V kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -

na zapytanie nr 1744

w sprawie funkcjonowania i nadzoru nad rodzinami zastępczymi

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na wystąpienie Pana Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 września 2006 r., znak: SPS-024-1744/06, w sprawie zapytania Pana Posła Tomasza Latosa z dnia 8 września 2006 r., dotyczącego funkcjonowania i nadzoru nad rodzinami zastępczymi, uprzejmie informuję, że w celu wyjaśnienia opisanej przez Pana Posła sprawy dotyczącej tragedii, jaka miała miejsce w rodzinie zastępczej w Niegosławiu, kiedy to śmierć poniosła sześcioletnia dziewczynka - wychowanka rodziny zastępczej, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zwróciło się z prośbą o zbadanie sprawy do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Drezdenku, właściwego dla miejsca zamieszkania danej rodziny zastępczej.

   Z uzyskanych informacji wynika, że rodzina przeszła pozytywnie badania i kwalifikacje przez Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy w Gorzowie Wielkopolskim.

   Zanim jednak dziewczynka została umieszczona w rodzinie zastępczej, przeprowadzono wywiad środowiskowy i ustalono, iż Państwo Kiedrowiczowie - kandydaci na rodzinę zastępczą byli od 9 miesięcy rodziną adopcyjną dla chłopca i mieli zamiar adoptować sześcioletnią Wiktorię, która przebywała w tym czasie w pogotowiu rodzinnym i nie miała uregulowanej sytuacji prawnej.

   Po przeprowadzonym wywiadzie środowiskowym wydano opinię, że skoro Państwo Kiedrowiczowie są dobrą rodziną adopcyjną, należy domniemywać, że będą dobrą rodziną zastępczą, tym bardziej że biorą dziecko z zamiarem adopcji i jest to ich świadoma decyzja. Podczas przeprowadzonego wywiadu ustalono, iż rodzina funkcjonuje prawidłowo.

   Środowisko wizytowano kilka razy i nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości. Natomiast podczas ostatniej wizyty u Państwa Kiedrowiczów ustalono, że sytuacja prawna dziecka jest już uregulowana, niemniej jednak Państwo Kiedrowiczowie zastanawiają się nad adopcją, gdyż dziecko sprawia problemy wychowawcze.

   Wobec powyższego zalecono kontakt z psychologiem dziecięcym w funkcjonującej w Drezdenku Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, z czego rodzina Kiedrowiczów skorzystała.

   O tej sytuacji poinformowano Sąd Rejonowy w Strzelcach Krajeńskich.

   Warto też nadmienić, że podczas wizyt i kontaktów rodziny w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie nie stwierdzono żadnych sygnałów, które mogłyby spowodować chociażby podejrzenie o nieprawidłowości funkcjonowania rodziny. Nie było więc przesłanek, aby zwiększyć nadzór nad tą rodziną.

   Natomiast odnosząc się do poszczególnych pytań Pana Posła, uprzejmie informuję, że:

   1. Zgodnie z zapisem § 8 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 18 października 2005 r. (Dz. U. Nr 233, poz. 2344) Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie ma obowiązek współpracy z sądem opiekuńczym.

   Postanowienia zawarte w paragrafie ósmym ww. rozporządzenia określają zakres współpracy Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie z sądem. Na mocy przepisu ustępu drugiego tego paragrafu Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie zobligowane są do informowania sądu o sytuacji osobistej dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej, jego problemach szkolnych itp. Dokumentem, w którym zawarte są te informacje, jest rodzinny wywiad środowiskowy (część VII).

   W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w funkcjonowaniu rodziny zastępczej Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie może wnioskować do sądu o rozwiązanie rodziny zastępczej ze względu na to, że nie spełnia swoich funkcji.

   Warto dodać, że w przypadkach złożenia do sądu wniosku o rozwiązanie rodziny zastępczej Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie niejednokrotnie spotykały się z zarzutami o braku wystarczających materiałów dowodowych.

   Dlatego też postanowiono nałożyć na Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie obowiązek informowania sądu o sytuacji dziecka przebywającego w rodzinie zastępczej, a co za tym idzie - o sposobie wypełniania przez rodziny zastępcze swoich obowiązków.

   Wyżej wymienione rozporządzenie nakłada na Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie obowiązek informowania sądu o sytuacji dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej nie rzadziej niż raz w roku. Ma to służyć także ocenie zasadności dalszego pobytu dziecka w rodzinie zastępczej.

   Ponadto pragnę dodać, że zgodnie z zapisem art. 119 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.) pracownicy socjalni powiatowych centrów pomocy rodzinie winni są współpracować z rodziną zastępczą i udzielać jej informacji, wskazówek i pomocy w zakresie rozwiązywania spraw życiowych i różnorakich problemów, z jakimi spotykają się na co dzień.

   Współpraca ta powinna mieć charakter partnerski, tak aby rodzina zastępcza nie miała poczucia, że jest kontrolowana i oceniana pod kątem wywiązywania się ze swoich funkcji, ale żeby osoby pełniące funkcję rodziców zastępczych czuły się równymi partnerami do rozmowy z pracownikiem socjalnym i przede wszystkim miały świadomość, że nie są pozostawione same sobie i mogą liczyć na wsparcie ze strony Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie.

   2. Ustawa o pomocy społecznej nakłada na powiaty obowiązek zapewnienia opieki i wychowania dzieciom całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodziców biologicznych, w tym obowiązek organizowania opieki w rodzinach zastępczych.

   Natomiast zgodnie z zapisem art. 22 ww. ustawy wojewoda sprawuje nadzór nad realizacją zadań samorządu powiatowego, w tym nad jakością działalności jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, dla których minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego określił standardy, w tym standardy opieki i wychowania.

   Nadzór ten powinien być prowadzony skutecznie i przynosić jak największe korzyści rodzinom zastępczym.

   3. Zgodnie z art. 19 ustawy o pomocy społecznej do zadań własnych powiatu należy prowadzenie poradnictwa specjalistycznego, w tym rodzinnego.

   Poradnictwo to powinno być prowadzone tak, aby w każdej chwili, gdy zachodzi taka potrzeba, rodzinie mającej trudności w wypełnianiu swoich zadań można było zapewnić udział w terapii rodzinnej, rozumianej jako działania psychologiczne, pedagogiczne i socjologiczne, mające na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania jej zadań, jak również świadczyć pracę socjalną (art. 70 ustawy o pomocy społecznej).

   Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej od 2000 r. wspiera wszystkie jednostki samorządu terytorialnego w wypełnianiu ich zadań poprzez udzielanie dotacji na rozwój, między innymi poradnictwa rodzinnego, w ramach otwartego konkursu na finansowe wspieranie programów z zakresu opieki nad dzieckiem i rodziną.

   W bieżącym roku z budżetu Ministra Pracy i Polityki Społecznej (część 44 - zabezpieczenie społeczne, dział 852 - pomoc społeczna, rozdział 85295 - pozostała działalność) na finansowanie ww. programów przekazano łącznie kwotę 7 696 000 zł.

   4. Ustanowienie rodziny zastępczej leży w kompetencji sądu i to sąd decyduje o tym, czy dani kandydaci do pełnienia funkcji rodzin zastępczych są odpowiednimi osobami i sprostają wymaganiom związanym z pełnieniem funkcji opiekuńczo-wychowawczych.

   Procedura kwalifikacyjna dla kandydatów chętnych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej jest określona przepisami ustawy o pomocy społecznej i rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 18 października 2004 r. w sprawie rodzin zastępczych.

   Zgodnie z art. 73 ust.1 ustawy o pomocy społecznej pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone osobom, które spełniają określone kryteria:

   - dają rękojmię należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej;

   - mają stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

   - korzystają z pełni praw cywilnych i obywatelskich;

   - nie są lub nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, nie są ograniczone we władzy rodzicielskiej ani też władza rodzicielska nie została im zawieszona;

   - wywiązują się z obowiązku łożenia na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby, gdy ciąży na nich taki obowiązek z mocy prawa lub orzeczenia sądu;

   - nie są chore na chorobę uniemożliwiającą właściwą opiekę nad dzieckiem, co zostało stwierdzone zaświadczeniem lekarskim;

   - mają odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło utrzymania;

   - uzyskały pozytywną opinię ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania.

   Przy doborze rodziny zastępczej dla dziecka uwzględnia się także:

   - osoby spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem, jeżeli dają gwarancję poprawy sytuacji dziecka;

   - przygotowanie kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej; odpowiednią różnicę wieku między kandydatami do pełnienia funkcji rodziny zastępczej a dzieckiem;

   - poziom rozwoju i sprawności dziecka, wymagania w zakresie pomocy profilaktyczno-wychowawczej lub resocjalizacyjnej oraz możliwości zaspokajania potrzeb dziecka;

   - zasadę nierozłączania rodzeństwa;

   - w miarę możliwości opinię wyrażoną przez dziecko.

   W przypadku kandydatów do sprawowania funkcji niespokrewnionej z dzieckiem zawodowej rodziny zastępczej uwzględnia się jeszcze, zgodnie z § 4 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 18 października 2004 r. w sprawie rodzin zastępczych, takie elementy, jak:

   - predyspozycje psychofizyczne kandydatów do pełnienia tej funkcji w zależności od typu rodziny zastępczej;

   - umiejętności niezbędne w opiece nad dziećmi o szczególnych potrzebach;

   - doświadczenie w pracy z dziećmi o szczególnych potrzebach;

   - informacje pozwalające na ocenę funkcjonowania kandydatów w środowisku lokalnym;

   - warunki mieszkaniowe kandydatów pozwalające na przyjęcie dziecka o szczególnych potrzebach.

   Ponadto kandydaci do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zobligowani są przepisami ustawy o pomocy społecznej do odbycia szkolenia, o którym mowa w art. 77 wyżej wspomnianej ustawy. Szczegółowy zakres szkolenia określa § 6 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 18 października 2004 r. w sprawie rodzin zastępczych.

   Jednocześnie informuję, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w dalszym ciągu poszukuje nowych, najbardziej optymalnych rozwiązań dotyczących zasad funkcjonowania rodzin zastępczych. Dlatego też duży nacisk kładziemy na odpowiedni dobór kandydatów do prowadzenia rodzin zastępczych, ich profesjonalne szkolenie oraz sprawowanie właściwej opieki nad dziećmi umieszczonymi w rodzinach zastępczych.

   Niemniej jednak sądy nie zawsze, ustanawiając rodzinę zastępczą, biorą pod uwagę zdanie Ośrodka Pomocy Społecznej i ustanawiają rodziną zastępczą osoby niespełniające podstawowych kryteriów, a często borykające się z własnymi problemami, tym samym stanowiące niewłaściwe środowisko wychowawcze dla dzieci.

   Z wyrazami szacunku

   Podsekretarz stanu

   Bogdan Socha

   Warszawa, dnia 24 października 2006 r.