V kadencja

Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej

na zapytanie nr 1935

w sprawie zasad naliczania podstawy emerytury

   Szanowny Panie Marszałku! W związku z zapytaniem Pana Posła Tadeusza Tomaszewskiego w sprawie zasad naliczania podstawy emerytury, przekazanym przy piśmie Pana Marszałka z dnia 21 listopada 2006 r., nr SPS-024-1935/06, uprzejmie informuję.

   Wzrosty i dodatki do emerytur i rent z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zostały zniesione na mocy ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450, z późn. zm.). Ci którzy byli przed dniem 15 listopada 1991 r. (dniem wejścia w życie ustawy) emerytami i rencistami uprawnionymi do dodatków z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze lub mieli prawo do takich dodatków, otrzymali rekompensatę za utratę tego prawa na mocy uchwalonej w dniu 6 marca 1997 r. ustawy o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów i dodatków do emerytur i rent (Dz. U. Nr 30, poz. 164, z późn. zm.). Po 15 listopada 1991 r. pracownicy ci zachowali prawo do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę.

   Obecny stan prawny w zakresie ubezpieczeń społecznych nie przewiduje już prawa do dodatków z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. W myśl art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.) ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przysługuje emerytura w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Osobom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. prawo do wcześniejszej emerytury przysługuje wówczas, gdy nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego i warunki do uzyskania emerytury spełnią do dnia 31 grudnia 2007 r.

   W myśl art. 184 ustawy emerytalnej osoby urodzone po dniu 31 grudnia 1948 r., które w dniu 1 stycznia 1999 r. miały: kobieta 20-letni okres składkowy i nieskładkowy, mężczyzna 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 15 lat wykonywania pracy w szczególnych warunkach, mogą przejść na emeryturę w wieku niższym niż powszechny. Warunkiem przyznania emerytury na podstawie tego przepisu jest nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego, a w przypadku pracowników - rozwiązanie stosunku pracy. Dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, którzy do dnia 31 grudnia 2007 r. nie spełnią warunków dotyczących wieku i stażu emerytalnego niezbędnych do uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury na mocy przepisów ustawy emerytalnej, zostaną ustanowione emerytury pomostowe.

   Warunki, jakie muszą być spełnione, aby przysługiwało prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, od 1 stycznia 1999 r. określa przepis art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.) oraz odpowiednie przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, z późn. zm.).

   Przepis § 1 tego rozporządzenia stanowi, że stosuje się je do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach A i B stanowiących załącznik do rozporządzenia. W myśl § 2 rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

   Okresy pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stwierdza pracodawca lub jego następca prawny na podstawie posiadanej dokumentacji w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy. A zatem okresy zatrudnienia danego pracownika mogą być uznane za okresy pracy w szczególnych warunkach, jeżeli spełnione zostały kryteria takiej pracy, które wynikają z przepisów wspomnianego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

   Wykonywana praca musi być:

   - wymieniona w załączonych do rozporządzenia wykazach A lub B,

   - wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,

   - nazwa stanowiska musi odpowiadać nazwie stanowiska określonego umową o pracę.

   Tylko łączne spełnienie powyższych wymogów może stanowić przesłankę stwierdzenia, że dany pracownik jest zatrudniony w szczególnych warunkach - niezależnie od tego, co jest podstawowym przedmiotem działalności danego zakładu. Podstawą do wydania pracownikowi świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach bądź dokonania odpowiedniego wpisu w świadectwie pracy może być wyłącznie dokumentacja będąca w posiadaniu pracodawcy.

   Podstawowym dokumentem potwierdzającym wysokość wynagrodzenia w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty jest zaświadczenie wystawione przez pracodawcę na druku ZUS Rp-7. Ustalenia podstawy wymiaru świadczenia można również dokonać na podstawie legitymacji ubezpieczeniowej, zawierającej odpowiednie wpisy o okresach zatrudnienia i osiąganym w tych okresach wynagrodzeniu. W przypadku braku w zakładzie pracy dokumentacji płacowej oraz braku wpisu o zarobkach w legitymacji ubezpieczeniowej istnieje możliwość ustalenia wysokości zarobków na podstawie dokumentacji zastępczej, tj. na podstawie akt osobowych pracownika, a więc na podstawie umów o pracę, pism o powołaniu, mianowaniu oraz innych pism określających wynagrodzenie pracownika, których okres przechowywania wynosi 50 lat od zakończenia pracy przez pracownika. Dopuszcza się ustalenie przez zakład pracy wynagrodzenia określonego w dokumentacji osobowej stawką godzinową, pod warunkiem jednak, że w aktach osobowych pracownika zachowały się dane dotyczące ilości faktycznie przepracowanych godzin w danym okresie (dziennie, tygodniowo, miesięcznie).

   Wystawiając zaświadczenie o wynagrodzeniu do potrzeb emerytalno-rentowych na podstawie dokumentacji zastępczej (akt osobowych pracownika) należy uwzględnić w zaświadczeniu tylko te składniki wynagrodzenia określonego w aktach osobowych, które przysługiwały bezwarunkowo w czasie trwania zatrudnienia jako stałe składniki w określonej wysokości, na przykład wynagrodzenie zasadnicze, stałe dodatki określone kwotowo itp. Inne składniki wynagrodzenia, na przykład premie i nagrody, mogą być uwzględnione tylko wówczas, jeżeli zachowana dokumentacja wskazuje niewątpliwie na ich faktyczną wypłatę w określonej wysokości, od której została odprowadzona składka na ubezpieczenie społeczne.

   Pragnę ponadto poinformować, że praca w szczególnych warunkach wykonywana u prywatnego pracodawcy również daje uprawnienia do wcześniejszej emerytury. Okres wykonywania takiej pracy winien być udokumentowany świadectwem pracy, w którym musi się znaleźć informacja dotycząca okresu i rodzaju wykonywanej pracy, zajmowanych stanowisk oraz inne informacje niezbędne do ustalenia przez ZUS uprawnień do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. W przypadku odmowy wydania świadectwa pracy czy zaświadczenia o wynagrodzeniu pracownikowi przysługuje prawo złożenia przeciwko zakładowi pracy pozwu do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. W postępowaniu sądowym okresy zatrudnienia, w tym również okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach, można udowadniać wszelkimi dostępnymi środkami, w tym również zeznaniami świadków.

   Z poważaniem

   Minister

   Anna Kalata

   Warszawa, dnia 6 grudnia 2006 r.