V kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -

na zapytanie nr 1957

w sprawie zasad i warunków nabywania przez nauczycieli prawa do świadczeń emerytalnych

   Szanowny Panie Marszałku! W związku z zapytaniem Pana Posła Marka Kuchcińskiego, przesłanym przy piśmie znak: SPS-024-1957/06, w sprawie ˝zasad i warunków nabywania przez nauczycieli prawa do świadczeń emerytalnych˝, w którym poruszono także kwestię zasad obliczania emerytur w 2008 r., uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

   Wprowadzając w 1999 r. nowy system emerytalny, kierowano się zasadą równego traktowania wszystkich ubezpieczonych. Oparto go na zasadzie, że taka sama składka na ubezpieczenie emerytalne daje wszystkim ubezpieczonym takie same uprawnienia. Dlatego reforma polega na stopniowym wygaszaniu przepisów umożliwiających przejście na wcześniejszą emeryturę oraz obliczenie jej według tzw. starych zasad (wyjątek stanowią emerytury górnicze).

   Zgodnie z ustawą z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz.351, ze zmian.) wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Ustawa przewiduje jednak możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę dla poszczególnych grup ubezpieczonych. Nauczyciele mogą uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie przepisów:

   - art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, ze zmian.),

   - art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, ze zmian.),

   - art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,

   - art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

   Zgodnie z art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela emeryturę bez względu na wiek może uzyskać - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - nauczyciel, który ma 30-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 20-letni okres zatrudnienia jako nauczyciel (tj. w szczególnym charakterze), albo 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym co najmniej 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej w szkolnictwie specjalnym.

   Nauczyciel spełniający te warunki może przejść na emeryturę bez względu na wiek również w wypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 Karty Nauczyciela, tj.:

   - w razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć,

   - wygaśnięcia z mocy prawa z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym,

   - wygaśnięcia stosunku pracy z powodu odmowy podjęcia pracy przez nauczyciela w stanie spoczynku proponowanej mu pracy.

   Dla nauczycieli urodzonych przed 1949 r. nie określono żadnej bariery czasowej na spełnienie wyżej przedstawionych warunków. Natomiast nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r., zachowują prawo do emerytury bez względu na wiek, o której mowa w art. 88 Karty Nauczyciela, w ciągu dziewięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zmian.), jeżeli nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego. Oznacza to, że nauczyciel urodzony po 1948 r. nabędzie prawo do takiej emerytury pod warunkiem, że do dnia 31 grudnia 2007 r. spełni warunki dotyczące wymaganego stażu ubezpieczeniowego i rozwiąże stosunek pracy w nieprzekraczalnym terminie do dnia 31 grudnia 2007 r.

   Zgodnie z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz.43, ze zmian.) - nauczyciel ma prawo do wcześniejszej emerytury, jeżeli:

   - mężczyzna osiągnął 60 lat życia i ma 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 15 lat pracy nauczycielskiej,

   - kobieta po osiągnięciu 55 lat życia i ma 20-letnie okres składkowy i nieskładkowy, w tym 15 lat pracy nauczycielskiej.

   Dla osób, które urodziły się przed 1949 r., nie ma żadnej daty granicznej, do której powinny spełnić ww. warunki uprawniające do wcześniejszej emerytury.

   Osoby młodsze, a więc urodzone po 31 grudnia 1948 r., także mogą skorzystać z wcześniejszej emerytury na zasadach określonych w ww. rozporządzeniu, o ile spełnią dodatkowe warunki określone w art. 46 lub 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

   Zgodnie z art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do wcześniejszej emerytury na zasadach określonych w ww. rozporządzeniu Rady Ministrów przysługuje nauczycielom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. - którzy wymagany wiek i staż ubezpieczeniowy osiągną nie później niż do dnia 31 grudnia 2007 r. oraz nie są członkami otwartych funduszy emerytalnych.

   Osiągnięcie przez nauczyciela wieku uprawniającego do wcześniejszej emerytury po 2007 r. nie pozbawia go prawa do wcześniejszej emerytury, jeśli w dniu 1 stycznia 1999 r. miał pełny staż pracy wymagany do jej przyznania. Zgodnie bowiem z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nauczycielom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje wcześniejsza emerytura po osiągnięciu wieku 55 lat (kobiety) i 60 lat (mężczyźni), jeżeli w dniu 1 stycznia 1999 r. mieli pełny staż ubezpieczeniowy uprawniający do emerytury (tj. co najmniej 20 lat - kobieta i 25 lat - mężczyzna), w tym 15-letni okres pracy nauczycielskiej i nie są członkami otwartego funduszu emerytalnego. Przyznanie prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy uzależnione jest od rozwiązania stosunku pracy.

   Nauczyciele niespełniający warunków do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnym charakterze mogą skorzystać z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę, o której mowa w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z tym przepisem pracownik, który nie osiągnął wieku emerytalnego, może przejść na emeryturę:

   - kobieta - po osiągnięciu 55 lat, jeżeli udowodniła co najmniej 30-letni staż pracy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni staż pracy i została uznana przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za całkowicie niezdolną do pracy,

   - mężczyzna - po osiągnięciu 60 lat, jeżeli udowodnił co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy i został uznany przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za całkowicie niezdolnego do pracy.

   Osoba, która udowodniła wymagany staż pracy, ale składa się on nie tylko z okresów zatrudnienia, ale także okresów innej działalności objętej ubezpieczeniem społecznym (np. pracy na podstawie umowy zlecenia, agencyjnej, działalności gospodarczej) i okresów nieskładkowych (np. okresu nauki w szkole wyższej, urlopu wychowawczego), nabędzie prawo do wcześniejszej emerytury, pod warunkiem że:

   - ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę była pracownikiem oraz

   - w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom społecznym pozostawała w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy.

   Na zasadach określonych w art. 29 mają prawo do emerytury przede wszystkim pracownicy, którzy urodzili się przed 1949 r. Osoby młodsze, które urodziły się po 1948 r., mają prawo tylko wtedy, jeżeli wymagane warunki spełnią do 31 grudnia 2007 r. i nie są członkami otwartego funduszu emerytalnego. Oznacza to, że z prawa do emerytury w wieku 55 lat mogą skorzystać kobiety, które urodziły się przed dniem 1 stycznia 1953 r., bo tylko one ukończą do 31 grudnia 2007 r. wymagany wiek. Rozwiązanie stosunku pracy i zgłoszenie wniosku o emeryturę nie musi nastąpić do dnia 31 grudnia 2007 r.

   Zgodnie z ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych sposób obliczenia emerytury zależy od daty urodzenia ubezpieczonego, a w przypadku urodzonych po 1948 r. dodatkowo od daty spełnienia warunków do emerytury.

   Tzw. stare zasady, określone w art. 53 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, stosuje się zawsze do osób, które urodziły się przed 1949 r. Według tych zasad oblicza się też wcześniejszą emeryturę dla osoby urodzonej po 1948 r., jeżeli warunki wymagane do jej przyznania spełniła do dnia 31 grudnia 2007 r. Jeśli nastąpiło to później, to emeryturę oblicza się według nowych zasad (art. 26 ustawy), z tym że w okresie przejściowym oblicza się ją metodą mieszaną, częściowo według starych, a częściowo według nowych zasad (art. 183).

   Zgodnie z obecnym stanem prawnym metodą mieszaną będą obliczane emerytury przyznane osobom, które wiek uprawniający do emerytury osiągną w latach 2009-2013. Ta metoda obliczania będzie więc zastosowana do wcześniejszych emerytur z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przyznanych na podstawie art. 184 ustawy tym osobom, które wymagany wiek osiągną w latach 2009-2013. Będzie zastosowana również do obliczenia emerytur dla kobiet urodzonych w latach 1949-1953, które w latach 2009-2013 osiągną pełny wiek emerytalny 60 lat, uprawniający do emerytury na podstawie art. 24 ust. 1, pod warunkiem że nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego.

   Okres przejściowy, w którym emerytury będą obliczane tzw. metodą mieszaną, wprowadzono dlatego, że przy obliczaniu emerytury według nowych zasad (art. 26 ustawy) bierze się pod uwagę wyłącznie wiek ubezpieczonego w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę oraz łączną zwaloryzowaną kwotę składek emerytalnych i kapitału początkowego zapisaną na jego indywidualnym koncie prowadzonym przez ZUS. Nie uwzględnia się okresów nieskładkowych (przyjmuje się je tylko do wyliczenia kapitału początkowego za staż pracy przed 1999 r.), jak również tzw. części socjalnej, równej 24% kwoty bazowej. W konsekwencji emerytura obliczona według nowych zasad zawsze będzie niższa od emerytury liczonej według starych zasad, którą dana osoba otrzymałaby przy takich samych zarobkach i przy takim samym stażu ubezpieczeniowym. Te różnice w wysokości emerytur osób urodzonych po 1948 r. szczególnie uwidocznią się po 2013 r., gdy minie okres przejściowy, w którym emerytury będą obliczane tzw. metodą mieszaną.

   Pan Poseł poruszył kwestię sposobu obliczania emerytury dla osób urodzonych po 1948 r., które wiek uprawniający do emerytury na warunkach określonych w art. 184 ustawy osiągną w 2008 r.

   Rzeczywiście jest to problem, który wymaga regulacji. Z obecnego brzmienia art. 183 wynika, że ma on zastosowanie do osób nabywających prawo do emerytury w latach 2009-2013. Nie objęto nim osób, które w 2008 r. osiągną wiek uprawniający do emerytury na warunkach określonych w art. 184 ustawy. Tak więc według obecnego stanu prawnego emerytura tych osób w całości musiałaby być obliczona zgodnie z art. 26 ustawy, a więc tylko według nowych zasad. Nie ulega wątpliwości, że nie byłoby to właściwe, skoro osoby osiągające wiek uprawniający do emerytury w latach 2009-2013 mają prawo do emerytury policzonej metodą mieszaną. Pragnę zapewnić, że aktualnie trwają prace nad przygotowaniem propozycji zmiany przepisów rozwiązującej ten problem w sposób jak najbardziej prawidłowy.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Romuald Poliński

   Warszawa, dnia 27 grudnia 2006 r.