V kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 3727

w sprawie podjęcia prac legislacyjnych nad całkowitym zakazem prezentowania i publikowania treści pornograficznych

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na pismo z dnia 18 lipca 2006 r., numer SPS-023-3727/06, przy którym przesłana została interpelacja Pana Posła Stanisława Kalemby w sprawie podjęcia prac legislacyjnych nad całkowitym zakazem prezentowania i publikowania treści pornograficznych, uprzejmie przedstawiam, co następuje.

   Obecnie obowiązująca ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) odmiennie niż Kodeks karny z 1969 r., który opierał zakres penalizacji zjawiska pornografii na koncepcji szkodliwości kontaktu ludzi z ˝wszelką pornografią˝ przyjmuje, współcześnie dominującą, tzw. koncepcję wolnościową zakładającą bezkarność dobrowolnego kontaktu ludzi dorosłych z treściami pornograficznymi.

   Koncepcja ta znalazła wyraz w art. 202 § 1 k.k., nie ma natomiast zastosowania w wypadku małoletnich (art. 202 § 2 i 4 k.k.) oraz rozpowszechniania tzw. twardej pornografii, uważanej za bezspornie szkodliwą (art. 202 § 3 k.k.).

   Obecne brzmienie art. 202 k.k. kryminalizującego zjawisko pornografii, w tym pornografii dziecięcej, zostało nadane przez ustawę z dnia 18 marca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz ustawy Kodeks wykroczeń (Dz. U Nr 69, poz. 626) oraz ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego i ustawy Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 163, poz. 1363).

   Przepis art. 202 § 1 k.k. penalizuje prezentowanie treści pornograficznych w taki sposób, że może to narzucać ich odbiór osobom, które sobie tego nie życzą. Istotą czynności sprawczej jest tutaj naruszenie wolności wyboru przez narzucenie kontaktu z treściami pornograficznymi. Warunkiem penalizacji jest publiczny charakter prezentacji (zob. A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, 2005, wyd. II).

   Z kolei przepis art. 202 § 2 k.k. nakierowany jest na zapobieganie demoralizacji małoletnich. Zakres penalizacji jest szerszy; karalne jest nie tylko prezentowanie, ale także udostępnianie małoletniemu treści pornograficznych, chociażby niepublicznie.

   Przepis art. 202 § 3 k.k. przewiduje zaostrzenie sankcji karnej za rozpowszechnianie tzw. twardej pornografii. Czynności sprawcze obejmują: produkowanie w celu rozpowszechniania, przechowywanie, posiadanie, utrwalanie lub sprowadzanie w tym celu, jak również rozpowszechnianie lub publiczne prezentowanie treści pornograficznych z udziałem małoletniego albo związanych z użyciem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem. Należy też zwrócić uwagę, że w art. 202 § 3 k.k. ustawodawca celowo posłużył się terminem małoletni, pomijając ograniczenie wieku osoby pokrzywdzonej, tym samym rozszerzył ochronę na osoby małoletnie, w rozumieniu Kodeksu cywilnego, tj. osoby do 18 roku życia.

   Mając na względzie szczególną ochronę osób małoletnich poniżej 15 roku życia, ustawodawca zaostrzył sankcje karne za utrwalanie, sprowadzanie, przechowywanie lub posiadanie treści pornograficznych z udziałem takich osób (art. 202 § 4 i § 4a k.k.).

   W świetle przeprowadzonych w wielu krajach badań nie potwierdziło się przekonanie o szkodliwości kontaktu ludzi dorosłych z pornografią ˝w ogóle˝, a zwłaszcza przypuszczenie, że dostęp do materiałów pornograficznych sprzyja wzrostowi przestępczości seksualnej. Według niektórych badań (np. B. Kutschinkyego w Danii, tzw. komisji Wilsona w USA) dostępność pornografii raczej obniża nasilenie tej przestępczości, pozwalając jednostkom nadpobudliwym rozładować ˝zastępczo˝ napięcie seksualne (tak M. Filar, Pornografia. Studium z dziedziny polityki kryminalnej, Toruń 1997, s. 108 - 111).

   Instrumenty międzynarodowe w zakresie zwalczania pornografii obejmują decyzje Rady Unii Europejskiej, konwencje Rady Europy oraz konwencje Organizacji Narodów Zjednoczonych.

   Regulacje prawa Unii Europejskiej w zakresie zwalczania pornografii to:

   - decyzja Rady z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie zwalczania pornografii dziecięcej w Internecie (2000/ 375/ WSiSW);

   - decyzja ramowa Rady 2004/ 68/ WSiSW z dnia 22 grudnia 2003 r. dotycząca zwalczania seksualnego wykorzystywania dzieci i pornografii dziecięcej.

   Pierwszy z instrumentów nie odnosi się do penalizacji czynów związanych z pornografią dziecięcą w Internecie, lecz do podejmowania działań mających na celu ułatwienie i usprawnienie zwalczania tego zjawiska. Decyzja Rady nie wymagała zmian w kodeksach karnych.

   Drugi akt prawny określa czyny dotyczące prostytucji i pornografii dziecięcej oraz nakazuje ich penalizację. Wśród tych czynów wymienia się m.in. produkcję i rozpowszechnianie materiałów z pornografią dziecięcą. Wskazać należy, że prawo polskie jest w zdecydowanej większości zgodne z wymogami decyzji ramowej.

   Konwencja Rady Europy dotycząca zwalczania pornografii to Konwencja o cyberprzestępczości z dnia 23 listopada 2001 r. Konwencja nakłada na państwa strony obowiązek penalizacji czynów polegających m.in. na produkcji pornografii dziecięcej dla celów rozpowszechniania z wykorzystaniem systemu informatycznego. Polska podpisała konwencję w dniu 23 listopada 2001 r.

   Ponadto wskazać należy Konwencję o prawach dziecka przyjętą przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 20 listopada 1989 r. Konwencja ta zobowiązuje państwa - strony do ochrony dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem. Instrument wskazuje, iż państwa powinny podejmować odpowiednie działania na szczeblu krajowym, dwustronnym i wielostronnym w celu przeciwdziałania m.in. wykorzystywaniu dzieci w pornograficznych przedstawieniach i materiałach. Konwencja nie odnosi się natomiast do kwestii produkcji i rozpowszechniania materiałów pornograficznych. Polska jest stroną konwencji (Dz. U. z 23.12.1991 r., Nr 120 poz. 526).

   Natomiast Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, przyjęty w Nowym Jorku dnia 25 maja 2000 r., zobowiązuje państwa członkowskie do penalizacji m.in. produkcji i rozpowszechniania materiałów zawierających pornografię dziecięcą. W dniu 10 września 2004 r. została uchwalona ustawa o ratyfikacji niniejszego protokołu (Dz. U. z dnia 4 listopada 2004 r., Nr 238 poz. 2389).

   Rozwiązania innych państw w zakresie katalogu czynów karalnych związanych z rozpowszechnianiem i produkcją materiałów pornograficznych prezentują tendencje zbieżne z prawem polskim, choć oczywiście różnią się w kwestiach szczegółowych, tj. wymiar kary bądź też eksponowania w katalogu przestępstw poszczególnych czynów związanych z pornografią. Cechą wspólną jest brak penalizacji pornografii z udziałem osób pełnoletnich i z przeznaczeniem dla tego kręgu odbiorców.

   W przedstawionych warunkach, oceniając przepis art. 202 k.k., należy stwierdzić, że jego zakres jest zgodny z regulacjami Unii Europejskiej obowiązującymi w tej dziedzinie.

   Wydaje się więc, iż penalizacja wytwarzania i udostępniania ˝wszelkiej˝ pornografii, także dorosłym osobom, które sobie tego życzą, nie jest wskazana w Państwie liczącym się z wolą jednostki. Ponadto nie wydaje się skutecznym narzędziem w walce z wpływem pornografii na społeczeństwo.

   Z wyrazami szacunku

   Podsekretarz stanu

   Andrzej Duda

   Warszawa, dnia 16 sierpnia 2006 r.