V kadencja

Odpowiedź ministra rozwoju regionalnego

na zapytanie nr 2758

w sprawie wyłudzeń środków z funduszy unijnych w Polsce i podejmowanych działań zapobiegawczych temu zjawisku

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na zapytanie Pani Poseł Stanisławy Prządki, nadesłane przy piśmie z dnia 31 maja br. (znak: SPS-024-2758/07), dotyczące informacji nt. wyłudzeń środków z funduszy unijnych w Polsce i podejmowanych działań zapobiegających temu zjawisku, pragnę odnieść się do następujących kwestii.

   Odpowiadając na pytanie pierwsze, uprzejmie informuję, iż w terminologii dotyczącej programów współfinansowanych ze środków wspólnotowych funkcjonuje pojęcie nieprawidłowości oraz podejrzenia nadużycia finansowego. Zgodnie z prawodawstwem krajowym i wspólnotowym nieprawidłowością jest ˝jakiekolwiek naruszenie przepisów prawa wspólnotowego wynikające z działania lub zaniedbania ze strony podmiotu gospodarczego, które spowodowało lub mogło spowodować szkodę w ogólnym budżecie Wspólnot Europejskich w związku z finansowaniem nieuzasadnionego wydatku z budżetu Wspólnoty˝. Podejrzenie nadużycia finansowego oznacza natomiast ˝nieprawidłowość, która prowadzi do wszczęcia postępowania administracyjnego i/lub sądowego na poziomie krajowym w celu stwierdzenia zamierzonego działania, w szczególności nadużycia finansowego określonego w art. 1 ust. 1 lit. a Konwencji w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich˝.

   Nieprawidłowości stwierdzone przy realizacji projektów współfinansowanych ze środków strukturalnych mogą zatem mieć charakter świadomego działania w celu wykorzystania środków wspólnotowych niezgodnie z ich przeznaczeniem (co można określić jako ˝próbę wyłudzenia˝), jak również mogą mieć charakter niezamierzony (np. wynikający z niewłaściwej realizacji postępowania o udzielenie zamówienia publicznego bądź wynikający z nieznajomości przepisów).

   Państwa członkowskie Unii Europejskiej zgodnie z art. 38 ust. 1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiającego przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych oraz w oparciu o art. 12 ust. 1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1164/1994 z dnia 16 maja 1994 r. ustanawiającego Fundusz Spójności są odpowiedzialne w pierwszej kolejności za finansową kontrolę środków pochodzących z funduszy unijnych. Jednym z celów kontroli finansowej jest wykrywanie oraz informowanie Komisji Europejskiej (KE) o nieprawidłowościach finansowych. W związku z powyższym Państwa Członkowskie są zobowiązane do podejmowania wszelkich działań obejmujących: zapobieganie, wykrywanie i poprawianie nieprawidłowości, informowanie o nich Komisji zgodnie z przepisami oraz informowanie Komisji o postępie postępowań administracyjnych i procedur sądowych.

   W celu realizacji obowiązków wynikających z przepisów prawa wspólnotowego powołano w ramach struktur Ministerstwa Finansów Międzyresortową Grupę Roboczą ds. przeciwdziałania nieprawidłowościom w zakresie wykorzystania funduszy unijnych, która opracowała, na potrzeby krajowe, System informowania o nieprawidłowościach finansowych w wykorzystaniu funduszy strukturalnych oraz analogiczny system dla Funduszu Spójności. W oparciu o ww. systemy za raportowanie nieprawidłowości do Ministerstwa Finansów odpowiedzialne są Instytucje Zarządzające programami operacyjnymi i Inicjatywami Wspólnotowymi.

   Tym samym pragnę poinformować, że znana jest mi skala nieprawidłowości i podejrzeń nadużyć finansowych w wykorzystaniu funduszy unijnych. Zgodnie z ww. systemami informowania o nieprawidłowościach, nieprawidłowości podlegające raportowaniu do Komisji Europejskiej, a więc powyżej 10 tys. EUR, są zgłaszane przez Ministerstwo Finansów (MF-R, tj. jednostkę organizacyjną MF właściwą w zakresie informowania KE o nieprawidłowościach w wykorzystaniu funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, będącą jednostką partnerską OLAF). Łączna kwota nieprawidłowości przekazanych do KE za 2006 r. wynosiła ponad 8,7 mln EUR, natomiast jej znaczny wzrost w stosunku do 2005 r. wynikał przede wszystkim z tego, że w 2006 r. realizowanych było znacznie więcej projektów niż w 2005 r. Łącznie na koniec 2005 r. w realizacji było 41 430 projektów przewidzianych do współfinansowania przez fundusze strukturalne i Fundusz Spójności, natomiast w 2006 r. liczba realizowanych projektów wzrosła do ok. 76 500.

   Nieprawidłowości stwierdzone bądź podejrzewane w poszczególnych programach oraz inicjatywach wspólnotowych są na bieżąco monitorowane, natomiast kwoty, które zostały nieprawidłowo wypłacone, podlegają procedurze windykacji. Dotychczas nie stwierdzono kwoty niemożliwej do odzyskania. Jedynie niecałe 25% nieprawidłowości zgłoszonych do KE zostało wykrytych po wypłacie środków publicznych, natomiast ok. 75% stanowią nieprawidłowości, w przypadku których na wczesnym etapie zostały podjęte odpowiednie działania i nie doszło do płatności na rzecz beneficjenta.

   Analizy porównawcze Polski na tle pozostałych państw Unii Europejskiej wskazują, iż nadużycia finansowe związane z dysponowaniem środkami unijnymi nie są w Polsce zjawiskiem o dużej skali. Dla porównania w przypadku Polski kwota nieprawidłowości stwierdzonych przed i po płatności stanowi 0,21% wartości wydatków certyfikowanych do KE, natomiast dla wszystkich państw UE - kwota nieprawidłowości zgłoszonych w danym roku stanowi 1,5-2,0% kwoty alokacji w ramach polityki spójności na ten rok.

   Poniższy wykres przedstawia udział poszczególnych typów nieprawidłowości w ogólnej liczbie nieprawidłowości zgłoszonych do KE w 2006 r.

   Wykres 1. Rodzaje nieprawidłości zgłoszone do KE w 2006 r.

   Źródło: Opracowanie własne na podstawie analiz MF na temat nieprawidłowości w wykorzystaniu
funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności zgłoszonych do KE za I i II półrocze 2006 r.

   Odnosząc się do zagadnień poruszonych w pytaniu drugim, uprzejmie informuję, iż zgodnie z art. 38 ust. 1 Rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiającego przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych Polska jest zobowiązana do finansowej kontroli środków pochodzących z funduszy strukturalnych. Organizacja procesów kontrolnych została zarysowana w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 438/2001 z dnia 2 marca 2001 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999 dotyczącego zarządzania i systemów kontroli pomocy udzielanej w ramach funduszy strukturalnych, zgodnie z którym procesy kontrolne w systemie wdrażania funduszy strukturalnych realizowane są na dwóch niezależnych poziomach:

   I) na poziomie instytucji zarządzającej programem operacyjnym (lub Strategią wykorzystania Funduszu Spójności) - w oparciu o art. 4 ww. rozporządzenia (art. 50-54 NPR).

   II) na poziomie instytucji właściwej do spraw kontroli wyrywkowej - w oparciu o art. 10 ww. rozporządzenia (w Polsce realizowane przez urzędy kontroli skarbowej) (art. 55 NPR).

   Na poziomie krajowym ww. przepisy prawa wspólnotowego znajdują swoje doprecyzowanie w ustawie o Narodowym Planie Rozwoju, Rozporządzeniu Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 27 kwietnia 2007 r. w sprawie trybu kontroli realizacji projektów i programów współfinansowanych ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności oraz we wspomnianym systemie raportowania nieprawidłowości.

   Poprzez nowelizację ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju (Dz. U. Nr 116, poz. 1206 z późn. zm.) zostały wprowadzone istotne zmiany w systemie kontroli funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w celu podniesienia efektywności jego funkcjonowania. Po pierwsze, zmiany dotyczyły sposobu ujęcia struktury i organizacji procesów kontroli, które w sposób bardziej adekwatny odzwierciedlają organizację procesów kontrolnych zarysowaną w ww. rozporządzeniu Komisji (tj. tak jak przedstawiono powyżej, w sposób wyraźny ustalono dwa poziomy kontroli). Ponadto określono zadania instytucji właściwej do spraw wystawienia deklaracji zamknięcia pomocy oraz Instytucji Zarządzającej Podstawami Wsparcia Wspólnoty w procesach kontroli funduszy strukturalnych.

   Kolejną istotną zmianą było wprowadzenie jednostki zapewniającej koordynację działań kontrolnych w ramach Podstaw Wsparcia Wspólnoty, tj. Komitetu ds. Kontroli i Audytu Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności. Komitet został powołany zarządzeniem nr 30 Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 4 października 2006 r. (zmieniony zarządzeniem nr 4 Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 16 marca 2007 r.) i zgodnie z intencją ustawodawcy stał się forum uzgodnień dla wszystkich jednostek uczestniczących w systemie kontroli funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności oraz innych, pozasystemowych organów kontroli państwowej, w zakresie koordynacji metod i planów prowadzenia kontroli oraz podsumowania i wymiany informacji o wynikach kontroli. Od momentu powołania Komitetu w dniu 4 października 2006 r. do chwili obecnej odbyło się pięć posiedzeń. Dotychczasowe doświadczenia związane z funkcjonowaniem Komitetu wskazują, iż w sposób wymierny przyczynia się on do usprawnienia procesu kontroli prowadzonych w związku z wdrażaniem funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności.

   Należy zaznaczyć, iż wyżej opisany system kontroli w Polsce został zaprojektowany w sposób dość restrykcyjny, o czym świadczy chociażby zakres weryfikowanych dokumentów poświadczających poniesienie wydatków w związku z realizacją projektu. Potwierdzeniem szczelności systemu kontroli może być wspomniany powyżej niewielki odsetek wartości stwierdzonych nieprawidłowości w stosunku do całości wydatków certyfikowanych wobec KE.

   Zapewnieniu właściwej jakości procesów kontrolnych służy ponadto szereg działań podejmowanych przez Instytucje Zarządzające programami, takich jak zapewnienie odpowiednich procedur kontrolnych w poszczególnych instytucjach, zapewnienie odpowiedniej jakości kadr uczestniczących w kontrolach, a także działania podejmowane w ramach kontroli systemowej, polegającej na weryfikacji procesów kontroli w instytucjach na niższych szczeblach systemu wdrażania (instytucje pośredniczące, wdrażające).

   Dodatkowym elementem zapewniającym właściwe funkcjonowanie mechanizmów kontrolnych są cykliczne misje audytowe ze strony Komisji Europejskiej. Dotychczas przeprowadzone audyty KE nie wykazały rażących uchybień, mogących skutkować wstrzymaniem płatności lub nałożeniem na stronę polską korekty finansowej. Zalecenia formułowane przez audytorów w zakresie udoskonalania istniejących mechanizmów kontroli są na bieżąco realizowane w ramach poszczególnych programów.

   Odnosząc się do pytania trzeciego, uprzejmie informuję, iż zgodnie z zapisami art. 39 Rozporządzenia Komisji (WE) nr 1260/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiającego przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych istnieją trzy przypadki, kiedy niesprawny system zarządzania i kontroli może narazić Państwo Członkowskie na sankcje ze strony KE. Przypadki te dotyczą sytuacji, kiedy zostaną stwierdzone bardzo poważne wady systemowe lub dane Państwo Członkowskie nie będzie wywiązywało się w pełni z zobowiązań w zakresie kontroli wykorzystania środków unijnych i w związku z tym nie podejmie odpowiednich działań naprawczych. W ww. przypadkach KE zawiesza dane płatności okresowe i domaga się przedstawienia uwag i, w miarę potrzeb, dokonania korekt w określonym czasie. W przypadku braku porozumienia pomiędzy KE i Państwem Członkowskim w sprawie powyższych uwag oraz niedokonaniu odpowiednich korekt KE może podjąć decyzję o obniżeniu wpłaty na rachunek Państwa Członkowskiego bądź dokonaniu wymaganych korekt finansowych poprzez anulowanie całości lub części wkładu funduszu dla danej pomocy.

   Pragnę podkreślić, że jak dotychczas nieprawidłowości lub próby wyłudzenia środków ze strony beneficjentów nie były powodem zagrożenia utratą środków unijnych ani przyczyną zawieszenia płatności przez KE. Można stwierdzić, że na początku okresu programowania występowały pewne niedostatki w systemie kontroli, czego przykładem może być sytuacja, która wystąpiła w jednym z działań programu SPO Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, w którym stwierdzono poważne nieprawidłowości. Zostały one jednak wykryte przez instytucje krajowe, które niezwłocznie podjęły odpowiednie działania naprawcze w celu usunięcia zaistniałych nieprawidłowości.

   Podsumowując problemy poruszone w ostatnim pytaniu, należy stwierdzić, że wystąpienie sytuacji, która miałaby narazić Polskę na utratę przyznanych środków, jest mało prawdopodobne i może mieć miejsce w odniesieniu do co najwyżej niewielkiej części środków.

   Na zakończenie pragnę podziękować za zainteresowanie prawidłowością wydatkowania środków UE w Polsce oraz wyrazić przekonanie, że powyższe informacje w wyczerpujący sposób odpowiadają na zapytanie Pani Poseł.

   Z poważaniem

   Minister

   Grażyna Gęsicka

   Warszawa, dnia 19 czerwca 2007 r.