V kadencja

Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej

na interpelację nr 6491

w sprawie nieprzestrzegania przez hipermarkety prawa pracowniczego

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację poseł Marii Zbyrowskiej w sprawie nieprzestrzegania przez hipermarkety praw pracowniczych, przesłaną przy piśmie z dnia 12 lutego br., znak SPS-023-6491/07, uprzejmie wyjaśniam, iż w obecnym stanie prawnym Minister Pracy i Polityki Społecznej nie posiada kompetencji ustawowych ani instrumentów prawnych dających możliwość bezpośredniego egzekwowania przestrzegania praw pracowniczych, a także interweniowania w przypadkach naruszeń przez pracodawców ustawodawstwa pracy.

   Organem ustawowo powołanym do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, ścigania wykroczeń przeciwko prawom pracownika oraz innych osób wykonujących pracę zarobkową jest Państwowa Inspekcja Pracy.

   W świetle obowiązującego ustawodawstwa Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej. Bezpośredni nadzór nad Inspekcją sprawuje Rada Ochrony Pracy, a pośrednio jej działania kontrolują także inne Komisje Parlamentarne.

   Państwowa Inspekcja Pracy została wyposażona w odpowiednie uprawnienia i środki umożliwiające wykonywanie zadań związanych z nadzorem i kontrolą, a także egzekwowaniem przestrzegania przez pracodawców obowiązujących przepisów prawa. Do uprawnień tych należą, między innymi, prawo swobodnego wstępu i poruszania się po terenie kontrolowanego podmiotu, żądania informacji w sprawach objętych kontrolą, przedłożenia dokumentów związanych z zatrudnianiem pracowników, wydawania nakazów usunięcia stwierdzonych naruszeń prawa oraz prawo udziału w postępowaniu w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika w charakterze oskarżyciela publicznego.

   Minister Pracy i Polityki Społecznej, w ramach działań podejmowanych w celu zwalczania zjawiska naruszania przez pracodawców obowiązujących przepisów prawa, współpracuje z Państwową Inspekcją Pracy, przekazując informacje o zgłaszanych przypadkach takich naruszeń, oraz wnosi o podjęcie stosownych działań kontrolnych. Uzyskane na początku bieżącego roku, za pośrednictwem organizacji związkowej, informacje o przypadkach takich naruszeń w sieci sklepów ˝Selgros˝ przekazane zostały również w tym trybie do PIP. W wyniku tej interwencji Pan Roman Giedrojć, Zastępca Głównego Inspektora Pracy, polecił przeprowadzenie kompleksowych kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy we wszystkich placówkach należących do tej sieci.

   Ponadto, zgodnie z art. 242 § 1 Kodeksu pracy, pracownik może dochodzić swoich roszczeń ze stosunku pracy na drodze sądowej, o czym pracownicy zwracający się do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej są rzetelnie informowani. W szczególnie drastycznych przypadkach naruszenie przez pracodawcę praw pracowniczych może zostać uznane za przestępstwo i podlegać ściganiu na podstawie art. 218 § 1 Kodeksu karnego. Także i w takich przypadkach zwracający się do Ministerstwa są informowani o właściwym trybie postępowania.

   Odnosząc się do podniesionej w interpelacji kwestii uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, uprzejmie informuję, że zgodnie z przepisami Kodeksu pracy za zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy odpowiedzialność ponosi pracodawca, który jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników, m.in. poprzez:

   - organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

   - zapewnienie przestrzegania w zakładzie pracy przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawanie poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowanie wykonania tych poleceń.

   Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące ręcznego przemieszczania przedmiotów są określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz. U. Nr 26, poz. 313 i Nr 82, poz. 930). Zgodnie z tym rozporządzeniem pracodawca jest obowiązany stosować odpowiednie rozwiązania techniczne i organizacyjne zmierzające do wyeliminowania ręcznych prac transportowych. W razie braku możliwości wyeliminowania ręcznego transportu przedmiotów - pracodawca, w celu zmniejszenia uciążliwości i zagrożeń związanych z wykonywaniem tych czynności, jest obowiązany organizować odpowiednio pracę i wyposażać pracowników w niezbędny sprzęt pomocniczy oraz środki ochrony indywidualnej.

   Pracodawca podczas organizacji ręcznych prac transportowych, w tym ustalania metod pracy, powinien uwzględniać w szczególności:

   - ograniczenie długotrwałego wysiłku fizycznego, w tym zapewnienie odpowiednich przerw w pracy na odpoczynek,

   - wyeliminowanie nadmiernego obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego pracownika, a zwłaszcza urazów kręgosłupa, związanego z rytmem pracy wymuszonym procesem pracy,

   - ograniczenie do minimum odległości ręcznego przemieszczania przedmiotów,

   - uwzględnienie wymagań ergonomii.

   Wyżej wymienione rozporządzenie określa również dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów i materiałów. I tak np.:

   - masa przedmiotów przenoszonych przez jednego pracownika (mężczyznę) nie może przekraczać:

   - 30 kg - przy pracy stałej,

   - 50 kg - przy pracy dorywczej (do 4-ch razy na godzinę, jeżeli łączny czas wykonywania czynności przemieszczania przedmiotów nie przekracza 4 godzin na dobę),

   - dopuszczalna masa ładunku przemieszczanego na poruszanym ręcznie wózku, po terenie płaskim o twardej nawierzchni, nie może przekraczać 450 kg na pracownika (mężczyznę), łącznie z masą wózka; przy przemieszczaniu ładunku na wózku po pochyleniach większych niż 5% masa ładunku, łącznie z masą wózka, nie może przekraczać 350 kg.

   Znacznie mniejsze masy ładunków mogą być przemieszczane ręcznie przez kobiety. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545 i z 2002 r. Nr 127, poz. 1092):

   - masa ciężarów podnoszonych i przenoszonych ręcznie przez kobietę nie może przekraczać:

   - 12 kg - przy pracy stałej,

   - 20 kg - przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę w czasie zmiany roboczej),

   - masa ładunku przewożonego na wózku poruszanym ręcznie, łącznie z masą wózka, nie może przekroczyć 80 kg, jeśli przewożenie odbywa się po powierzchni równej, twardej i gładkiej o pochyleniu nie większym niż 2%.

   Miarą obciążenia pracą fizyczną w ciągu zmiany roboczej jest wydatek energetyczny, którego wielkość wyrażana jest w kilodżulach lub kilokaloriach na jednostkę czasu. Prace wykonywane przez kobiety związane z wysiłkiem fizycznym i transportem ciężarów nie mogą powodować obciążenia wydatkiem energetycznym większym niż 5000 kJ (1200 kcal) na zmianę roboczą.

   Kobiety w ciąży nie mogą przemieszczać ręcznie ciężarów o masie przekraczającej 1 masy podanej wyżej (dla kobiet niebędących w ciąży), a obciążenie takich kobiet wydatkiem energetycznym na zmianę roboczą nie może przekraczać 2900 kJ (696 kcal).

   Nie ma przepisów, które określałyby dla kasjerów inne (niż przedstawione wyżej) dopuszczalne normy obciążenia pracą fizyczną, w tym dotyczące ręcznego przemieszczania ciężarów.

   Za zapewnienie przestrzegania wyżej wymienionych przepisów odpowiedzialność ponosi pracodawca, który powinien określić faktyczną wielkość wydatku energetycznego związanego z wykonywaną przez kasjerów pracą. Określenie wielkości wydatku energetycznego może nastąpić metodą szacunkową na podstawie tabeli Lehmanna lub poprzez pomiar wentylacji płuc (przy użyciu odpowiednich przyrządów). Ustaleń tych może dokonać sam pracodawca lub na jego zlecenie jednostka wyspecjalizowana w tym zakresie, np. Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie.

   W przypadku zatrudniania pracowników przy pracach na wysokości powinny być w szczególności przestrzegane przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650), zgodnie z którymi przy pracach grożących upadkiem z wysokości powinny być stosowane skuteczne środki ochrony pracowników przed tym niebezpieczeństwem, odpowiednie do rodzaju i warunków wykonywania pracy. Pracownicy zatrudniani przy pracach na wysokości powinni przejść badania lekarskie wykluczające przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania takich prac - wymagane przepisami art. 229 Kodeksu pracy oraz wydanym na jego podstawie rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332, z późn. zm.).

   Pragnę także dodać, iż z inicjatywy Prezydenta RP trwają obecnie prace nad uchwaleniem nowej ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy (projekt ustawy - druk sejmowy nr 712), zmierzające do zaostrzenia sankcji z tytułu naruszenia przepisów prawa pracy i zwiększenia skuteczności działań podejmowanych przez inspektorów pracy. Oprócz proponowanego w projekcie poszerzenia zakresu zadań Państwowej Inspekcji Pracy na szczególną uwagę zasługują propozycje zmian w innych ustawach, zwłaszcza w Kodeksie pracy, Kodeksie karnym oraz Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia. W wyniku tych zmian proponuje się między innymi:

   - podwyższenie wysokości grzywny za wykroczenia przeciwko prawom pracownika, określone w Kodeksie pracy. Obecnie w Kodeksie nie wskazuje się wysokości kary grzywny, co oznacza, że stosuje się w tym zakresie przepisy Kodeksu wykroczeń, określające wysokość grzywny na poziomie od 20 do 5 000 zł. W projekcie proponuje się natomiast określenie w samym Kodeksie pracy wysokości grzywny za wykroczenia przeciwko prawom pracownika w wysokości od 1.000 do 30.000 zł,

   - wprowadzenie nowego przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową - zagrożonego karą pozbawienia wolności do lat 3 - polegającego na niewykonaniu, zgodnie z orzeczeniem sądu, obowiązku wypłaty wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia ze stosunku pracy,

   - wprowadzenie możliwości orzeczenia przez sąd obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody w przypadku skazania za przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (obecnie brak takich regulacji),

   - przyznanie inspektorowi pracy w postępowaniu mandatowym prawa do nakładania kary grzywny w wysokości do 2 000 zł (obecnie do 1 000 zł), a warunkach ˝recydywy˝ - w wysokości do 5 000 zł (obecnie brak takiego uprawnienia).

   Rozwiązania prawne zaproponowane w projektowanej ustawie uzyskały pozytywną opinię Rządu (stanowisko Rządu z dnia 5 września 2006 r. do prezydenckiego projektu ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy - druk nr 712). W ocenie Rządu podwyższenie kar za wykroczenia i przestępstwa przeciwko prawom pracowników, a także wzmocnienie uprawnień kontrolnych Państwowej Inspekcji Pracy zapewni skuteczniejszą egzekucję przestrzegania prawa pracy przez pracodawców.

   Z poważaniem

   Minister

   Anna Kalata

   Warszawa, dnia 8 marca 2007 r.