V kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości
na interpelację nr 644
w sprawie nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
Szanowny Panie Marszałku! Uprzejmie przekazuję na ręce Pana Marszałka pisemną odpowiedź na interpelację Pana Posła Jerzego Budnika z dnia 17 stycznia 2006 r. w sprawie nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, nadesłaną przy piśmie nr SPS-023-644/06.
Udzielając odpowiedzi na pierwsze i drugie z pytań zawartych w interpelacji, zważyć należy, że zgodnie z art. 13 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398) opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe. W art. 12 tejże ustawy wskazano, że opłatę stałą pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe.
Zasada wyrażona w art. 13 ma pełne zastosowanie w postępowaniu procesowym, gdzie wśród spraw o prawa majątkowe dominują spory o zapłatę.
Inaczej rzecz się ma w postępowaniu nieprocesowym. W postępowaniu tym kognicji sądów poddane zostały sprawy z uwagi na doniosłość stosunków prawnych, których one dotyczą, a także ze względu na skutki, jakie ma wywrzeć mające zapaść w nich orzeczenie sądowe. Z reguły sprawy o ochronę roszczeń stanowią nieznaczną część spraw objętych tym postępowaniem. Przeważają sprawy o ukształtowanie stosunków prawnych, jak również sprawy o ustalenie istniejących praw lub obowiązków uczestników postępowania (np. w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, rzeczowego lub spadkowego). Wysokość opłaty w takich sprawach zależy od rodzaju sprawy (jej przedmiotu, doniosłości społecznej, stopnia skomplikowania), a nie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia, które w sposób przypadkowy decydują o ciężarze gatunkowym sprawy i często nie mają żadnego związku ze stopniem zawiłości i doniosłością sporu. Z tego powodu w omawianych sprawach w możliwie szerokim zakresie zastosowano opłatę stałą. W szerszym niż dotychczas zakresie zdecydowano się na objęcie opłatą stałą spraw o prawa majątkowe, w których ustalenie wartości przedmiotu sporu jest możliwe (np. ma znaczenie dla celów określenia właściwości rzeczowej sądu lub dopuszczalności kasacji), ale wartość ta nie ma znaczenia i wpływu na stopień skomplikowania sprawy oraz sposób jej prowadzenia przez sąd. Nie można zgodzić się ze stwierdzeniem zawartym w interpelacji, że to wartość przedmiotu sporu decyduje o skomplikowaniu sprawy i zaciekłości sporu. Nie ma ona też decydującego wpływu na długotrwałość postępowania czy choćby rodzaj orzeczenia. O wszystkich tych elementach przesądza raczej rodzaj rozpatrywanej sprawy i konkretny stan faktyczny.
Model opłaty stałej przyjęty w nowej ustawie o kosztach sądowych ma również tę zaletę, że strona może z góry oszacować wydatki związane z kosztami sądowymi, co obecnie nie zawsze jest możliwe (zwłaszcza w sprawach, w których pobierany jest wpis tymczasowy, a po zakończeniu postępowania wpis ostateczny).
Odnosząc się do pytania trzeciego podnieść należy, że zasadniczym założeniem nowej ustawy jest kompleksowa, całościowa, spójna regulacja problematyki kosztów sądowych w sprawach cywilnych, w miejsce poprzedniej - pochodzącej sprzed 38 lat, która była niedostosowana do współczesnych warunków gospodarczych i społecznych oraz porządku prawnego, w tym także wynikającego z przepisów aktualnie obowiązującej Konstytucji RP. Nie można więc analizy korzyści i strat dokonywać wyrywkowo, w oparciu o fragment tej regulacji.
Oczywiste jest, że w pewnej kategorii spraw nowa ustawa przewiduje wyższe opłaty niż dotychczasowe przepisy, należy mieć jednak na uwadze, że wysokość obecnie obowiązujących opłat (w tym w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym) ustalana była kilkadziesiąt lat temu i nie była waloryzowana, stąd często są to obecnie opłaty symboliczne, w żaden sposób niepowiązane z ciężarem gatunkowym sprawy i nakładem pracy sądu.
Z drugiej strony należy mieć na uwadze, że w nowej ustawie zlikwidowano szereg funkcjonujących w aktualnym stanie prawnym obciążeń dla stron, jak np. opłaty za doręczenie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem czy wydatki związane z doręczaniem korespondencji w danej sprawie.
Z powyższych względów nie jest uzasadniony pogląd, jakoby nowa regulacja miała spowodować znaczny wzrost kosztów sądowych, utrudniając tym samym dostęp obywateli do sądu.
Odnosząc się do pytania dotyczącego ewentualnej nowelizacji ustawy z dnia 28 lipca 2005 r., należy zaznaczyć, iż wejdzie ona w życie z dniem 2 marca 2006 r. Nie jest zatem możliwe dokonanie przed tą datą oceny skutków nowych regulacji, podobnie jak i ewentualnych potrzeb w zakresie wprowadzenia w nich zmian. Dopiero po upływie pewnego czasu ich obowiązywania będzie możliwa obiektywna ocena rzeczywistych skutków wprowadzonych regulacji. Wówczas też będzie możliwe rozważenie ewentualnej potrzeby podjęcia inicjatywy ustawodawczej w omawianej materii.
Z wyrazami szacunku
Podsekretarz stanu
Andrzej Grzelak
Warszawa, dnia 8 lutego 2006 r.