V kadencja
Odpowiedź ministra spraw wewnętrznych i administracji - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -
na interpelację nr 9215
w sprawie niekontrolowanego przewozu przez Polskę materiałów radioaktywnych
Szanowny Panie Marszałku! Nawiązując do pisma z dnia 21 sierpnia 2007 roku (sygn. SPS-023-9215/07) przekazującego interpelację Posłów na Sejm RP Pana Tadeusza Iwińskiego oraz Pana Jerzego Wenderlicha w sprawie niekontrolowanego przewozu przez Polskę materiałów radioaktywnych, w porozumieniu z Ministrem Środowiska, Ministrem Transportu oraz Ministrem Finansów, z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów, uprzejmie przedstawiam następujące informacje.
Przewóz drogowy materiałów radioaktywnych, o których mowa w wystąpieniu Panów Posłów, jest przewozem drogowym towarów niebezpiecznych klasy 7, którego warunki zarówno na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również innych państw członkowskich Unii Europejskiej (w tym Republiki Federalnej Niemiec), regulują przepisy ratyfikowanej przez Polskę umowy europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) (Dz. U. z 2007 roku Nr 99, poz. 667). Umowa ta jest również częścią prawa wspólnotowego na podstawie postanowień dyrektywy Rady nr 94/55/WE z dnia 21 listopada 1994 roku w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do transportu drogowego towarów niebezpiecznych (Dz. Urz. WE L 319 z 12.12.1994).
Powyższe akty prawne zostały wprowadzone do prawa krajowego na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 października 2002 roku o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz. 1671 z późn. zm.). Zgodnie z art. 4 ww. ustawy zabrania się przewozu drogowego towarów niebezpiecznych określonych w przepisach umowy ADR jako towary niedopuszczone do międzynarodowego przewozu drogowego, natomiast zezwala się na przewóz drogowy towarów niebezpiecznych określonych w umowie ADR jako towary dopuszczone do międzynarodowego przewozu drogowego wyłącznie na warunkach określonych w tej umowie. Na podstawie art. 6 pkt 1 ustawy właściwą władzą krajową w sprawach warunków przewozu drogowego materiałów promieniotwórczych jest Prezes Państwowej Agencji Atomistyki. Ponadto wskazać należy, że przewóz drogowy materiałów promieniotwórczych przez terytorium RP jest przewozem nadzorowanym i monitorowanym. Zgodnie bowiem z art. 27 ust. 1 ustawy o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych w związku z przepisami rozporządzenia Ministra Transportu z dnia 4 czerwca 2007 roku w sprawie towarów niebezpiecznych, których przewóz drogowy podlega obowiązkowi zgłoszenia (Dz. U. Nr 107, poz. 742), towary klasy 7 ADR podlegają obowiązkowi zgłoszenia do komendanta wojewódzkiego Policji oraz do komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej. Zgłoszeń, o których mowa, dokonują: nadawca towaru niebezpiecznego, przewoźnik lub właściwa placówka Straży Granicznej, w zależności od miejsca rozpoczęcia przewozu.
Biorąc pod uwagę powyższe przepisy, stwierdzić należy, że w przypadku gdy przewóz drogowy towarów niebezpiecznych klasy 7 ADR (materiały promieniotwórcze zwane radioaktywnymi) jest przewozem wykonywanym na warunkach wskazanych w przepisach umowy (ADR) i spełnia wszystkie wymagania dla takiego rodzaju transportu w niej określone oraz doprecyzowane w prawie krajowym, transport taki jest dozwolony.
Kontrolę przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, w tym materiałów promieniotwórczych, oraz wymagań z tym związanych zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych wykonują:
- inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego - na drogach, parkingach oraz na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne,
- funkcjonariusze Państwowej Straży Pożarnej - na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne,
- policjanci - na drogach i parkingach,
- funkcjonariusze Straży Granicznej - na drogach i parkingach,
- inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy - na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne,
- funkcjonariusze służby celnej,
- żołnierze Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organów porządkowych - w stosunku do pojazdów Sił Zbrojnych,
- uprawnieni pracownicy Państwowej Agencji Atomistyki - na parkingach oraz na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne,
- uprawnieni pracownicy Transportowego Dozoru Technicznego - na parkingach oraz na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne,
- uprawnieni pracownicy Inspekcji Ochrony Środowiska - na parkingach oraz na terenie przedsiębiorcy posiadającego towary niebezpieczne,
- uprawnieni pracownicy zarządów dróg - w miejscach określonych w ich uprawnieniach.
Szczególną rolę w systemie kontroli, o którym mowa w ww. przepisie, pełni Inspekcja Transportu Drogowego. Jednym z podstawowych celów, dla jakich powołano tę organizację, jest poprawa bezpieczeństwa w ruchu drogowym, w tym poprzez kontrolę przewozu drogowego towarów niebezpiecznych zgodnie z przepisami ustawy o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych oraz umowy ADR. Kontrole Inspekcji w tym zakresie obejmują sprawdzenie, czy dany towar jest dopuszczony do przewozu drogowego, czy zastosowany rodzaj przewozu jest odpowiedni dla przewożonego towaru, czy zastosowano odpowiedni rodzaj opakowań oraz sprawdzenie wyposażenia i instrukcji dla kierowcy na wypadek wystąpienia awarii. Inspektorzy w trakcie czynności kontrolnych sprawdzają również dokumenty potwierdzające odbycie przez kierowcę specjalistycznych szkoleń oraz dokumenty przewozowe określające rodzaj i ilość przewożonego towaru niebezpiecznego, które mogą być niezbędne dla służb ratowniczych w celu szybkiego zniwelowania zagrożenia. Szczegółowej kontroli podlega również sposób rozmieszczenia i zabezpieczenia, a także oznakowanie przewożonego ładunku. W ramach realizacji tych zadań Inspekcja Transportu Drogowego w pierwszym półroczu 2007 roku przeprowadziła 8255 kontroli drogowych pojazdów przewożących towary niebezpieczne. Warto zauważyć, że zgodnie z art. 92 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 września 2001 roku o transporcie drogowym (t.j.: Dz. U. z 2007 roku Nr 125, poz. 874) ten, kto wykonuje przewóz drogowy lub inne czynności związane z tym przewozem, naruszając obowiązki lub warunki wynikające z przepisów ustawy o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych, podlega karze pieniężnej w wysokości od 50 złotych do 15 000 złotych. Wykaz naruszeń obowiązków lub warunków, o których mowa, oraz wysokości kar pieniężnych za poszczególne naruszenia, w tym za naruszenia związane z przewozem materiałów promieniotwórczych, określa załącznik do ww. ustawy o transporcie drogowym.
Kontrola radiometryczna na granicy państwa przeprowadzana jest w oparciu o przepisy ustawy z dnia 12 października 1990 roku o Straży Granicznej (t.j.: Dz. U. z 2005 roku Nr 234, poz. 1997 z późn. zm.), zgodnie z zasadami ww. europejskiej umowy ADR dla klasy 7 - materiały promieniotwórcze oraz zarządzeniem nr 8 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 23 marca 2006 roku w sprawie kontroli przewozu przez granicę państwową odpadów, szkodliwych substancji chemicznych, materiałów promieniotwórczych, środków odurzających i substancji psychotropowych oraz broni, amunicji i materiałów wybuchowych.
W celu ochrony przed nielegalnym wwozem (tranzytem) źródeł i substancji promieniotwórczych, materiałów jądrowych i chemicznych oraz biologicznych stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego wprowadzono we wszystkich przejściach granicznych kontrolę chemiczno-radiometryczną (ekologiczną) osób i towarów. Kontrola przeprowadzana jest w sposób ciągły, przy wykorzystaniu stacjonarnych urządzeń do kontroli skażeń pojazdów i osób (tzw. bramek radiometrycznych) oraz przenośnych indywidualnych przyrządów sygnalizacyjnych i dozymetrycznych, posiadających aktualne świadectwa legalizacyjne. Na tym etapie (tzw. gęstego sita) wychwytywane są wszystkie próby wwozu na terytorium RP materiałów promieniotwórczych i jądrowych. Warto nadmienić, iż w przejściach granicznych zainstalowanych jest około 200 takich urządzeń, które obsługiwane są przez przeszkolonych w Instytucie Energii Atomowej w Świerku funkcjonariuszy Straży Granicznej. W przypadku zaistnienia nietypowych lub wątpliwych zdarzeń zapewniona jest całodobowa konsultacja ze służbą dyżurną Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki. Zgodnie z porozumieniem zawartym w dniu 19 sierpnia 2005 roku pomiędzy Komendantem Głównym Straży Granicznej i Prezesem Państwowej Agencji Atomistyki w sprawie współdziałania w zakresie ochrony radiologicznej w sytuacjach awaryjnych oraz w przypadku, kiedy istnieją trudności w interpretacji wyników pomiarów dozymetrycznych lub zaistnieniu konieczności określenia rodzaju ładunku promieniotwórczego, Prezes Państwowej Agencji Atomistyki zobowiązany jest do określenia sposobu postępowania funkcjonariuszy Straży Granicznej oraz ewentualnego wysłania na miejsce zdarzenia inspektorów ochrony radiologicznej z ruchomym laboratorium radiometrycznym.
Warto zauważyć, że w I półroczu 2007 roku - w ramach radiologicznej ochrony kraju - funkcjonariusze Straży Granicznej na 9132 przypadki przewozu środków i materiałów o podwyższonej radiacji interweniowali 4722 razy, zawracając do nadawcy 28 przesyłek lub transportów ze środkami i materiałami promieniotwórczymi. Przyczyną zawróceń najczęściej był brak odpowiednich pozwoleń na transport oraz przekroczenie dopuszczalnych norm skażeń promieniotwórczych. Ponadto odnotowano 232 osoby przekraczające granicę państwową po leczeniu lub badaniu izotopami promieniotwórczymi.
Realizując założenia ww. porozumienia z dnia 19 sierpnia 2005 roku funkcjonariusze placówek Straży Granicznej w I półroczu 2007 roku przekazali do Centrum do Spraw Zdarzeń Radiacyjnych Państwowej Agencji Atomistyki 2206 informacji o transportach, które wykazywały podwyższony poziom radiacji.
Warto zauważyć, iż według oceny Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej w Wiedniu polski system kontroli chemiczno-radiometrycznej jest najlepiej zorganizowanym i funkcjonującym systemem w Europie.
Odnosząc się do kwestii zatrzymania w połowie lipca 2007 roku przez białoruskie służby graniczne transportu z materiałami, których poziom radioaktywności przekraczał dozwolone normy, pragnę poinformować, iż przeprowadzone czynności wyjaśniające nie potwierdziły przejazdu przez terytorium RP niekontrolowanych transportów towarów o podwyższonej radiacji. Ponadto podkreślenia wymaga fakt, iż Straż Graniczna prowadzi monitoring transportów zawracanych przez białoruskie służby graniczne. Z posiadanych danych wynika, że w miesiącu lipcu i sierpniu 2007 roku nie odnotowano żadnego przypadku zawrócenia transportu z powodu podwyższonej radiacji.
Jednocześnie uprzejmie informuję, że w ostatnich kilkunastu latach nie stwierdzono żadnego przewozu przez nasze granice (wwozu do Polski, wywozu z Polski czy przewozu tranzytowego) materiałów promieniotwórczych, który byłby niezgodny z prawem. Przewoźnicy przewożący do Polski bądź wywożący z Polski materiały promieniotwórcze muszą posiadać zezwolenie Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki na transport substancji promieniotwórczych (materiałów jądrowych lub źródeł promieniotwórczych), a przewożone przesyłki muszą być związane z działalnością (u nadawcy lub odbiorcy), na którą Prezes Państwowej Agencji Atomistyki wydał stosowne zezwolenie. Powyższe reguluje ustawa z dnia 29 listopada 2000 roku Prawo atomowe (t.j.: Dz. U. Nr 42 z 2007 roku, poz. 276) oraz przepisy ww. zarządzenia nr 8 Komendanta Głównego Straży Granicznej. Bez takiego zezwolenia mogą być przewożone jedynie przesyłki zawierające naturalne izotopy promieniotwórcze, w ilości wynikającej ze składu chemicznego i masy przewożonych materiałów. Ponadto przez granice naszego państwa przejeżdżają osoby, które z racji odbytego postępowania medycznego (diagnostyka lub terapia z zastosowaniem izotopów promieniotwórczych) emitują promieniowanie jonizujące, przy czym fakt pobytu w zakładzie medycyny nuklearnej musi być przez tych podróżnych udokumentowany. Wszystkie inne przypadki próby przewozu przez granice substancji promieniotwórczych bez wymaganej dokumentacji lub braku innego uzasadnienia podwyższonego poziomu promieniowania emitowanego przez przewożone materiały, sygnalizowane przez aparaturę zainstalowaną na przejściu granicznym, powodują zawrócenie transportu (lub osoby) i zakaz wjazdu do Polski. W 2006 roku zanotowano 127 takich przypadków.
Niezależnie od powyższego pragnę poinformować, iż Minister Środowiska pismem z dnia 4 września 2007 roku (sygn. BM.wp.-zpr.-072/443/07/ip) wskazał, że ˝Zatrzymanie na granicy polsko-białoruskiej i zawrócenie do Polski materiałów o podniesionym poziomie promieniowania jonizującego miało miejsce nie w połowie lipca, ale 10 maja 2007 roku. Był to transport tzw. piasku cyrkonowego (podstawowy składnik krzemian cyrkonu, ZrSiO4), masa całkowita 20 400 kg, przesyłanego z Niemiec przez firmę LINMET GLASS KERAMIK HANDELGESELLSCHAFT mbH, (Rhinstrasse 86, D-12681 Berlin) do Rosji do firmy ZAO ZAVOD STROJFARFOR (Jużnoje szosse 49, 192241 St. Petersburg). Transport ten wjechał do Polski z Niemiec przejściem w Świecku w dniu 5 maja 2007 roku. Z uwagi na podniesiony poziom promieniowania zarejestrowany przez bramkę dozymetryczną zainstalowaną na tym przejściu, potwierdzony pomiarem z użyciem przyrządu przenośnego, pojazd został zatrzymany. O fakcie tym i o wartości zmierzonego poziomu promieniowania (ok. 10-krotne przekroczenie tła naturalnego promieniowania gamma, czyli ok. 1,5 mikrosiwerta na godzinę) został powiadomiony dyżurny Centrum ds. Zdarzeń Radiacyjnych Państwowej Agencji Atomistyki, zgodnie z § 18 zarządzenia nr 8 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 23 marca 2006 roku w sprawie kontroli przewozu przez granice odpadów, szkodliwych substancji chemicznych, materiałów promieniotwórczych, środków odurzających i substancji psychotropowych oraz broni, amunicji i materiałów wybuchowych. Po sprawdzeniu zawartości przesyłki oraz po dodatkowym pomiarze stwierdzającym jednolity poziom promieniowania wzdłuż burty pojazdu dyżurny Centrum zalecił zezwolenie na przekroczenia granicy RP.
Przesłanką takiej decyzji był znany fakt, że piasek cyrkonowy zawiera domieszki naturalnych pierwiastków promieniotwórczych: uranu (do 400 ppm, w tym radu 226 do 150 pCi/g) i toru (do 200 ppm), które same, jak też i ich produkty rozpadu, emitują promieniowanie gamma. W przypadku transportu materiałów zawierających naturalnie występujące pierwiastki promieniotwórcze (jak na przykład cyrkon, czyli krzemian cyrkonu, monacyt, niektóre materiały ceramiczne i gotowe wyroby z tych surowców, nawozy sztuczne zawierające potas) po stwierdzeniu, że przesyłka nie zawiera nielegalnie przewożonych źródeł promieniotwórczych ˝ekranowanych˝ naturalnie promieniotwórczymi materiałami, zezwala się na wjazd do Polski, o ile moc dawki promieniowania gamma na burcie pojazdu w żadnym punkcie nie przekracza wartości 2 milisiwertów na godzinę.
Po zawróceniu powyższego transportu przez Białorusinów na granicy polsko-białoruskiej (wyniki pomiarów promieniowania potwierdziły wyniki pomiarów z przejścia granicznego w Świecku) w dniu 10 maja br. konsultowany w tej sprawie dyżurny Centrum do spraw Zdarzeń Radiacyjnych Państwowej Agencji Atomistyki ponownie stwierdził brak podstaw do zatrzymywania przesyłki na granicy (w tym przypadku chodziło o granicę polsko-niemiecką przekraczaną w powrotnym transporcie do Niemiec).
Powyższe działania, udokumentowane odpowiednimi zapisami konsultacji udzielonych przez dyżurnych Centrum do spraw Zdarzeń Radiacyjnych PAA oraz meldunkami placówek Straży Granicznej w Świecku (telegram LB-ŚO/3603/GGR/07 z dnia 5.05.07) i w Terespolu (meldunek NA-722-989/D/07 z dnia 10.05.07), świadczą, że w trakcie przebiegu transportu, o którym mowa, zostały zachowane wszystkie procedury przewidziane przepisami i w żadnym wypadku podniesiony poziom promieniotwórczości naturalnej przewożonego materiału nie spowodował narażenia zdrowia mieszkańców Polski˝.
Ponadto Minister Finansów pismem z dnia 6 września 2007 roku (sygn. PC-TS-063-3/07/HJ/552/11873MB7) poinformował, że w elektronicznej ewidencji towarów wyprowadzanych z terytorium Wspólnoty Europejskiej, prowadzonej przez Oddział Celny w Koroszczynie, figuruje zapis o tym, że w dniu 16 lipca 2007 roku potwierdzony został wywóz partii cegieł ogniotrwałych (przewożonych z Belgii do Rosji) poza obszar celny UE. Przewóz realizowany był pojazdem o numerze rejestracyjnym M2967/2294EB z zastosowaniem karnetu TIR XE53918476. W oparciu o informacje zawarte w bazie danych ewidencji pojazdów przekraczających polsko-białoruską granicę państwową nie stwierdzono, aby pojazd ten, w okresie kilku dni następujących po wjeździe na Białoruś, powrotnie wjeżdżał na terytorium Polski. W ocenie Ministra Finansów ˝Kwestionowanie dopuszczalności przewozu materiałów radioaktywnych przez terytorium naszego kraju, jak również zarzuty powodowania niebezpiecznych dla życia i zdrowia Polaków sytuacji z tym związanych, są nieuzasadnione. Transport materiałów radioaktywnych jest standardową operacją regulowaną odpowiednimi przepisami prawa krajowego i międzynarodowego, które dopuszczają, bez obowiązku uzyskania zezwolenia lub zgłoszenia, działalność polegającą m.in. na transporcie materiałów, surowców lub odpadów, w szczególności surowców mineralnych, nawozów sztucznych, iłów, popiołów, żużli i osadów kopalnianych zawierających naturalne izotopy promieniotwórcze, jeżeli średnie stężenie promieniotwórcze tych izotopów nie przekracza ustalonych wartości, a maksymalne stężenie promieniotwórcze wynikające z niejednorodności materiału przekracza te wartości nie więcej niż 10-krotnie dla reprezentatywnej próbki o masie 1 kg (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 sierpnia 2002 roku w sprawie przypadków, w których działalność związana z narażeniem na promieniowanie jonizujące nie podlega obowiązkowi uzyskania zezwolenia albo zgłoszenia, oraz przypadków, w których może być wykonywana na podstawie zgłoszenia - Dz. U. Nr 137, poz. 1153 z późn. zm.)˝.
Jak poinformował Minister Finansów ˝Zgodnie z poczynionymi ustaleniami w Oddziale Celnym w Koroszczynie przewóz, o którym mowa powyżej, był jednorazową operacją i odbywał się według zasad określonych w ww. rozporządzeniu Rady Ministrów.
Reasumując, stwierdzić należy, że polskie służby działały prawidłowo, dopuszczając do wjazdu na terytorium RP partii cegieł jako materiału mineralnego zawierającego naturalne izotopy promieniotwórcze. Znamiennym jest również fakt, że służby białoruskie nie znalazły podstaw do uznania przesyłki za niezgodną z przepisami i nie cofnęły jej z powrotem do Polski˝.
Z wyrazami szacunku
Minister
Władysław Stasiak
Warszawa, dnia 20 września 2007 r.