V kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Skarbu Państwa - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 1440

w sprawie skutków gospodarowania zasobami nieruchomości rolnych Skarbu Państwa przez Agencję Nieruchomości Rolnych

   W odpowiedzi na interpelację Pana Posła Andrzeja Grzyba z dnia 7 marca 2006r., znak: SPS-023-1440/06, w sprawie skutków gospodarowania zasobami nieruchomości rolnych Skarbu Państwa przez Agencję Nieruchomości Rolnych, w szczególności w kontekście realizacji ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. Nr 64, poz. 592), uprzejmie informuję, co następuje.

   Od dnia wejścia w życie ww. ustawy Agencja Nieruchomości Rolnych, oprócz zadań określonych w ustawie z dnia 19 października 1991r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2004r. Nr 208, poz. 2128 - tekst jednolity z późn. zm.) realizuje zadania wynikające z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, tj. zadania w zakresie poprawy struktury obszarowej gospodarstw rolnych, przeciwdziałania nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych oraz zapewnienia prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach. Jest to możliwe dzięki takim instrumentom przewidzianym w ustawie, jak prawo pierwokupu i prawo odkupu nieruchomości. Należy jednak zauważyć, że z 4,7 mln ha gruntów przejętych do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa do końca 2005r., z czego ok. 4 mln ha (tj. 84%) stanowiły użytki rolne, nieruchomości te położone są przede wszystkim w rejonach północnej i zachodniej Polski. Ma to swoje konsekwencje również w obecnej lokalizacji zasobu, gdyż ponad 2 mln ha (73%) znajduje się na tych terenach. Takie położenie zasobów państwowej ziemi w znacznym stopniu ogranicza możliwości Agencji w zakresie poprawy struktury obszarowej rolnictwa indywidualnego w centralnych i południowych rejonach kraju.

   Blisko 80% przejętych do zasobu gruntów pochodziło z 1 666 byłych państwowych gospodarstw rolnych o średniej powierzchni 2 250 ha. Z uwagi na tak duże powierzchnie i związaną z nimi infrastrukturę produkcyjną gospodarstwa te były przedmiotem restrukturyzacji. Agencja zakończyła pierwszy etap restrukturyzacji, którego przedmiotem były przejęte gospodarstwa państwowe. Kontynuowana jest natomiast tzw. wtórna restrukturyzacja polegająca przede wszystkim na wyłączaniu gruntów do odrębnego zagospodarowania, przede wszystkim na potrzeby rolników powiększających gospodarstwa rodzinne z większych obszarowo dzierżaw (powyżej 300 ha).

   Odnosząc się do konkretnych pytań Pana Posła, uprzejmie informuję:

   1) Czy nie należałoby dookreślić ustawowo pojęcia trwałej formy rozdysponowania gruntu, zwłaszcza przy długotrwałej dzierżawie?

   Najpowszechniejsze formy gospodarowania zasobem to sprzedaż i dzierżawa nieruchomości. Dzierżawa była i jest szczególnie dogodnym i łatwo dostępnym sposobem użytkowania nieruchomości rolnych Skarbu Państwa. W przeciwieństwie do transakcji kupna nie wymaga angażowania tak znacznego kapitału. Czynsz dzierżawny w umowach zawieranych z Agencją płatny jest ˝z dołu˝, po upływie każdego półrocza roku kalendarzowego. Posiadany przez dzierżawcę kapitał może być więc przeznaczony na zakup trwałych i obrotowych środków produkcji, a w wypadku większych zorganizowanych gospodarstw - na wykup majątku obrotowego i ruchomych środków trwałych związanych z danym gospodarstwem.

   Umowy dzierżawy zawierane są przez Agencję na czas oznaczony, tj. najczęściej na 10 lat, z możliwością ich przedłużenia do 30 lat, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. Wydaje się, iż nie jest to zbyt krótki okres, zwłaszcza że zgodnie z zasadami stosowanymi w Agencji istnieje możliwość przekazywania umów dzierżawy następcom rolnika. Ponadto wstąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało konieczność poniesienia znacznych nakładów inwestycyjnych na dostosowanie dzierżawionych nieruchomości do wymogów prawa wspólnotowego. Tak długotrwałe zagospodarowanie gruntów nosi niewątpliwie znamiona trwałego ich rozdysponowania.

   2) Czy w umowach przedłużających czas trwania dzierżawy gruntów z Zasobu WRSP powszechnie zamieszczane i egzekwowane będą zapisy wyłączające część gruntów na tzw. upełnorolnienie gospodarstw rodzinnych?

   Wobec kurczących się, na skutek prowadzonych prac prywatyzacyjnych, zasobów dyspozycyjnej ziemi rolnej Skarbu Państwa coraz większej wagi nabiera problem zabezpieczenia gruntów na potrzeby rolników. Obecnie znaczna część ziemi oferowanej rolnikom pozyskiwana jest przez Agencję w ramach tzw. wtórnej restrukturyzacji. Polega ona m.in. na wyłączaniu z istniejących umów dzierżawy zwłaszcza większych obszarowo gruntów do odrębnego zagospodarowania. Jest to możliwe m.in. dzięki zamieszczaniu w umowach dzierżawy dotyczących dużych nieruchomości (tj. zwłaszcza powyżej 300 ha) odpowiednich zapisów (klauzul) pozwalających Agencji na wyłączenie z trwającej dzierżawy do 20% jej obszaru. Podejmując decyzję o wyłączaniu gruntów z dzierżaw, Agencja uwzględnić musi zarówno zapotrzebowanie okolicznych rolników na grunty, jak i słuszny interes dzierżawcy, w szczególności w zakresie:

   - możliwości utrzymania przez dzierżawcę odpowiedniej ilości miejsc pracy,

   - racjonalnego zagospodarowania dzierżawionych budynków i budowli,

   - zapewnienia dzierżawcy niezbędnej ilości gruntów potrzebnych na zabezpieczenie zarówno bazy paszowej, jak też wymogów ochrony środowiska,

   - stworzenia warunków stabilności gospodarowania, umożliwiających zwłaszcza podejmowanie decyzji inwestycyjnych służących poprawie efektów ekonomicznych.

   Typowanie gruntów z przeznaczeniem na sprzedaż lub wydzierżawienie rolnikom następuje także po wygaśnięciu lub rozwiązaniu umów dotyczących większych obszarowo nieruchomości rolnych. Możliwość powiększania gruntami zasobu gospodarstw rolników występuje zwłaszcza na terenach, gdzie ANR dysponuje znacznymi zasobami gruntów (północna i zachodnia część kraju). Z kolei na obszarach o najgorszej strukturze agrarnej, czyli tam, gdzie tradycyjnie dominują gospodarstwa rodzinne (wschodnia i południowa część kraju), jest zbyt mało ziemi państwowej, by skutecznie stymulować korzystne zmiany strukturalne.

   3) Jak Rada Ministrów zamierza rozwiązać problem roszczeń reprywatyzacyjnych w stosunku do ziemi rolnej, hamujących przekazanie ziemi gospodarstwom rodzinnym?

   Zakaz zbywania nieruchomości rolnych wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa objętych roszczeniami dawnych właścicieli został wprowadzony dyspozycją Prezesa Rady Ministrów w dniu 6 listopada 1997 r. Podyktowane było to potrzebą zabezpieczenia majątkowego realizacji przygotowywanego wówczas projektu ustawy reprywatyzacyjnej, który przewidywał zwrot nieruchomości w naturze. Działania powyższe miały charakter przygotowawczy dla zbudowania katalogu nieruchomości rolnych i pozostałych. Katalog miał być operacyjnie prowadzony przez byłą Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa.

   Prezes Agencji pismem z dnia 18 listopada 1997 r. skierowanym do oddziałów terenowych Agencji potwierdził zakaz zbywania nieruchomości rolnych objętych roszczeniami i wydał stosowne w tej sprawie dyspozycje.

   Minister Skarbu Państwa w 2002 r. uznał za niezbędne utrzymanie zakazu zbywania nieruchomości rolnych objętych roszczeniami dawnych właścicieli lub ich spadkobierców. Stanowisko powyższe potwierdziło Rządowe Centrum Legislacji.

   W dniu 2 marca 2004 r. Rada Ministrów przyjęła założenia do ustawy reprywatyzacyjnej, w których zakłada się, że nieruchomości Zasobu WRSP objęte roszczeniami dawnych właścicieli - około 0,5 mln ha - mają stanowić jedno ze źródeł zaspokojenia roszczeń reprywatyzacyjnych, a tym samym istnieje konieczność utrzymania istniejących ograniczeń w ich zbywaniu. Zasób WRSP stanowi największy dostępny majątek, z którego mogą zostać zrealizowane roszczenia reprywatyzacyjne. W związku z tym niezbędne jest tworzenie tzw. ˝rezerwy reprywatyzacyjnej˝ w postaci nieruchomości Skarbu Państwa, przeznaczonych na ten cel.

   W tym kontekście należy podkreślić, że przysługujące dawnemu właścicielowi na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa prawo pierwszeństwa w nabyciu zbywanej nieruchomości nie jest zaspokojeniem roszczeń reprywatyzacyjnych, lecz uprawnieniem nadanym przez ustawodawcę do skorzystania z możliwości nabycia nieruchomości za gotówkę poza przetargiem. Prawo pierwszeństwa zobowiązuje Agencję Nieruchomości Rolnych do uwzględnienia w przypadku zbywania nieruchomości objętych roszczeniami, poza potencjalnymi nabywcami, w pierwszej kolejności dawnych właścicieli. Skorzystanie przez dawnego właściciela z tego prawa nie powoduje wygaśnięcia jego roszczenia do zgłoszenia wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji, na podstawie której została przejęta nieruchomość rolna, lub domagania się odpowiedniej rekompensaty w przyszłej ustawie reprywatyzacyjnej.

   W tej sytuacji zmiana powyższych przepisów i ˝odblokowanie˝ znacznej części Zasobu WRSP może zostać dokonane tylko w korelacji z właściwą ustawą reprywatyzacyjną i tylko pod warunkiem, że wpływy z takiej sprzedaży zostaną w całości przeznaczone na realizację ustawy reprywatyzacyjnej.

   W dniu 9 grudnia 2005 r. Rada Ministrów skierowała na ręce Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, do pierwszego czytania, projekt ustawy o rekompensatach za przejęte przez państwo nieruchomości oraz niektóre inne składniki mienia (druk nr 133). Projekt zakłada rekompensatę w wysokości 15% wartości przejętej nieruchomości, oszacowanej przez rzeczoznawców majątkowych. Z uwagi na ochronę praw słusznie nabytych przez aktualnych właścicieli i użytkowników wieczystych nieruchomości, jakie ukształtowały się w ciągu kilkudziesięciu lat od przeprowadzenia nacjonalizacji, nie przewiduje się restytucji w naturze. Projekt przewiduje finansowanie wypłat rekompensat ze środków zgromadzonych na państwowym funduszu celowym, zwanym Funduszem Reprywatyzacyjnym. Środki zgromadzone na tym funduszu będą pochodziły m.in. ze sprzedaży nieruchomości z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.

   4) W jakim zakresie proponowane przez Rząd przejęcie zadań Agencji Nieruchomości Rolnych przez Bank Ziemski przyspieszy możliwość uzyskania w trwałe zagospodarowanie przez rolników gruntów rolnych z zasobów Skarbu Państwa?

   Analiza zadań, jakie obecnie ma realizować Agencja w odniesieniu do jej aktualnej formy państwowej osoby prawnej, wskazuje na jej anachroniczność. Potrzeba zmiany formy prawnej gospodarowania zasobem wynika z konieczności efektywnego oraz sprawnego zarządzania kapitałem, jakim jest Zasób Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa. Likwidacja Agencji Nieruchomości Rolnych będzie procesem długotrwałym, wymagającym przeprowadzenia stosownych zmian legislacyjnych. Chodzi głównie o likwidację administracji zarządzającej majątkiem Skarbu Państwa wchodzącym w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. W związku z tym niezbędne jest powołanie nowego podmiotu, który zająłby się zagospodarowaniem mienia rolnego w sposób bardziej racjonalny i efektywny oraz zrealizował następujące zadania wynikające z polityki państwa:

   - kontynuowanie restrukturyzacji i prywatyzacji mienia Zasobu,

   - kształtowanie ustroju rolnego,

   - działania wspierające dla rolników zamierzających powiększyć gospodarstwa rodzinne,

   - przekazywanie nieruchomości na rzecz podmiotów realizujących zadania o charakterze infrastrukturalnym,

   - realizacja ustawy ˝zabużańskiej˝,

   - zabezpieczenie majątku na realizację przyszłej ustawy ˝reprywatyzacyjnej˝.

   W tym celu zostanie powołany nowy podmiot, który aktywnie uczestniczyłby w obrocie nieruchomościami rolnymi, wspierając rolników chcących powiększyć swoje rodzinne gospodarstwa, oraz ściśle współpracował z jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie wspierania lokalnych inicjatyw sprzyjających rozwojowi regionalnemu.

   Nadrzędną przesłanką korzystania z uprawnień przysługujących nowo utworzonemu podmiotowi (np. wykonywanie prawa pierwokupu i odkupu nieruchomości na podstawie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego z przeznaczeniem ich na powiększanie gospodarstw rodzinnych) jest występowanie na danym terenie efektywnego popytu na grunty rolne ze strony rolników indywidualnych. Największe korzyści przynosi nabywanie większych obszarowo nieruchomości (kilkadziesiąt, kilkaset ha), które podlegają restrukturyzacji i mogą służyć powiększeniu większej liczby okolicznych gospodarstw rodzinnych. Aktualnie kształtujący się popyt na ziemię ze strony rolników wskazuje na celowość zwiększania zakresu korzystania z uprawnień do nabywania nieruchomości i powiększania państwowych zasobów ziemskich. Mogą one być następnie wykorzystywane do wspierania pożądanych zmian w strukturze agrarnej rolnictwa.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Piotr Rozwadowski

   Warszawa, dnia 30 marca 2006 r.