V kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 7467
w sprawie funkcjonowania izb wytrzeźwień
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację Pani Poseł Domiceli Kopaczewskiej, w sprawie funkcjonowania izb wytrzeźwień, uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Izby wytrzeźwień funkcjonują w oparciu o przepisy ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1231, z późn. zm.) oraz wydanego na podstawie art. 46 ust. 6 tej ustawy rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 4 lutego 2004 r. w sprawie trybu doprowadzania, przyjmowania i zwalniania osób w stanie nietrzeźwości oraz organizacji izb wytrzeźwień i placówek utworzonych lub wskazanych przez jednostkę samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 20, poz. 192, z późn. zm.). Wskazać należy, że zgodnie z art. 39 powołanej ustawy organy samorządu terytorialnego w miastach liczących ponad 50 000 mieszkańców i organy powiatu mogą organizować i prowadzić izby wytrzeźwień.
Nie można zgodzić się z zapatrywaniem Pani Poseł, iż funkcjonujące w wielu miastach izby wytrzeźwień narażają samorządy na niemałe straty. Ustawowa fakultatywność powoływania i funkcjonowania izb wytrzeźwień sprowadza się do zasady, w myśl której te samorządy, które widzą taką społeczną i organizacyjną potrzebę powołują i prowadzą izby wytrzeźwień, a te które uważają, że funkcjonowanie takiej placówki będzie zbyt dużym obciążeniem dla ich budżetu nie powołują i nie prowadzą izby wytrzeźwień. Jest zaś oczywiste, że wiele instytucji użyteczności publicznej, utworzonych i powołanych na podstawie odpowiednich ustaw nie przynosi samorządom dochodów. Nie wydaje się więc, aby ich funkcjonowanie można by było rozpatrywać jedynie w kategoriach przynoszenia strat materialnych poszczególnym jednostkom samorządu terytorialnego.
Podstawę prawną doprowadzenia i pozostawienia osoby w stanie nietrzeźwości w izbie wytrzeźwień stanowi art. 40 powołanej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Zgodnie z tym przepisem osoby w stanie nietrzeźwości, które swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym lub w zakładzie pracy, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu, albo zagrażają życiu lub zdrowiu innych osób, mogą zostać doprowadzone do izby wytrzeźwień, zakładu opieki zdrowotnej lub innej właściwej jednostki utworzonej lub wskazanej przez jednostkę samorządu terytorialnego albo do miejsca zamieszkania lub pobytu. W razie braku izby wytrzeźwień osoby takie mogą być doprowadzone do jednostki policji (art. 40 ust. 2 powołanej ustawy). Osoby doprowadzone do izby wytrzeźwień lub jednostki policji pozostają tam aż do wytrzeźwienia, nie dłużej jednak niż 24 godziny (art. 40 ust. 3 powołanej ustawy).
Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 12 lutego 1992 r. (I KZP 43/91, OSNKW z 1992 r. Nr 5-6, poz. 32) wskazał, iż zatrzymanie o którym mowa w art. 40 ust. 1 powołanej ustawy, ma odmienny charakter od zatrzymania, stosowanego jako środek przymusu wobec osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa lub wykroczenia. W powołanej ustawie nie używa się nawet określenia ˝zatrzymanie˝, lecz doprowadzenie i umieszczenie w izbie wytrzeźwień, w zakładzie opieki zdrowotnej lub pomieszczeniu jednostki policji. Umieszczenie takie ma na celu ochronę osoby nietrzeźwej, która pozostawiona bez opieki jest narażona na rozmaite niebezpieczeństwa, np. utratę mienia, zdrowia, a nawet życia na skutek dokonania na niej przestępstwa, doznania nieszczęśliwego wypadku lub ujemnego oddziaływania warunków klimatycznych.
Należy też wskazać, że doprowadzenie osoby nietrzeźwej niekoniecznie musi nastąpić do izby wytrzeźwień, można ją również doprowadzić do miejsca zamieszkania lub miejsca pobytu i oddać np. pod opiekę rodziny.
Zgodnie z art. 40 ust. 3a powołanej ustawy, osobie zatrzymanej w stanie nietrzeźwości i doprowadzonej do izby wytrzeźwień przysługuje zażalenie do sądu i prawo udziału w posiedzeniu sądu rozpatrującego zażalenie na zatrzymanie (art. 464 Kodeksu postępowania karnego).
Wskazać należy, że w sprawie zatrzymań w izbie wytrzeźwień wypowiedział się również Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z dnia 4 kwietnia 2000 r. (sprawa Witold Litwa przeciwko Polsce, skarga nr 26629/05).
W ramach standardów prawa europejskiego zatrzymanie w izbie wytrzeźwień może być oceniane z punktu widzenia przestrzegania art. 5 ust. 1 lit. e) Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności o treści: ˝Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:
e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi;˝.
Europejski Trybunał Praw Człowieka ocenił, że zatrzymanie w izbie wytrzeźwień jest wprawdzie pozbawieniem wolności, do którego ma zastosowanie art. 5 konwencji, lecz może ono mieścić się w ramach wyłączeń przewidzianych przez lit. e) tego przepisu. Trybunał uznał, że chociaż pojęcie ˝alkoholik˝ użyte w treści przepisu art. 5 ust. 1 lit. e) Konwencji w swoim typowym znaczeniu określa osoby, które są uzależnione od alkoholu, to ratio legis tego przepisu wskazuje, że jego przedmiot i cel nie mogą być interpretowane jako pozwalające wyłącznie na pozbawienie wolności ˝alkoholików˝ w znaczeniu ograniczonym do osób w klinicznym stanie ˝alkoholizmu˝. Wskazał ponadto, że na podstawie tego przepisu osoby, które nie są medycznie zdiagnozowane jako ˝alkoholicy˝, ale których postępowanie i zachowanie pod wpływem alkoholu stwarza zagrożenie dla porządku publicznego lub dla nich samych, mogą być zatrzymane dla ochrony publicznego lub ich własnego interesu, takiego jak zdrowie lub bezpieczeństwo osobiste. Trybunał stwierdzając, że zatrzymanie w izbie wytrzeźwień może być zgodne z art. 5 konwencji jednocześnie wyraził opinię, że jest ono środkiem tak poważnie ingerującym w prawo do wolności, iż może być usprawiedliwione jedynie wówczas, gdy inne, mniej surowe środki zostały rozważone i uznane za niewystarczające w celu zabezpieczenia osoby bądź interesu publicznego w danych okolicznościach.
Mając powyższe na uwadze, należy uznać, że aktualny stan prawny dotyczący izb wytrzeźwień, nie uzasadnia potrzeby dokonywania zmian w tym zakresie.
Z wyrazami szacunku i ukłonami
Podsekretarz stanu
Andrzej Duda
Warszawa, dnia 25 kwietnia 2007 r.