V kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 3245

w sprawie możliwości wznowienia postępowania cywilnego w przypadku, gdy Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał orzeczenie stwierdzające naruszenie praw

   Szanowny Panie Marszałku! Uprzejmie przekazuję na ręce Pana Marszałka pisemną odpowiedź na interpelację Pani Poseł Krystyny Ozgi oraz Panów Posłów Mirosława Pawlaka i Zbigniewa Sosnowskiego z dnia 7 czerwca 2006 r. w sprawie prac nad wprowadzeniem w życie unormowań zapewniających w ramach postępowania cywilnego możliwość wznowienia postępowania z uwagi na wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdzający naruszenie chronionych Konwencją praw strony (SPS-023-3245/06).

   W interpelacji Pani Poseł Krystyna Ozga oraz Panowie Posłowie Mirosław Pawlak i Zbigniew Sosnowski zapytali, czy Ministerstwo Sprawiedliwości dysponuje danymi szacunkowymi obejmującymi najważniejsze zagadnienia z zakresu prawa cywilnego, wymagające pilnej regulacji, czy zostały przez Ministerstwo podjęte działania legislacyjne w celu zapewnienia realizacji zaleceń Komitetu Ministrów Rady Europy w zakresie procedury cywilnej, czy zalecenia te zostały przedstawione do zaopiniowania Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego oraz na jakim etapie w chwili obecnej znajdują się prace nad projektami zmian we właściwych przepisach Kodeksu postępowania cywilnego

   Odpowiadając na interpelację, należy podnieść, co następuje.

   Na gruncie aktualnie obowiązujących unormowań w zakresie procedury cywilnej w istocie brak podstawy prawnej do wznowienia postępowania w następstwie orzeczenia przez Trybunał naruszenia praw skarżących. W pewnych przypadkach taki stan rzeczy może być postrzegany jako niezgodny z co najmniej zalecanymi standardami ochrony praw człowieka przewidzianymi Konwencją. Może również wywoływać pewne wątpliwości co do spójności polskiego systemu prawnego, a to z uwagi na odmienne uregulowanie tej kwestii w ramach procedury karnej.

   Rada Europy odniosła się do tego zagadnienia w treści Rekomendacji Komitetu Ministrów w sprawie ponownego rozpatrywania lub wznawiania pewnych spraw na poziomie krajowym na skutek wyroku ETPCz. Rekomendacja odnosi się do art. 46 ust. 1 Konwencji i wynikających z niego obowiązków państw członkowskich (˝Wysokie Umawiające się Strony zobowiązują się do przestrzegania ostatecznego wyroku Trybunału we wszystkich sprawach, w których są stronami˝). Uznaje ona, że w niektórych okolicznościach, pomimo stwierdzenia naruszenia i przyznania skarżącemu słusznego zadośćuczynienia, stan niesprawiedliwości spowodowanej naruszeniem trwa nadal, jako że nie eliminuje skutków decyzji podjętych przez organy krajowe ad meritum. Obowiązek zatem przestrzegania wyroku Trybunału oznacza również konieczność podjęcia innych działań, w tym zwłaszcza takich, które umożliwią skarżącemu powrót do sytuacji, w jakiej znajdował przed naruszeniem prawa określonego w Konwencji. W rezultacie Rekomendacja podnosi tym samym zasadę restitutio in integrum do rangi kryterium oceny prawidłowości wykonania wyroku Trybunału, nad czym zgodnie z art. 46 ust. 2 czuwa Komitet Ministrów.

   Powyższa koncepcja stanowiła podstawę do zmian w obrębie procedury karnej, gdzie rozwiązanie przewidziane w art. 540 § 3 K.p.k. zmierza do tego, aby w wypadku, gdy rozstrzygnięcie organu międzynarodowego - działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP - stwierdza, iż konkretne prawomocne rozstrzygnięcie organu krajowego było wydane sprzecznie z zobowiązaniami płynącymi z Konwencji, możliwe było ˝wzruszenie˝ rozstrzygnięcia i jego dostosowanie do wymogów prawnomiędzynarodowych.

   Przy zarysowanej w powyższy sposób koncepcji, która co do zasady jednolicie odnosi się do wszystkich postępowań sądowych, utrzymywanie tak jednoznacznej różnicy pomiędzy przepisami procedury karnej i cywilnej może rzeczywiście wydawać się nieuzasadnione.

   Niezależnie od standardów Rady Europy i orzecznictwa w oparciu o Konwencję potrzeba uwzględnienia treści wyroku sądu międzynarodowego jako przesłanki wznowienia postępowania w ramach procedury cywilnej może również zaistnieć wobec niektórych orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (np. w przypadku orzeczeń stwierdzających nieprawidłową interpretację rozporządzeń Rady UE) - co należałoby traktować jako dodatkowy argument przemawiający za podjęciem działań sugerowanych przez Panią i Panów Posłów w interpelacji.

   Jednakże warto zwrócić uwagę, że zastosowanie restitutio in integrum, biorąc pod uwagę nawet wyłącznie standardy Rady Europy, nie jest powinnością absolutną, nieograniczoną i jest możliwe jedynie w pewnych okolicznościach sprawy. Na gruncie procedury cywilnej może to głównie dotyczyć naruszeń prawa do sądu, prawa do poszanowania mienia (art. 1 Protokołu 1 do Konwencji) i niektórych przypadków naruszenia prawa do prywatności (art. 8 - np. pewnych orzeczeń w sprawach rodzinnych i opiekuńczych). W wielu innych przypadkach stwierdzonych naruszeń restitutio nie jest ani możliwe, ani potrzebne. Poza tym w każdym przypadku głównym i pierwszym obowiązkiem państwa w zakresie wykonania wyroku Trybunału jest wypłata odszkodowań, zadośćuczynień i innych zasądzonych kwot.

   Również z punktu widzenia systemu prawa, jego skuteczności i pewności obrotu nie jest korzystne mnożenie przesłanek wzruszania prawomocnych orzeczeń. Wydaje się to szczególnie ważne w sferze szeroko rozumianego prawa cywilnego, gdzie skutki rozstrzygnięć z reguły wpływają na zakres uprawnień i obowiązków innych osób i nie ograniczają się, tak jak w sprawach karnych, do relacji państwo - obywatel.

   Niezależnie od powyższego należy zwrócić uwagę na inną jeszcze kwestię. Założeniem zalecanych przez Radę Europy i tu omawianych standardów wykonywania wyroków Trybunału jest utworzenie proceduralnego i elastycznego mechanizmu naprawienia niesprawiedliwości związanej z naruszeniem prawa zagwarantowanego Konwencją. Takiego ˝naprawczego˝ mechanizmu Trybunał i Rada Europy oczekują od państw, lecz wyklucza go procedura rozpoznawania skarg przed Trybunałem. Oznacza to, że w przeciwieństwie do sugestii kierowanych do systemów prawa wewnętrznego, Trybunał wobec własnych orzeczeń daje pierwszeństwo zasadzie powagi rzeczy osądzonej. Sprawa ta nie jest wyłącznie teoretyczna i zaistniała w znanej sprawie Zwierzyński przeciwko Polsce (pomimo ewidentnej sprzeczności pomiędzy wyrokiem Trybunału i późniejszym wyrokiem sądu polskiego w zakresie stwierdzenia prawa własności Trybunał odmówił rewizji swojego wyroku czy podjęcia innego środka proceduralnego w celu wyeliminowania tej sprzeczności).

   Mając powyższe na względzie, należy stwierdzić, że podjęcie działań mających na celu wprowadzenie w polskiej procedurze cywilnej instytucji wznowienia postępowania z uwagi na wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdzający naruszenie chronionych Konwencją praw strony winno zostać rozważone. Ewentualne uzupełnienie przepisów K.p.c. o przepis o podobnym skutku, jak art. 540 § 3 K.p.k., powinno służyć możliwości wznowienia postępowania w ograniczonych przypadkach - jedynie tam, gdzie z istoty orzeczenia Trybunału i okoliczności sprawy wynika, iż mógłby on mieć wpływ na wynik rozstrzygnięcia sądu polskiego. Wstępna propozycja projektu zmian w tym zakresie została opracowana przez działającą przy Ministerstwie Sprawiedliwości Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego. Komisja jednak nie włączyła przedmiotowej propozycji do opracowywanych aktualnie projektów zmian w K.p.c., uznając ją chwilowo za przedwczesną. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego zwróciła bowiem uwagę na okoliczność, iż wprowadzenie omawianej instytucji do procedury cywilnej - w przeciwieństwie do systemu prawa karnego - jest rozwiązaniem postulowanym w świetle Konwencji, nie stanowi jednak bezwzględnego obowiązku. Jak z powyższego wynika, projekt ten w chwili obecnej nie wyszedł poza stadium wstępnej propozycji.

   Co do zagadnień z zakresu prawa cywilnego, wymagających pilnej regulacji, pragnę uprzejmie poinformować, iż najważniejsze z nich są na bieżąco w resorcie dostrzegane. W wyniku rozważenia najistotniejszych zagadnień wymagających regulacji Minister Sprawiedliwości powołał ponad czterdzieści zespołów zadaniowych, których celem jest opracowanie projektów konkretnych rozwiązań legislacyjnych. Pośród nich prowadzą prace m.in. zespoły zajmujące się instytucjami szeroko rozumianego prawa cywilnego.

   Z wyrazami szacunku

   Sekretarz stanu

   Beata Kempa

   Warszawa, dnia 14 lipca 2006 r.