V kadencja

Odpowiedź zastępcy prokuratora generalnego

na interpelację nr 225

w sprawie wpływu ułaskawień na procesy resocjalizacyjne skazanych i stan bezpieczeństwa obywateli

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację posła Stanisława Żelichowskiego, w sprawie wpływu ułaskawień na procesy resocjalizacji skazanych i stan bezpieczeństwa obywateli (SPS-023-225/05), uprzejmie zawiadamiam, że funkcjonowanie prawa łaski można oceniać z różnych punktów widzenia: z punktu widzenia Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, posłów i senatorów, filozofii prawa, socjologii, psychologii, opinii publicznej itd.

   Prawo łaski w Polsce i w państwach europejskich spełnia funkcję ˝wentyla bezpieczeństwa˝ w stosunkach społecznych, po to, by orzecznictwo sądów nie doprowadziło poprzez rygorystyczne stosowanie prawa (dura lex sed lex - twarde prawo, ale prawo) do niepożądanych skutków społecznych. Dobrze oddaje to sentencja łacińska ˝summum ius summa anuria˝, co oznacza, że zbyt formalne i surowe wymierzanie sprawiedliwości może stać się krańcową krzywdą i niesprawiedliwością.

   Z interpelacji poselskiej wynika, że prawo łaski (zdaniem autora) nie zawsze służy resocjalizacji skazanych i poprawie bezpieczeństwa obywateli. Ponadto jest stosowane za szeroko, a Kancelaria Prezydenta RP ogranicza się tylko do podawania statystyki bez przybliżania sylwetek skazanych.

   Ułaskawienie to środek nadzwyczajny, do jego stosowania należy podchodzić bardzo indywidualnie, rozpatrując każdy przypadek oddzielnie.

   Odpowiadając na pytania Pana Posła Stanisława Żelichowskiego, uprzejmie informuję, że:

   Ad 1. W roku 2004 w Rzeczypospolitej Polskiej sądy skazały za różnorodne przestępstwa 513.410 osób. Z prośbą o łaskę do sądów I instancji zwróciło się łącznie 9.030 zainteresowanych, w tym do sądów rejonowych 7.163, a do sądów okręgowych 1.867. Prezydent RP ułaskawił 233 skazanych. Ilość ułaskawionych w stosunku do tych, którzy zwrócili się z prośbą o łaskę wyniosła 2,5%, a ilość ułaskawionych w stosunku do ogółu skazanych 0.002%. Ułaskawienie to nie tylko darowanie kary, ale najczęściej jej łagodzenie lub uchylanie jej skutków. Wielkość wskaźników dowodzi, iż ten nadzwyczajny środek stosowany jest z dużą rozwagą i w wyjątkowych sytuacjach, a zatem trudno uznać, aby miał wpływ na procesy resocjalizacji innych skazanych, czy na stan bezpieczeństwa kraju. Wyjątek mogą stanowić akty łaski w sprawach bulwersujących opinię publiczną.

   Ad 2. Rozbieżności w ocenach wniosków o ułaskawienie dokonywanych przez uczestników procesu ułaskawieniowego (Sądy I i II instancji, Prokuratora Generalnego i Prezydenta RP) wynikają z ich uprawnionej oceny osób skazanych (ad personam) oraz treści i skutków prawnych aktu łaski, po to, aby wykonywana kara była sprawiedliwa, racjonalna i humanitarna. Każdy z ww. podmiotów ma prawo do swojej oceny i ją przedstawia.

   Okoliczności wskazane w prośbach o ułaskawienie najczęściej są związane z sytuacją rodzinną lub osobistą skazanego, podlegają swobodnej ocenie przez wymienione w zapytaniu organy pod kątem: czy znane były sądom w chwili orzekania, czy mogą stanowić powód do złagodzenia kary lub jej skutków przy zastosowaniu zwykłych środków przewidzianych w Kodeksie karnym wykonawczym, np. przerwa w karze lub odroczenie jej wykonania, czy też mogą stanowić podstawę do zastosowania środków nadzwyczajnych, do jakich należy akt łaski.

   W kwestiach tych, jak w każdych innych podlegających swobodnej ocenie, dokonujące je podmioty mogą zajmować odmienne stanowiska.

   Ad 3. Nie prowadzi się statystyki osób ułaskawionych, które następnie powróciły do przestępstwa. Z uwagi zatem na brak danych aktualnie udzielenie odpowiedzi na to pytanie nie jest możliwe. To może być postulat de lege ferenda przeprowadzenia badań przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości w Warszawie.

   Ad 4. Prezydent RP polecił Prokuratorowi Generalnemu wszczęcie postępowania z urzędu o ułaskawienie (bez zasięgania opinii sądów) w okresie od dnia 1 stycznia 2005 r. do dnia 31 listopada 2005 r. w sprawie jednego zabójstwa, jednego przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji - którego następstwem była śmierć człowieka, dwóch przestępstw w komunikacji w stanie nietrzeźwości, jednego przestępstwa przeciwko ochronie informacji i jednego zniesławienia. W latach 2001-2005 Prezydent A. Kwaśniewski wydał osiem postanowień polecających Prokuratorowi Generalnemu wszczęcie z urzędu postępowania o ułaskawienie bez opinii sądów.

   Ad 5, 6. Prezydent podejmuje swoje decyzje suwerennie, dysponując przy tym pełną swobodą w kształtowaniu treści aktu łaski. Żaden akt prawny nie obliguje go do wskazywania motywów, jakimi kierował się przy podejmowaniu decyzji w indywidualnych sprawach ani określania celu, jakim decyzje te miały służyć.

   Ad. 7. Prośby o tę formę łaski składane są na ogół przez ludzi młodych, którzy odbyli kary orzeczone za drobne przestępstwa, zainteresowanych we wcześniejszym usunięciu z rejestru karnego danych o karalności z uwagi na szansę uzyskania zatrudnienia np. w policji, wojsku czy firmie ochroniarskiej.

   Żadnej prośby o zatarcie skazania nie uzasadniono ubieganiem się skazanego o mandat radnego, posła lub senatora.

   Ad. 8. Przy ujawnianiu opinii publicznej podstawowych danych o osobach, wobec których Prezydent zastosował prawo łaski, należy przestrzegać obowiązującego prawa, czyli kodeksu karnego i ustawy o ochronie danych osobowych.

   Ad 9. Prezydent RP L. Wałęsa w latach 1991-1995 skorzystał z prawa łaski wobec 3.454 osób, a wobec 444 nie skorzystał z prawa łaski. Dotyczy to osób skazanych przez sądy powszechne i wojskowe. Chodzi tu nie tylko o osoby, którym darowano bądź złagodzono kary pozbawienia wolności, ale również osoby, którym darowano kary ograniczenia wolności bądź grzywny i środki karne, takie jak np. zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych czy zakaz zajmowania określonych stanowisk.

   Prezydent RP A. Kwaśniewski w latach 1996-2000 ułaskawił 3.295 osób, a nie skorzystał z prawa łaski wobec 806 skazanych. W latach 2001-2004 skorzystał z prawa łaski wobec 841 osób, nie skorzystał z prawa łaski wobec 1.402 skazanych. Do dnia 30 listopada 2005 r. Prezydent RP ułaskawił 182 osoby, a odmówił prawa łaski 402. Odnotowujemy więc wyraźną tendencję spadkową w ułaskawieniach, w obu kadencjach Prezydenta A. Kwaśniewskiego.

   Z badań Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości wynika, że stosowanie prawa łaski w Polsce nie odbiega w istotny sposób od praktyki innych krajów europejskich.

   Z poważaniem

   Zastępca prokuratora generalnego

   Irena Okrągła

   Warszawa, dnia 4 stycznia 2006 r.