V kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 9120

w sprawie wypłaty należności za przedwojenne obligacje

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację Pani Elżbiety Ratajczak, Posła na Sejm RP, z dnia 19 lipca 2007 r. (SPS-023-9120/07) w sprawie przedwojennych obligacji Skarbu Państwa, uprzejmie wyjaśniam:

   1. W okresie dwudziestolecia międzywojennego Skarb Państwa (SP) dokonał kilkudziesięciu emisji obligacji zarówno na rynek krajowy, jak i na rynki zagraniczne. Po zakończeniu II Wojny Światowej obsługa obligacji wyemitowanych przez SP przed 1.09.1939 r. nie została wznowiona.

   Mimo to, zgodnie z art. 16 i 17 dekretu z dnia 27.07.1949 r. o zaciąganiu nowych i określaniu wysokości nieumorzonych zobowiązań pieniężnych, utrzymana została w mocy gwarancja Państwa do zobowiązań SP, udzielona obligacjom emitowanym przed dniem wejścia w życie tego dekretu, a jeszcze nieumorzonym. Należy przyjąć, iż omawiana problematyka nie dotyczy tylko zadłużenia w papierach wartościowych wyemitowanych bezpośrednio przez SP, ale również zobowiązań zawartych w papierach wartościowych związków samorządu terytorialnego oraz zakładów, funduszy, monopoli oraz przedsiębiorstw państwowych.

   Według jedynego wiarygodnego źródła, jakim jest Wykaz długów i gwarancji finansowych Państwa na dzień 1 kwietnia 1939 r. (Monitor Polski z 1939 r. Nr 122 poz. 288), suma zobowiązań SP z tytułu przedwojennych papierów wartościowych wynosiła 2450,9 mln zł, w tym z tytułu papierów skarbowych wyemitowanych na rynek krajowy - 2018,3 mln zł, a z tytułu papierów skarbowych wyemitowanych na rynek zagraniczny - 432,6 mln zł. Dekretem z 27.07.1949 r. unieważniono pożyczki wewnętrzne z lat 1918-1922 na ok. 0,3 mln zł. Przytoczone wartości nie uwzględniają gwarantowanych przez SP emisji papierów wartościowych dokonanych przez związki samorządów terytorialnych, fundusze, monopole i przedsiębiorstwa państwowe.

   Należy przyjąć, że zobowiązania z tytułu przedwojennych papierów skarbowych będą niższe ze względu na dokonane, na podstawie zawartych przez Polskę w latach 40., 50., 60. i 70. umów międzynarodowych, wykupy niektórych emisji obligacji dokonane na rynkach zagranicznych oraz konsekwencje wynikające z papierowej formy obligacji, upływu lat i uwarunkowań historycznych.

   2. W świetle następujących przepisów prawa:

   a) art. XIX ustawy z dnia 18 lipca 1950 r. - Przepisy wprowadzające przepisy ogólne prawa cywilnego, stanowiącego, iż do roszczeń nieprzedawnionych do dnia wejścia w życie ustawy przepisy ogólne prawa cywilnego będą miały zastosowanie przepisy tej ustawy dotyczące przedawnienia, to jest jej art. 105, w myśl którego roszczenia majątkowe przedawniają się z upływem dziesięciu lat, natomiast w przypadku gdy termin przedawnienia według przepisów ogólnych prawa cywilnego jest krótszy niż według dotychczasowego prawa, bieg przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie przepisów ogólnych prawa cywilnego,

   b) art. XXXV ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny, zgodnie z którym do roszczeń nieprzedawnionych do dnia wejścia w życie Kodeksu cywilnego będą miały zastosowanie przepisy tego kodeksu dotyczące przedawnienia, tj. art. 118 Kc, w myśl którego roszczenie majątkowe podlega 10-letniemu przedawnieniu,

   co do zasady wszystkie wyemitowane przed II wojną światową przez Skarb Państwa papiery wartościowe (w tym również obligacje 5% Państwowej Pożyczki Konwersyjnej z 1924 r.) uległy przedawnieniu.

   3. Przedwojenne obligacje Skarbu Państwa były przedmiotem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2007 r. TK orzekł, iż jedynie art. 12 ust. 1 ustawy z 28.07.1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Przepis ten zabraniał dokonywania waloryzacji sądowej zobowiązań pieniężnych powstałych przed 30 października 1950 r., w tym również wynikających z obligacji emitowanych przez SP przed II wojną światową. Orzeczenie TK spowoduje możliwość dokonywania przez sądy waloryzacji przedmiotowych zobowiązań. Waloryzacja taka będzie jednakże możliwa z upływem 12 miesięcy od daty ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw, bowiem TK odroczył na taki okres utratę mocy obowiązującej ww. przepisu.

   W odniesieniu do zaskarżonych przepisów dotyczących terminów przedawnienia roszczeń TK orzekł, iż są one zgodne z Konstytucją RP, co potwierdza dotychczasowe stanowisko w przedmiotowej sprawie. Ponadto TK zaznaczył, iż stwierdzenie niekonstytucyjności poddanych kontroli przepisów nie prowadzi automatycznie do wprowadzenia czy przywrócenia reguł obowiązujących przed ich wejściem w życie. Nie pociąga za sobą powstania praw na nowo w sytuacji, gdy zgodnie z obowiązującymi dotychczas przepisami wygasły. Nie powoduje też przekreślenia skutków upływu terminu przedawnienia, tzn. SP skutecznie może podnosić zarzut przedawnienia co do roszczeń wynikających z przedwojennych skarbowych papierów wartościowych, których termin przedawnienia upłynął.

   TK zaznaczył także, iż decyzja w kwestii ewentualnego ustawowego uregulowania samej możliwości oraz zakresu (wysokości) zadośćuczynienia osobom będącym posiadaczami przedwojennych skarbowych papierów wartościowych należy do ustawodawcy. Odraczając utratę mocy obowiązującej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucją, TK stworzył jedynie ustawodawcy możliwość ewentualnego ustanowienia przepisów porządkujących sytuację posiadaczy przedwojennych obligacji SP.

   4. Ustawowe uregulowanie kwestii podjęcia obsługi zobowiązań wynikających z emitowanych lub gwarantowanych przez SP przed 1 września 1939 r. papierów wartościowych wymagałoby rozstrzygnięcia dylematów społeczno-prawnych jeszcze większych od tych związanych z rozwiązaniem problemów reprywatyzacji i zabużan. Do tych dylematów należy głównie zaliczyć:

   - brak możliwości ograniczenia rekompensat za brak obsługi przedwojennych papierów skarbowych tylko do pierwotnych posiadaczy tych papierów i ich spadkobierców; papiery wartościowe emitowane przez SP przed II wojną światową były w przeważającej mierze papierami na okaziciela, a tym samym osoby, które nabyły papiery wartościowe za bardzo niską cenę, czy też w sposób przypadkowy znalazły się w ich posiadaniu, uzyskałyby legitymację formalną do uzyskania rekompensaty,

   - stworzenie mechanizmów zabezpieczających przed możliwością wystąpienia zjawiska fałszerstwa przedwojennych papierów wartościowych (papiery wartościowe wyemitowane przed wojną nie mają tak skomplikowanych zabezpieczeń jak obecne),

   - przeliczenie wysokości zobowiązań przedwojennych na obecne kwoty (wybór metody dokonywania przeliczeń i aktualizowania wartości tych zobowiązań, sposób naliczania odsetek), a tym samym określenia potencjalnych kosztów dla SP,

   - potencjalne narażenie SP na procesy o odszkodowanie w przypadku podjęcia decyzji o wykupie, gdyż nie można wykluczyć, że w okresie powojennym wiele osób otrzymało decyzje (informacje) o nieważności przedmiotowych papierów wartościowych czy też że ich obsługa nie zostanie wznowiona i na skutek takich decyzji (informacji) osoby te wyzbyły się papierów przedwojennych,

   - sytuację posiadaczy obligacji, którzy na drodze sądowej domagali się zwrotu stosownych kwot wraz z odsetkami z tytułu posiadanych papierów wartościowych, a których roszczenia zostały oddalone,

   - koszty techniczne operacji wypłaty rekompensat - np. ze względu na brak jakiejkolwiek ciągłości w obsłudze długu z okresu międzywojennego. Należałoby przeprowadzić szkolenia osób, które miałyby przeprowadzić wykup, a także skonstruować system rejestracji i informacji uniemożliwiający wykup sfałszowanych obligacji (o ile w ogóle ze względu na upływ czasu od czasu emisji udałoby się znaleźć osoby kompetentne do przeprowadzenia takich szkoleń).

   Ponadto należy mieć na uwadze, iż orzeczenie TK wywołuje skutek znacznie szerszy, niedotyczący jedynie przedwojennych skarbowych papierów wartościowych. Odnosi się również do zobowiązań powstałych na gruncie prawa prywatnego i dotyczy np. akcji, listów zastawnych, pożyczek, kredytów, itp. Co więcej, nie można wykluczyć także istnienia nieprzedawnionych wierzytelności zabezpieczonych ograniczonym prawem rzeczowym, np. hipoteką, które w świetle orzecznictwa sądowego także podlegałyby waloryzacji sądowej. Uregulowanie tego problemu wymaga więc wprowadzenia zmian systemowych w prawie cywilnym.

   5. Reasumując chciałabym podkreślić, iż z uwagi na skomplikowany charakter, konsekwencje i szeroki zakres koniecznych zmian w obowiązujących przepisach prawa Rząd nie podjął jeszcze decyzji odnośnie do wystąpienia z inicjatywą ustawodawczą w zakresie uregulowania zagadnień objętych treścią orzeczenia TK. Z podanych wyżej przyczyn nie jest również możliwe stwierdzenie, czy i kiedy zostanie uregulowana kwestia wykupu przedwojennych skarbowych papierów wartościowych.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Katarzyna Zajdel-Kurowska

   Warszawa, dnia 22 sierpnia 2007 r.