V kadencja

Interpelacja nr 2124

do ministra pracy i polityki społecznej

w sprawie przepisów regulujących otrzymywanie świadczeń pielęgnacyjnych przez rodziców dzieci niepełnosprawnych

   Szanowny Panie Ministrze! Działając na prośbę rodziców dzieci niepełnosprawnych o podjęcie interwencji w sprawie świadczeń pielęgnacyjnych z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym, na podstawie ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz.U. z 2003 r. Nr 221, poz. 2199 z późn. zm.) proszę o podjęcie działań zmierzających do zmiany przepisów regulujących otrzymywanie świadczeń pielęgnacyjnych przez rodziców dzieci niepełnosprawnych.

   Na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. 03.228.2255) świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki nad dzieckiem przysługuje matce lub ojcu dziecka albo opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Wysokość świadczenia pielęgnacyjnego została ustalona na kwotę 420 zł miesięcznie (art. 17 ust. 3).

   świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki została umieszczona w rodzinie zastępczej albo w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę przez co najmniej 5 dni w tygodniu z wyjątkiem zakładów opieki zdrowotnej (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b).

   Zgodnie z interpretacją tego przepisu przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament świadczeń Socjalnych (DSS-I-074-4212-56-BW/05) dla Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Dębicy ˝Istotny jest tu charakter placówki, tj. że zapewnia ona całodobową opiekę przez co najmniej 5 dni w tygodniu, a nie ma znaczenia fakt, ile dni w tygodniu osoba niepełnosprawna w placówce faktycznie przebywa. Zatem przebywanie osoby w takiej placówce 4 dni lub krócej nie uprawnia rodzica czy opiekuna do świadczenia pielęgnacyjnego, jeżeli placówka funkcjonuje przez 5 i więcej dni w tygodniu˝.

   Przytoczona wyżej interpretacja tegoż przepisu skutkuje nierównym traktowaniem, które narusza nie tylko konstytucyjną zasadę równości, ale także zasadę pomocniczości oraz zasadę prymatu rodzicielskiej odpowiedzialności za dziecko. Jest zatem niezgodne z art. 18, art. 32, art. 48, art. 71 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 2, art. 3, art. 18, art. 23 Konwencji o prawach dziecka.

   Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 18 stanowi, iż rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast zgodnie z art. 71 ust. 1 państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych, a przy tym według art. 32 ust. 1 konstytucji wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne, a ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu (art. 48 ust. 2 konstytucji).

   Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez zgromadzenie ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. i ratyfikowana w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej przez prezydenta w art. 2 stanowi, iż państwa strony w granicach swojej jurysdykcji będą respektowały i gwarantowały prawa zawarte w niniejszej konwencji wobec każdego dziecka, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, niezależnie od niepełnosprawności dziecka i będą podejmowały właściwe kroki dla zapewnienia ochrony dziecka przed wszelkimi formami dyskryminacji, co konkretyzuje art. 3, podając, iż we wszystkich działaniach dotyczących dzieci, podejmowanych przez publiczne lub prywatne instytucje opieki społecznej sprawą nadrzędną będzie najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka. Państwa strony działają na rzecz zapewnienia dziecku ochrony i opieki w takim stopniu, w jakim jest to niezbędne dla jego dobra, biorąc pod uwagę prawa i obowiązki jego rodziców, i w tym celu będą podejmowały wszelkie właściwe kroki ustawodawcze oraz administracyjne, jak również będą okazywały odpowiednią pomoc rodzicom oraz opiekunom prawnym w wykonywaniu przez nich obowiązków związanych z wychowywaniem dzieci (art. 18 ust. 2). Ponadto państwa strony uznają, że dziecko psychicznie lub fizycznie niepełnosprawne powinno mieć zapewnioną pełnię normalnego życia w warunkach gwarantujących mu godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo dziecka w życiu społecznym. Państwa strony uznają prawo dziecka niepełnosprawnego do szczególnej troski i będą sprzyjały oraz zapewniały, stosownie do dostępnych środków, rozszerzenie pomocy udzielanej uprawnionym do niej dzieciom oraz osobom odpowiedzialnym za opiekę nad nimi. Pomoc taka będzie udzielana na wniosek tych osób i będzie stosowana do warunków dziecka oraz sytuacji rodziców (art. 23).

   Problem interpretacji art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych powstał w związku z koniecznością uczęszczania niewidomych dzieci z powiatu dębickiego do specjalistycznej szkoły. Jak się okazało, najbliższa placówka zajmująca się kształceniem osób niewidomych znajduje się w Krakowie. Celem umożliwienia im uczęszczania do przedmiotowej szkoły w związku z jej położeniem w znacznej odległości od ich domu rodzinnego (ponad 100 km) koniecznym stało się zapewnienie im czasowego miejsca zakwaterowania w Krakowie. Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Krakowie, w którym miało odbywać się kształcenie dzieci niewidomych, jako placówka specjalistyczna zapewniała całodobową opiekę przebywającym tam dzieciom niepełnosprawnym.

   Według informacji uzyskanej przez rodziców mają oni również obowiązek odbierać dziecko w przypadku choroby w dniach ustawowo wolnych od nauki szkolnej, w czasie ustawowych przerw w nauce szkolnej, tj. przerw świątecznych, ferii i wakacji. Zgodnie z opinią psychologiczną dłuższy pobyt chorego dziecka w tej placówce, silnie emocjonalnie związanego z rodziną, byłby dla niego niekorzystny. Dlatego szczególnie w przypadku dzieci niepełnosprawnych częsty kontakt z rodziną i jak najdłuższy czas przebywania w środowisku rodzinnym jest tak istotny. Ze względu na dobro dzieci ich rodzice zdecydowali więc co tydzień w poniedziałek dowozić do Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Krakowie oraz w piątek odbierać je stamtąd.

   Przed posłaniem dzieci do szkoły w Krakowie matki, które zrezygnowały z zatrudnienia w związku z koniecznością opieki nad dziećmi przesz kilka lat otrzymywały świadczenie pielęgnacyjne. Po rozpoczęciu przez dzieci nauki w szkole w Krakowie organy zajmujące się świadczeniem pomocy społecznej odmówiły przyznania im świadczenia pielęgnacyjnego. Negatywną decyzję argumentowały tym, iż ˝dziecko, będąc uczniem szkoły podstawowej funkcjonującej przy SOSW dla Dzieci Niewidomych i Słabowidzących w Krakowie, przebywa tam na podstawie skierowania w związku z koniecznością kształcenia, wydanego na podstawie orzeczenia do kształcenia specjalnego przez Poradnię Pedagogiczną w Dębicy, po drugie Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy zapewnia wychowankom całodobową opiekę przez co najmniej 5 dni w tygodniu˝.

   Pomimo wynikającego z art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 04.256.2572) obowiązku zmniejszania różnic w warunkach kształcenia, wychowania i opieki między poszczególnymi regionami kraju, a zwłaszcza ośrodkami wielkomiejskimi i wiejskimi, państwo nie zapewniło możliwości kształcenia się dzieciom niewidomym w miejscu ich stałego zamieszkania, skutkiem czego ich rodzice niezależnie od własnej woli muszą posyłać niepełnosprawne dzieci do placówek znacznie oddalonych od miejsca ich zamieszkania. Powoduje to nierówne traktowanie zarówno dzieci, jak i rodziców tych dzieci w porównaniu z rodzicami, których dzieci mają możliwość uczęszczania do szkoły w miejscu ich zamieszkania. Oprócz zwiększenia obowiązków związanych z dowożeniem dzieci do szkoły oraz ich odbiorem, co wiąże się z konieczności przejazdu dwa razy w tygodniu do Krakowa i z powrotem (łącznie prawie 500 km tygodniowo), pozbawiono ich świadczenia pielęgnacyjnego, które przysługuje rodzicom miejscowych dzieci.

   Jak wynika z treści art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, niepodejmowanie lub rezygnacja rodzica z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym jest jego uprawnieniem i to tylko i wyłącznie do niego należy wybór poświęcenia się dziecku i rezygnacja z kariery zawodowej. Takie zachowanie jest premiowane przez ustawodawcę przyznaniem częściowej rekompensaty z tytułu utraconego zarobku w postaci świadczenia pielęgnacyjnego obecnie wynoszącego 420 zł miesięcznie, a więc około 2/3 najniższej krajowej. Jest to niewiele, bacząc na ogromny trud, jaki trzeba włożyć w wychowanie dziecka niepełnosprawnego. Placówka, gdzie zakwaterowane są obecnie dzieci, nie zapewnia całodobowej opieki w czasie przerw w nauce szkolnej (święta, ferie, wakacje). Oczywistym zatem jest, że w aktualnej sytuacji gospodarczej żaden pracodawca nie udzieli w ciągu jednego roku kilku urlopów płatnych i bezpłatnych, których łączny czas wynosiłby co najmniej trzy miesiące.

   Przyjmując możliwość zapewnienia takiej opieki w czasie przerw w nauce przez placówkę, w której dziecko faktycznie pozostaje, pozbawia się rodzica możliwości skorzystania z jego uprawnienia do osobistej opieki nad dzieckiem i pobierania świadczenia pielęgnacyjnego (do czego uprawniony jest na podstawie art. 17 ust. 1) i zmusza się go do podjęcia pracy. Zgodnie z konstytucją ograniczenie praw rodzicielskich może nastąpić tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. W rozpatrywanym tutaj przypadku rodzice zostali pozbawieni uprawnień wynikających z art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych na podstawie skierowania w związku z koniecznością kształcenia, wydanego na podstawie orzeczenia do kształcenia specjalnego przez Poradnię Pedagogiczną. Niedookreślenie w ustawie o świadczeniach rodzinnych pojęcia umieszczenia powoduje, iż organy stosujące jej przepisy jako umieszczenie uznają również przebywanie na podstawie skierowania przez Poradnię Pedagogiczną. W związku z powyższym daje się zauważyć sprzeczność art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b ustawy o świadczeniach rodzinnych z konstytucją.

   Ponadto takie uregulowanie art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b powoduje nierówne traktowanie oraz naruszenie Konwencji o prawach dziecka, która wprost stanowi prawo dziecka niepełnosprawnego do szczególnej troski oraz obowiązek państwa sprzyjania oraz zapewnienia, stosownie do dostępnych środków, jak również rozszerzenie pomocy udzielanej uprawnionym do niej dzieciom oraz osobom odpowiedzialnym za opiekę nad nimi. Jak wynika z doświadczenia życiowego, nikt nie jest w stanie zapewnić lepszej opieki dzieciom aniżeli ich rodzice. Szczególne znaczenie ma to w przypadku sprawowania opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi, które ze względu na ich upośledzenie powinny jak najczęściej przebywać z rodzicami, gdyż daje im to ogromne poczucie bezpieczeństwa i spokoju, tak ważne dla ich rehabilitacji i wprowadzenia do normalnego życia. Instytucje państwa zgodnie z przyjętą przez konstytucję polską zasadą pomocniczości, powinny wspierać rodzinę, a nie przymusowo zastępować ją w tych dziedzinach życia w których ta rodzina doskonale spełnia swoją rolę.

   Biorąc pod uwagę argumentację przytoczoną na wstępie interpelacji zarówno na gruncie postanowień konstytucji, jak i Konwencji o prawach dziecka, które szczególnie chronią zarówno rodzinę, jak i dzieci, a przede wszystkim dzieci niepełnosprawne, niedopuszczalne jest swego rodzaju karanie części rodziców dzieci niepełnosprawnych za chęć zapewnienia tym dzieciom jak najlepszej opieki nawet kosztem własnego rozwoju. Właśnie taki skutek wywołuje stosowanie kontrowersyjnego i krzywdzącego przepisu art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. b ustawy o świadczeniach rodzinnych. W związku z tym wnoszę o jego zmianę poprzez stworzenie uregulowań zapewniających równość wszystkich wobec prawa oraz zabezpieczających prawo dziecka niepełnosprawnego do szczególnej troski ze strony Rzeczypospolitej Polskiej.

   Czy Pan Minister podejmie stosowną inicjatywę legislacyjną w tym zakresie?

   Poseł Kazimierz Moskal

   Warszawa, dnia 29 marca 2006 r.