylko w 2 przypadkach stwierdzone nieprawidłowości skutkują wstrzymaniem lub zawieszeniem płatności.

   III. POZOSTAŁE DZIAŁANIA. W odniesieniu do kontroli przeprowadzonych w ramach obsługi Organizacji Producentów dostarczających warzywa i owoce do przetwórstwa, kontrolami objęto 21 OP uczestniczących w systemie pomocy finansowej z tytułu dostaw pomidorów. Przeprowadzone kontrole potwierdziły, że podmioty uczestniczące w systemie pomocy finansowej spełniły wymagania unijne i krajowe. Nieprawidłowości nie stwierdzono, natomiast stwierdzone uchybienia mieściły się w granicach tolerancji uregulowanej prawnie.

   W ramach działań SPO ˝Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich˝ przeprowadzane kontrole odbywają się na poszczególnych etapach rozpatrywania wniosku. W roku 2005 kontrolami objęto ponad 2700 zgłoszonych projektów, W zakresie obsługi działań SPO każdy wniosek podlega na wstępie kontroli formalnej, w przypadku wątpliwości kierowany jest do weryfikacji w kontroli na miejscu. Na etapie składania wniosków o płatność do kontroli na miejscu kierowanych jest min. 5% wniosków (wytypowanych na podstawie analizy ryzyka). Zastosowanie określonych czynników ryzyka powoduje, iż do kontroli na miejscu kierowane są projekty obarczone większym ryzykiem wystąpienia nieprawidłowości. W przypadku wniosków dotyczących działania 1.5 ˝Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych˝, (w których możliwe jest uzyskanie największej pomocy), każdy projekt po złożeniu wniosku o płatność podlega kontroli w miejscu realizacji projektu. Ponadto, beneficjenci pomocy podlegają kontrolom przez okres 5 lat od chwili otrzymania ostatniej płatności (tzw. okres związania z celem). Typowanie do kontroli odbywa się 2 razy w roku i oparte jest na parametrach analizy ryzyka. Wśród parametrów, które brane są pod uwagę przy wyborze projektów do kontroli, znajdują się miedzy innymi - kwota pomocy i cel projektu.

   Wpływające do ARiMR informacje o występujących nadużyciach ze strony beneficjentów są szczegółowo sprawdzane. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w wydatkowaniu środków unijnych wydane decyzje są weryfikowane, a kwoty niesłusznie wypłacone wraz z odsetkami podlegają windykacji.

   Pytanie 1. Co zamierza Pan Minister zrobić z tym problemem?

   Pragnę zwrócić uwagę, iż systemy wsparcia, takie jak płatności bezpośrednie mają na celu w szczególności, zapewnienie odpowiedniego standardu życia dla społeczności rolniczej. Aby przeciwdziałać niewłaściwemu rozdysponowaniu środków, nie należy przekazywać płatności wspierających rolnikom, którzy sztucznie stworzyli warunki niezbędne do uzyskania takich płatności. Należałoby zatem ułatwić rolnikom wypełnianie wniosków o przyznanie płatności bezpośrednich, ograniczając jednocześnie możliwości podawania nieprawdziwych, czy błędnych informacji oraz usprawnić obsług wniosków. Możliwe to będzie dzięki:

   - wstępnie wypełnionym wnioskom,

   - materiałom graficznym.

   W 2006 r. producenci rolni, którzy ubiegali się o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych w 2005 r., otrzymają, zgodnie z Rozporządzeniem Rady (WE) Nr 1782/03 z dnia 29 września 2003 r. art. 22, z ARiMR częściowo wypełniony formularz wniosku (tzw. wniosek spersonalizowany) wraz z załącznikami graficznymi stanowiącymi fragment mapy ewidencyjnej zintegrowany z obrazem ortofotomapy (zdjęciem lotniczym w skali 1: 5000 lub satelitarnym przetworzonym na mapę w skali 1:26 000 dla obszaru 157 000 km2). Widać na niej przebieg granic działek ewidencyjnych, na których deklarowano działki rolne (uprawy) w roku poprzednim. Zdjęcie/mapa przedstawia charakter użytkowania gruntów w sposób najbardziej zbliżony do stanu faktycznego (widać lasy, grunty orne, sady, łąki lub pastwiska, obszary zakrzewione). Pozwala to ocenić sytuację na gruncie, zaplanować rozmieszczenie działek rolnych oraz zweryfikować stan użytkowania. Producent rolny powinien wypełnić wniosek oraz naszkicować na załączniku graficznym użytkowane działki rolne. Wprowadzenie do spersonalizowanych wniosków o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych takiej formy weryfikacji powinno zmniejszyć liczbę postępowań wyjaśniających w trakcie kontroli administracyjnej oraz rozbieżności wykrytych w trakcie kontroli na miejscu. Będzie to miało również znaczenie dla ograniczenia liczby nadużyć związanych z deklarowaniem działek rolnych na działkach ewidencyjnych nie wykorzystywanych rolniczo (na działkach zalesionych, budowlanych, wałach powodziowych, terenach komunikacyjnych i innych). Niezwrócenie wypełnionych załączników graficznych może skutkować nieprzyznaniem płatności bezpośrednich do gruntów rolnych.

   Pytanie 2. Kto poniesie konsekwencje, jeżeli Komisja Europejska zaostrzy kryteria przyznawania pomocy dla Polski?

   Uprzejmie informuję, iż nie ma osobnych kryteriów przyznawania pomocy dla Polski. Prawo wspólnotowe ustala jednolite kryteria dla rolników ze wszystkich krajów Unii Europejskiej. Pragnę dodać, iż Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jako agencja płatnicza uzyskała akredytację, a to oznacza, że jej procedury, system informatyczny i organizacja dają gwarancję prawidłowego wydatkowania środków unijnych. Jednocześnie przyjęte przez Agencję rozwiązania dotyczące pracy służb kontrolnych są zgodne z wymogami rozporządzeń unijnych, podlegały również wielokrotnie audytom zarówno przez służby krajowe jak i unijne.

   Jednakże w przypadku, gdy Komisja uzna, że wydatki nie zostały dokonane zgodnie z regułami wspólnotowymi powiadamia ona państwo członkowskie o wynikach swoich kontroli, działaniach korygujących, które mają być podjęte w celu zapewnienia zgodności w przyszłości. Państwo członkowskie udziela odpowiedzi w terminie dwóch miesięcy, w konsekwencji Komisja może zmienić swoje stanowisko. W uzasadnionych przypadkach, Komisja może wyrazić zgodę na przedłużenie terminu udzielenia odpowiedzi (art. 8 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1663/95 z dnia 7 lipca 1995 r., ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (EWG) nr 729/70 w odniesieniu do procedury rozliczania rachunków Sekcji Gwarancji EFOGR).

   Pytanie 3 Co resort zamierza zrobić żeby nie dopuścić lub znacząco ograniczyć podobne sytuacje?

   Pragnę poinformować, iż w obowiązującym prawie krajowym kwestie kontroli regulują następujące ustawy:

   - Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o płatnościach bezpośrednich do gruntów rolnych (Dz.U. Nr 6/2004, poz. 40 z późn. zm.),

   - Ustawa z dnia 27 sierpnia 2003 r. o zmianie ustawy o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. (Dz.U. Nr 171, poz. 1661).

   Obecnie w opracowaniu znajduje się projekt ustawy o płatnościach do gruntów rolnych i oddzielnej płatności z tytułu cukru. Ustawa określać będzie zadania oraz właściwość organów i jednostek organizacyjnych w zakresie dotyczącym płatności bezpośredniej, płatności cukrowej oraz płatności uzupełniającej, m.in. szczegółowe kompetencje organów Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie wszystkich działań kontrolnych podczas realizacji płatności bezpośrednich.

   Prawo wspólnotowe w zakresie realizacji dotacji unijnych zawiera mechanizmy zapobiegające powstawaniu nadużyć. Szczegółowe kontrole skutecznie wychwytują nieprawidłowości we wnioskach o dopłaty. Zgodnie z przepisami, podmioty, które dopuściły się naruszenia ustalonych zasad, są odpowiednio sankcjonowane (m.in. poprzez zwrot przyznanych kwot wraz z odsetkami). System losowego wybierania podmiotów do kontroli na miejscu (w tym mierzenia pól) oraz dotkliwe sankcje działają odstraszająco w zakresie wnioskowania o nienależne płatności. Podobne funkcje spełnia upublicznianie informacji o wynikach kontroli.

   Dwa lata realizowania dopłat bezpośrednich i przeprowadzanych w związku z tym kontroli wskazują, że na tle innych krajów skala występowania nieprawidłowości w Polsce jest stosunkowo niewielka. Dobrze to świadczy zarówno o postawach rolników, jak i o systemie przyznawania dopłat.

   Z poważaniem

   Minister

   Krzysztof Jurgiel

   Warszawa, dnia 27 kwietnia 2006 r.