V kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 432

w sprawie ujednolicenia stosowania art. 33 § 3a oraz art. 58 § 2 ustawy Kodeks karny

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na pismo Pana Marszałka z dnia 29 grudnia 2005 r. SPS-023-432/05, przesyłające interpelację Pana Posła Jana Bednarka z dnia 27 grudnia 2005 r. w sprawie ujednolicenia stosowania art. 33 § 3 oraz art. 58 § 2 ustawy Kodeks karny, uprzejmie przedstawiam, co następuje.

   W zakresie pytania pierwszego:

   W 2003 roku należność ogólna z tytułu zasądzonych grzywien (wraz z pozostałością z roku 2002 na początek okresu sprawozdawczego) wyniosła 558.297.641 zł, z tego została uiszczona kwota 160.383.671 zł, z różnych powodów prawnie dopuszczalnych (np. umorzono, rozłożono na raty) odpisana została kwota 83.112.291 zł, a pozostała do uiszczenia kwota 314.801.049 zł. W związku z tym procent uiszczeń w stosunku do kwot należnych wyniósł 65,2%.

   W 2004 roku zasądzono ogółem tytułem grzywien kwotę 306.817.675 zł, w związku z czym należność ogólna z tytułu zasądzonych grzywien sięgnęła kwoty 621.618.720 zł (wraz z pozostałością z roku 2003 na początek okresu sprawozdawczego, która stanowiła kwotę 314.801.049 zł). Z kwoty 621.618.720 zł uiszczono 188.787.461 zł, odpisano z różnych przyczyn 95.055,716 zł, natomiast pozostała do uiszczenia na koniec roku kwota 337.775.543 zł. W związku z powyższym procent uiszczeń grzywien w stosunku do kwot zasądzonych w roku 2004 wyniósł 61,5%.

   Zatem suma należności z tytułu grzywien była w 2004 roku o 63.321.079 zł wyższa niż w roku 2003, co stanowi wzrost o 11,3%. Z kolei suma nieuiszczonych grzywien na koniec 2004 roku zwiększyła się o kwotę 22.974,494 zł, co stanowi wzrost o 7,3%.

   Reasumując, wskazać należy, iż w 2003 roku procent nieuiszczonych przez sprawców grzywien wyniósł 19,4%, zaś w 2004 roku 23,2%.

   W zakresie pytania drugiego:

   W Ministerstwie Sprawiedliwości trwają intensywne prace nad wprowadzeniem zmian w zakresie przepisów dotyczących wykonania kary grzywny i należności sądowych. Rozważane są następujące alternatywne rozwiązania w tym zakresie:

   I. Przekazanie Urzędom Skarbowym niektórych czynności związanych z wykonaniem kary grzywny, należności sądowych (art. 206 kodeksu karnego wykonawczego - koszty sądowe, pieniężna kara porządkowa) i zobowiązania określonego w art. 52 kodeksu karnego oraz całości egzekucji w tym zakresie.

   Urząd Skarbowy powinien wykonywać i egzekwować wszystkie kary, należności i zobowiązania należne Skarbowi Państwa. Natomiast do sądu powinien należeć nadzór nad ich wykonaniem i podejmowanie decyzji w najistotniejszych sprawach. Do zakresu działania Urzędu Skarbowego należałoby:

   - wezwanie dłużnika do zapłaty grzywny i należności, po otrzymaniu orzeczenia sądu,

   - odraczanie, rozkładanie na raty grzywny i należności sądowych,

   - prowadzenie egzekucji według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,

   - informowanie sądu o wykonaniu orzeczenia lub występowanie o zamianę grzywny na formy zastępcze (praca społecznie użyteczna, zastępcza kara pozbawienia wolności) i zarządzenie ich wykonania lub o jej umorzenie.

   II. Wprowadzenie zmian w obowiązujących przepisach kodeksu karnego i kodeksu karnego wykonawczego, mających na celu uproszczenie wykonywania kary grzywny i należności sądowych, a tym samym w konsekwencji zmianę dotychczasowej struktury kar orzekanych przez sądy, a w szczególności:

   1) skrócenie terminu do uiszczenia grzywny i należności sądowych do 14 dni,

   2) przyjęcie, jako zasady, orzekania w postępowaniu wykonawczym przez sędziego lub referendarza sądowego w formie zarządzeń, bez konieczności zawiadamiania stron i wyznaczania posiedzenia,

   3) na posiedzeniu z powiadomieniem stron powinny być rozpoznawane tylko sprawy enumeratywnie wyliczone w ustawie, np. odroczenie, przerwa lub warunkowe zwolnienie z odbycia kary pozbawienia wolności etc.

   4) przyjęcie 14-dniowego terminu zawitego do składania wniosku o rozłożenie grzywny na raty lub zamianę na pracę społecznie użyteczną, od dnia doręczenia wezwania do uiszczenia kary grzywny.

   Kierując wezwanie do zapłaty grzywny, sąd miałby obowiązek pouczenia skazanego o obowiązku uiszczenia grzywny oraz o możliwości złożenia wniosku o rozłożenie grzywny na raty lub zamianę na pracę społecznie użyteczną, jeżeli nie jest w stanie jej uiścić, w terminie zawitym 14 dni. We wniosku oprócz treści żądania powinno być zawarte oświadczenie majątkowe złożone przez skazanego pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. Do wniosku skazany ewentualnie miałby obowiązek dołączyć stosowne dokumenty potwierdzające dane w nim zawarte, np. zeznanie podatkowe PIT za ostatni rok, zaświadczenie o zarobkach, wysokości zasiłku dla bezrobotnych lub innego, pozostawaniu bez zasiłku, wysokości alimentów, itp. Przyjęte rozwiązanie uwolniłoby sąd od prowadzenia długotrwałej korespondencji z urzędami w celu gromadzenia dokumentacji. Sędzia lub referendarz sądowy powinien mieć możliwość weryfikacji danych podanych przez skazanego we wniosku tylko w wypadkach wątpliwych. W przypadku nieprawidłowego wypełnienia wniosku można zarządzeniem pozostawić go bez rozpoznania (lub wezwać do uzupełnienia braków formalnych w terminie 3 dni pod rygorem pozostawienia go bez rozpoznania). Złożenie wniosku o zamianę grzywny na pracę społecznie użyteczną byłoby formą dorozumianej zgody na jej wykonywanie. Natomiast w przypadku złożenia wniosku o rozłożenie grzywny na raty, zawarte w nim dane o stanie majątkowym i rodzinnym skazanego umożliwiałyby sędziemu (lub referendarzowi sądowemu) trafne orzekanie w tym przedmiocie, bez konieczności prowadzenia nieefektywnej, kosztownej i długotrwałej egzekucji komorniczej. Na podstawie tych danych sędzia (lub referendarz sądowy) powinien mieć możliwość decydowania o rozłożeniu grzywny na raty lub odmowie i przekazaniu sprawy do postępowania egzekucyjnego. W razie nieuiszczenia przez skazanego w terminie grzywny i niezłożenia wniosku o rozłożenie jej na raty lub zamianę na pracę społecznie użyteczną w terminie 14 dni od daty otrzymania wezwania sąd byłby uprawniony do skierowania sprawy do egzekucji komorniczej lub określenia zastępczej kary pozbawienia wolności i zarządzenia jej wykonania (w jednym postanowieniu). Kierowanie sprawy do postępowania egzekucyjnego nie powinno być obligatoryjne, lecz o tym powinien decydować sędzia (lub referendarz sądowy) zarządzeniem, na podstawie okoliczności sprawy - można odstąpić od egzekucji, jeżeli egzekucja byłaby nieskuteczna lub niecelowa (np. bardzo niska grzywna, której egzekwowanie nie byłoby opłacalne).

   1) wprowadzenie zasady, iż dokonywane przez skazanego wpłaty zaliczane są w pierwszej kolejności na poczet należności sądowych,

   2) umorzenie grzywny mogłoby nastąpić, jeżeli skazany z przyczyn od niego niezależnych nie uiścił grzywny, a wykonanie pracy społecznie użytecznej okazało się niemożliwe lub niecelowe i egzekucja okazała się bezskuteczna lub na podstawie okoliczności sprawy byłaby nieskuteczna lub niecelowa,

   3) likwidacja instytucji odwołania rozłożenia grzywny na raty, odroczenie wykonania kary grzywny oraz warunkowego zawieszenia kary grzywny i kary ograniczenia wolności,

   4) umożliwienie zamiany grzywny w wysokości do 500 zł na pracę społecznie użyteczną,

   5) zniesienie ograniczeń wysokości kary grzywny, która może podlegać zamianie na zastępczą karę pozbawienia wolności,

   6) umożliwienie podejrzanemu już w postępowaniu przygotowawczym dokonywania wpłat na rachunek sądu (z pominięciem komornika) kwot tytułem zabezpieczenia majątkowego oraz sądowi dokonywania bezpośrednich potrąceń z tych kwot na poczet orzeczonej prawomocnie grzywny i należności sądowych,

   7) umożliwienie sądowi orzekającemu rozstrzygnięcie o zamianie orzeczonej kary grzywny na zastępczą karę pozbawienia wolności już w sentencji wyroku.

   W zakresie pytania trzeciego:

   W obowiązującym kodeksie karnym grzywna orzekana jest w dwóch etapach. Najpierw sąd określa liczbę stawek dziennych, kierując się wszystkimi dyrektywami sądowego wymiaru kary, w tym przede wszystkim zasadami określonymi w art. 53 k.k. W przypadku oparcia wymiaru kary na zasadzie odpowiedniości dolegliwości kary do stopnia społecznej szkodliwości czynu liczba stawek dziennych ma oddawać ów stopień w granicach przewidzianego zagrożenia za dane przestępstwo.

   W drugim etapie wymiaru grzywny sąd orzekający zobowiązany jest do ustalenia wysokości jednej stawki dziennej. W zakresie tego ustalenia art. 33 § 3 kk stanowi, iż sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Wysokość jednej stawki dziennej nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2.000 złotych. W tej fazie wymiaru grzywny sąd nie może kierować się charakterem popełnionego przestępstwa, stopniem jego społecznej szkodliwości, celami z zakresu prewencji ogólnej, stopniem winy sprawcy, czy też względami natury indywidualnoprewencyjnej (recydywa, naprawienie szkody po popełnieniu przestępstwa, prognoza kryminalna, opinia środowiskowa itp.). Dyrektywy sądowego wymiaru kary przesądzające o ilości wymierzonych sprawcy stawek dziennych nie powinny więc być w żadnej mierze brane pod uwagę przy ustalaniu wysokości jednej stawki dziennej,

   Jedyne więc okoliczności, jakie sąd bierze pod uwagę przy ustalaniu wysokości jednej stawki dziennej, wymienione są taksatywnie w art. 33 § 3 kodeksu. Już sama nazwa - ˝dzienna stawka˝ grzywny prowadzi do wniosku, iż chodzi tutaj o pewne, określone w perspektywie jednego dnia roboczego, możliwości zarobkowe lub dochodowe sprawcy.

   Zupełnie niezależną przesłanką ustalania wysokości jednej stawki dziennej jest ˝sytuacja majątkowa˝ sprawcy. Grzywna ma być dolegliwością wynikającą z wkroczenia w sferę przysługujących sprawcy praw majątkowych. Powstaje w związku z tym pytanie, czy osiągnięty już przez sprawcę status majątkowy niezależnie od możliwości uzyskania określonego dochodu powinien rzutować na wysokość jednej stawki dziennej, a jeżeli tak, to w jaki sposób. Brak jest tutaj jakichś definitywnych wskazówek pochodzących od ustawodawcy. Na pewno sytuacja majątkowa skazanego może wpływać na wysokość jednej stawki dziennej w ten sposób, iż w przypadku braku zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych należy na niższym poziomie określić ˝dzienny˝ dochód możliwy do uzyskania przez sprawcę.

   Podobną rolę może odgrywać kolejna przesłanka ustalania wysokości jednej stawki dziennej, a więc ˝warunki osobiste˝. Niewątpliwie na podstawie tych warunków określić można możliwości dochodowe, a przede wszystkim zarobkowe sprawcy. Warunki osobiste opisują bowiem kwalifikacje, wiek, wykształcenie, predyspozycje psychiczne i zdrowotne, od których uzależniona jest możliwość osiągnięcia przez sprawcę określonego dochodu. Ale równocześnie te warunki osobiste mogą wpływać także limitująco na wysokość jednej stawki dziennej z uwagi na wydatki, które sprawca musi ponosić, niezbędne dla zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Wydatki te, szczególnie ze względu na stan zdrowia, mogą być różne u różnych osób, niemniej sąd powinien je brać pod uwagę, wyznaczając wysokość jednej stawki dziennej.

   Ostatnią przesłanką określania wysokości jednej stawki dziennej są ˝stosunki rodzinne˝. Okoliczność ta nieco odbiega od pozostałych kryteriów wymienionych w art. 33 § 3 nowego kodeksu karnego. Niewątpliwie odwołanie się do stosunków rodzinnych nie może prowadzić do wniosku, iż przy ustalaniu wysokości jednej stawki dziennej należy w jakikolwiek sposób uwzględnić dochody współmałżonka czy innych członków rodziny sprawcy. Wydaje się, iż wprowadzenie tej przesłanki do art. 33 § 3 miało na celu zwrócenie uwagi sądu na konieczność pozostawienia w dyspozycji sprawcy środków niezbędnych dla realizacji ciążących na nim z mocy ustawy obowiązków alimentacyjnych wobec członków rodziny, w tym w szczególności wobec małoletnich dzieci, bez względu na to, czy obowiązki te stwierdzono prawomocnym orzeczeniem zasądzającym alimenty. Owe ˝koszty˝ utrzymania rodziny powinny być niejako ˝odliczone˝ od ewentualnych przychodów sprawcy.

   Taka interpretacja przesłanek ustalania wysokości jednej stawki dziennej grzywny ma niewątpliwie swoje zakorzenienie w próbie jak najdalej idącej indywidualizacji kary i podkreślenia jej osobistego charakteru. Jest to szczególnie trudne w przypadku kar majątkowych, gdyż ich wykonanie bardzo często prowadzi do pogorszenia sytuacji majątkowej nie tylko sprawcy, ale całej jego rodziny.

   Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, iż nie występuje sprzeczność między treścią art. 33 § 3 kk, który jest podstawą ustalenia stawki dziennej grzywny, i art. 58 § 2 kk, który nakazuje sądowi rezygnację z orzekania kary grzywny, jeżeli nie można ściągnąć jej w drodze egzekucji.

   Jednocześnie pragnę poinformować Pana Marszałka, iż przygotowywany obecnie w Ministerstwie Sprawiedliwości projekt ustawy zmieniającej kodeks karny przewiduje uchylenie art. 58 § 2.

   Przedstawiając powyższe wyjaśnienia, uprzejmie dziękuję Pan Marszałkowi za zainteresowanie problemem i troskę o prawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości.

   Z wyrazami uszanowania

   Sekretarz stanu

   Andrzej Kryże

   Warszawa, dnia 31 stycznia 2006 r.