V kadencja
Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej
na interpelację nr 108
w sprawie domów pomocy społecznej dla przewlekle somatycznie chorych, będących w zarządzaniu samorządów powiatowych
Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację Pana Posła Lecha Kuropatwińskiego z dnia 25 listopada 2005 r., otrzymaną przy piśmie Pana Marszałka Nr SPS-023-108/05 z dnia 30 listopada 2005 r., w sprawie zasad wynagradzania pracowników zatrudnionych w stacjonarnych domach pomocy społecznej dla osób przewlekle somatycznie chorych, będących w zarządzaniu samorządów powiatowych, ze szczególnym uwzględnieniem pielęgniarek pracujących w systemie trzyzmianowym w zakresie dodatków za pracę w porze nocnej, dodatków za pracę w niedziele i święta, dodatków za pracę w warunkach uciążliwych, ˝ustawy 203˝ czyli art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 z późn. zm.), wyjaśniam, co następuje:
Domy pomocy społecznej są jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej i prowadzone są przez powiat jako zadanie własne. Środki na domy pomocy społecznej pochodzą z budżetu powiatu (odpłatność mieszkańców i innych osób zobowiązanych do ponoszenia opłaty-rodziny, gminy) oraz z dotacji budżetu państwa (tylko na mieszkańców, którzy zostali przyjęci przed dniem 1 stycznia 2004 r. albo otrzymali skierowanie wydane przed tym dniem). Rzadko, niestety, zdarza się, że powiat przeznacza dodatkowe środki, poza odpłatnością mieszkańców, na bieżące utrzymanie mieszkańców domów pomocy społecznej. Częściej ma to miejsce w przypadku remontów lub inwestycji niezbędnych w ramach programów naprawczych.
Środki na wynagrodzenia pracowników stanowią ok. 60-75% rocznego budżetu domów pomocy społecznej. Dodatkowe środki z powiatu na działalność bieżącą domów pomocy społecznej mogłyby pozwolić między innymi na podwyższenie wysokości wynagrodzeń pracowników.
W zależności od typu domu i rodzaju usług, które są świadczone mieszkańcom, uzależniona jest także liczba pracowników zespołu terapeutyczno-opiekuńczego realizująca usługi, do którego zaliczane są także pielęgniarki.
Domy pomocy społecznej zapewniają całodobową opiekę mieszkańcom oraz zaspokajają ich niezbędne potrzeby bytowe i społeczne. W związku z wejściem w życie reformy służby zdrowia zmieniły się warunki funkcjonowania domów pomocy społecznej w zakresie świadczenia usług zdrowotnych. Domy pomocy społecznej nie posiadają tytułu do świadczenia usług zdrowotnych w placówce, a jedynie umożliwiają swoim mieszkańcom korzystanie z usług zdrowotnych przysługujących na podstawie odrębnych przepisów. Dom pomocy społecznej może pokryć wydatki ponoszone na niezbędne usługi pielęgnacyjne w zakresie wykraczającym poza uprawnienia wynikające z przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia.
Dlatego też pielęgniarki mogą i powinny być zatrudniane w domach pomocy społecznej, jednak w każdym domu należy zweryfikować potrzeby w tym zakresie i ustalić liczbę pielęgniarek niezbędną do prawidłowej realizacji przypisanych im zadań.
Pracownicy domów pomocy społecznej prowadzonych przez powiat są pracownikami samorządowymi i podlegają ustawie o pracownikach samorządowych (Dz. U.z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 z późn. zm.), a w kwestii zasad wynagradzania - Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 146, poz. 1222). Przepisom tego rozporządzenia podlegają także pielęgniarki zatrudnione w domach pomocy społecznej prowadzonych przez powiat. Rozporządzenie to nie dotyczy domów pomocy społecznej prowadzonych przez inne podmioty na zlecenie powiatu, z tym że pracodawca może stosować zasady wynagradzania zawarte w rozporządzeniu. Może jednak także przyjąć rozwiązania kodeksowe, które mogą być mniej korzystne dla pracowników od rozwiązań zawartych w rozporządzeniu.
W rozporządzeniu ustalono wykaz stanowisk pracowniczych, w tym pracowników zatrudnionych na kierowniczych stanowiskach urzędniczych i stanowiskach urzędniczych, szczegółowe wymagania kwalifikacyjne, kwoty wynagrodzenia zasadniczego i dodatku funkcyjnego, zaszeregowania do kategorii wynagrodzenia zasadniczego i stawek dodatku funkcyjnego w tabelach odnoszących się do jednostek organizacyjnych realizujących różne zadania np. ˝ Tabela III. Jednostki organizacyjne pomocy społecznej˝. Wyjątek stanowi tabela I, która zawiera wykaz stanowisk wspólnych dla wszystkich jednostek organizacyjnych. Wszystkie tabele są określone w załączniku nr 3 do Rozporządzenia.
Ustalono też tabelę punktowych rozpiętości dla poszczególnych kategorii zaszeregowania w załączniku nr 1 do rozporządzenia i tabelę stawek dodatku funkcyjnego w załączniku nr 2 do rozporządzenia.
Pracodawca sporządza tabelę miesięcznych kwot wynagrodzenia zasadniczego, zgodnie z §3 ust. 3-5 rozporządzenia. Miesięczne kwoty wynagrodzenia zasadniczego ustala się jako sumę najniższego wynagrodzenia zasadniczego oraz iloczynu liczby punktów, ustalonych dla poszczególnych kategorii w tabeli stanowiącej załącznik nr 1 do rozporządzenia, i wartości jednego punktu w złotych. Najniższe wynagrodzenie zasadnicze w I kategorii zaszeregowania ustala rada powiatu. Wartość jednego punktu w złotych ustala pracodawca w porozumieniu z radą powiatu, stosownie do swoich możliwości finansowych.
Wysokość miesięcznych kwot wynagrodzenia zasadniczego może być wyższa lub niższa od ustalonych w powyższy sposób, nie więcej niż o 10% (nie dotyczy najniższego wynagrodzenia zasadniczego). Tak budowana tabela miesięcznych kwot wynagrodzenia zasadniczego uzależniona jest od wysokości najniższego wynagrodzenia zasadniczego ustalonego przez radę powiatu i wartości jednego punktu w złotych ustalanego przez pracodawcę. Im wyższe podstawowe składniki budowy tabeli, tym wyższe wynagrodzenia pracowników. Dlatego też tabela punktowa wprowadza duże zróżnicowanie płac w takich samych domach pomocy społecznej, co często sygnalizują związki zawodowe. Podejmowano działania w celu zmiany tabeli na kwotową, jednak z uwagi na już obowiązujące wynagrodzenia i liczbę jednostek, których dotyczy to rozporządzenie, nie ma możliwości zbudowania jednej tabeli kwotowej uniwersalnej dla wszystkich jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego.
Pracownikom zatrudnionym w domach pomocy społecznej przysługuje dodatek za każdą godzinę pracy wykonywanej w warunkach uciążliwych, szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych, w określonej wysokości, w zależności od stopnia uciążliwości lub szkodliwości. Wykaz tych prac jest określony w załączniku nr 4 do rozporządzenia. Prace uważa się za wykonywane w warunkach szkodliwych dla zdrowia, uzasadniających przyznanie dodatku, jeżeli w środowisku pracy są przekroczone najwyższe dopuszczalne stężenia i natężenia czynników szkodliwych dla zdrowia określone w odrębnych przepisach, stwierdzone przez laboratoria, o których mowa w przepisach w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Podstawę przyznania dodatku za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia stanowią wyniki badań środowiskowych, przeprowadzonych w sposób określony przepisami wydanymi na podstawie Kodeksu pracy. Wysokość dodatku kształtuje się na poziomie: do 5% stawki godzinowej wynikającej z najniższego wynagrodzenia zasadniczego przy pierwszym stopniu uciążliwości lub szkodliwości, do 10% przy drugim stopniu, do 15% przy trzecim stopniu, do 20% przy czwartym stopniu. W razie zbiegu uprawnień do dodatków za wykonywanie pracy o różnym stopniu uciążliwości lub szkodliwości dla zdrowia przysługuje jeden dodatek według najwyższego stopnia uciążliwości lub szkodliwości.
W ramach posiadanych środków na wynagrodzenia może być utworzony fundusz nagród za szczególne osiągnięcia w pracy zawodowej, pozostający w dyspozycji pracodawcy.
W ramach posiadanych środków na wynagrodzenia może być utworzony fundusz premiowy. Wysokość funduszu premiowego oraz warunki przyznawania i wypłacania premii określa zakładowy regulamin premiowania.
Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego, nie niższy jednak od dodatku ustalonego na podstawie art. 1518 § 1 Kodeksu pracy.
Pracownikowi zatrudnionemu w zmianowym systemie pracy za każdą godzinę pracy na drugiej zmianie może być przyznany dodatek w wysokości 10% godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego.
Pracownikom samorządowym przysługuje dodatek za wieloletnią pracę, nagroda jubileuszowa oraz jednorazowa odprawa przy przejściu na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Rozporządzenie to nie wyklucza ustalania innych dodatków za pracę w porze nocnej, za pracę zmianową czy też przyznawanie innych dodatków, których nie uwzględnia rozporządzenie. Zgodnie z Kodeksem pracy, w ramach regulaminu wynagradzania, pracodawca może przyjąć inne rozwiązania w tym zakresie, z tym że zgodnie art. 9 § 2 K.p. postanowienia regulaminu nie mogą być mniej korzystne niż przepisy ww. rozporządzenia. Przy podejmowaniu takiej decyzji pracodawca musi się jednak kierować możliwościami finansowymi budżetu domów pomocy społecznej na wynagrodzenia.
Z danych, jakimi dysponuje Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, wynika, że wynagrodzenia pielęgniarek pracujących w domach pomocy społecznej są zbliżone do średnich wynagrodzeń w domach pomocy społecznej.
Na dzień 1 stycznia 2002 r. w 802 domach pomocy społecznej (prowadzonych przez podmioty publiczne i niepubliczne) było zatrudnionych 8267,5 osób z wykształceniem pielęgniarskim (w przeliczeniu na pełne etaty), z tego: na stanowisku pielęgniarki - 6466,8 osób, na stanowisku opiekunki - 1110 osób, na stanowisku opiekunko-pielęgniarki - 848,1 osób, na innych stanowiskach - 643,5 osób. W tym czasie średnia płaca brutto w domach pomocy społecznej wynosiła 1400 zł, a średnia płaca pielęgniarek - 1490,7 zł w przedziale 1100-2200 zł w zależności od typu domu, stażu pracy i dodatku funkcyjnego. Średnia płaca brutto opiekunek z wykształceniem pielęgniarskim wynosiła 1327,55 zł.
Na dzień 31 grudnia 2003 r. średnie miesięczne wynagrodzenie wraz z pochodnymi w domach pomocy społecznej dla osób przewlekle somatycznie chorych w powiatach ziemskich wynosiło 1809 zł, a personelu terapeutyczno-medycznego (w tym pielęgniarki) 1348 zł (w badanych domach najwyższe średnie wynagrodzenie personelu terapeutyczno-medycznego wynosiło 2014 zł).
W tym samym czasie średnie miesięczne wynagrodzenie w domu pomocy społecznej dla osób w podeszłym wieku wynosiło 1792 zł, dla osób przewlekle psychicznie chorych - 1061 zł, dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie - 1788,87 zł, dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie 1792,94 zł. Średnia płaca personelu terapeutyczno-medycznego wynosiła odpowiednio w domu dla osób w podeszłym wieku - 1412 zł, dla osób przewlekle psychicznie chorych - 1391,75 zł, dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie - 1367 zł, dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie - 1314,22 zł.
W zależności od ˝zamożności˝ powiatu wynagrodzenia kształtują się różnie. Zdecydowanie najwyższe wynagrodzenia dotyczą domów pomocy społecznej prowadzonych przez miasta na prawach powiatu. Generalnie wynagrodzenie pielęgniarek w domach pomocy społecznej nie jest wysokie, ale jest porównywalne, a nawet czasami wyższe niż innych pracowników średniego szczebla.
Koszty wynagrodzenia personelu domów pomocy społecznej wliczane są do kosztów utrzymania mieszkańca. Mieszkaniec skierowany po dniu 1 stycznia 2004 r. płaci za swój pobyt do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania, ale nie więcej jak 70% swojego dochodu. W dalszej kolejności do wnoszenia opłaty zobowiązani są: małżonek, zstępni przed wstępnymi i gmina, z której osoba została skierowana. Wzrost wynagrodzeń powoduje wzrost kosztów utrzymania i wpływa na zwiększenie opłaty za pobyt mieszkańców kierowanych na nowych zasadach. Obowiązujące zasady odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej nie zachęcają gmin do kierowania swoich mieszkańców do domów pomocy społecznej, co wpływa na zwiększenie liczby wolnych miejsc w domach pomocy społecznej, a w konsekwencji na zmniejszenie budżetu domu. Taka sytuacja może w konsekwencji grozić koniecznością redukcji zatrudnienia.
Ponadto wyjaśniam, że ˝ustawa 203˝ (art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz. U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 z późn. zm.) obejmuje tylko pracowników samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. Dlatego też nie ma zastosowania do pielęgniarek zatrudnionych w domach pomocy społecznej.
Minister
Krzysztof Michałkiewicz
Warszawa, dnia 22 grudnia 2005 r.