V kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 6753

w sprawie dostępności zawodu referendarza sądowego dla absolwentów studiów administracyjnych

   W odpowiedzi na interpelację Panów Posłów Krzysztofa Gazdowskiego i Wojciecha Saługi w sprawie dostępności zawodu referendarza sądowego dla absolwentów studiów administracyjnych uprzejmie przedstawiam, co następuje:

   Zgodnie z przepisem art. 149 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) na stanowisko referendarza sądowego może być mianowany ten, kto - poza innymi warunkami - ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce.

   Jak wynika z tego unormowania, w obecnym stanie prawnym - odmiennie niż przewidywał to przepis art. 122 Prawa o ustroju sądów powszechnych z 1985 roku - dla uzyskania mianowania na stanowisko referendarza sądowego nie jest wystarczające ukończenie wyższych studiów w zakresie administracji i uzyskanie w związku z tym tytułu magistra administracji.

   Ustawa - Prawo o ustroju sądów powszechnych z 2001 roku określiła na nowo status referendarzy sądowych, traktując ich, jak to wynika z uzasadnienia projektu ustawy, jako ˝pracowników jurysdykcyjnych sądów˝.

   Referendarze sądowi wykonują powierzone sądom powszechnym zadania z zakresu ochrony prawnej, niestanowiące wymiaru sprawiedliwości. Od kilku lat ich kompetencje zakreślane są jednak coraz szerzej poprzez powierzanie im pewnych typowych drobnych spraw lub pewnych czynności o charakterze przygotowawczym lub uzupełniającym, które dotąd wykonywane były wyłącznie przez sędziów. Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 13/2005, poz. 98) wprowadziła stanowisko referendarza sądowego także do sądów okręgowych.

   Obecnie referendarz sądowy może wykonywać wskazane w przepisach czynności w postępowaniu cywilnym i w zakresie tych czynności posiada kompetencje sądu (p. art. 47¹ K.p.c.). Są to:

   - czynności w sprawach o wpis w księdze wieczystej (art. 509¹ § 1 K.p.c.);

   - czynności w postępowaniu rejestrowym, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy (art. 509¹ § 2 K.p.c.);

   - wydawanie nakazów w postępowaniu upominawczym (art. 353¹ § 2 K.p.c.);

   - czynności w zakresie zwalniania od kosztów sądowych (art. 118 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych; Dz. U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.);

   - na zarządzenie prezesa sądu rejonowego lub okręgowego: także czynności w sprawach odroczenia lub rozłożenia na raty należności sądowych (art. 125 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

   Projektowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości zmiany ustawowe w tej materii zmierzają w kierunku dalszego jeszcze poszerzania kompetencji referendarzy sądowych, w szczególności w pionie cywilnym (np. w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku).

   A zatem referendarz sądowy, obok sędziego i asesora sądowego, jest organem uprawnionym do samodzielnego wydawania merytorycznych orzeczeń w niektórych kategoriach spraw rozpoznawanych przez sądy powszechne: jest on uprawniony do rozpoznawania powództw cywilnych (w tym gospodarczych) zawierających roszczenia zgłaszane w trybie upominawczym. Należy podkreślić, że wydanie nakazu zapłaty zawsze poprzedzone być musi materialnoprawną oceną okoliczności danej sprawy, a wydany przez referendarza sądowego nakaz zapłaty, po uprawomocnieniu się, ma walor wyroku sądowego i po nadaniu klauzuli wykonalności stanowi tytuł wykonawczy (czyli podstawę prowadzenia egzekucji).

   W takiej sytuacji referendarze sądowi powinni legitymować się wysokimi kwalifikacjami i przygotowaniem do wykonywania tego typu obowiązków, u podstaw którego leżeć musi zawsze odpowiedni zasób wiedzy teoretycznej. Trzeba bowiem pamiętać, że ustrój sądów powszechnych pozostaje w ścisłym związku z przepisami regulującymi postępowania przed sądami powszechnymi (prawem procesowym), a w związku z tym regulacje ustrojowe powinny zapewniać jak najlepsze wykonywanie tychże przepisów.

   Wydaje się zatem uzasadnione, by wymagania w zakresie wykształcenia pozostawały w pewnej analogii do tych, jakie stawia się kandydatom na stanowiska sędziowskie (wymóg ukończenia wyższych studiów prawniczych koresponduje z przepisem art. 61 § 1 pkt 3 u.s.p.). Takie systemowe powiązanie wymagań kwalifikacyjnych dodatkowo uzasadnia przewidziana w art. 61 § 3 u.s.p. możliwość ubiegania się o przejście ze stanowiska referendarza sądowego do sprawowania urzędu na stanowisku sędziowskim.

   Nie ulega wątpliwości, że osoba kończąca wyższe studia administracyjne, jakkolwiek dysponuje szeroką wiedzą z zakresu prawa administracyjnego, to jednak jej wiedza z zakresu prawa cywilnego, prawa gospodarczego i procedury cywilnej jest znacznie zawężona w stosunku do wymaganej na studiach prawniczych. Studia administracyjne kładą bowiem nacisk przede wszystkim na kształcenie w dziedzinie administracji jako profilu tych studiów.

   Jednoroczna aplikacja referendarska, z uwagi na stosunkowo krótki okres jej trwania, umożliwia jedynie poszerzenie czy też udoskonalenie wiedzy wyniesionej ze studiów prawniczych. Nie ma natomiast możliwości, aby w jej trakcie wiedzę tę dopiero zdobywać bądź nawet istotnie uzupełniać.

   Jak już wyżej wyjaśniono, nie można podzielić wyrażonego w interpelacji stanowiska, że obowiązki referendarzy sądowych mają charakter typowych czynności administracyjnych, a ich status ma charakter wykwalifikowanego urzędnika sądowego - administracyjnego pomocnika sędziego. To właśnie zakres czynności powierzanych referendarzom sądowym powoduje, że kwalifikacje wynikające z ukończenia wyższych studiów administracyjnych nie są wystarczające.

   Zwrócić trzeba uwagę, że ukończenie wyższych studiów prawniczych wymagane jest również przy ubieganiu się o zatrudnienie w charakterze asystenta sędziego (p. art. 155 § 2 pkt 3 u.s.p., a także art. 61 § 3 u.s.p.).

   Od ukończenia wyższych studiów prawniczych uzależniona jest także możliwość wykonywania innych zawodów prawniczych: prokuratora (zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze; Dz. U. Nr 21/2002, poz. 206 ze zm.), adwokata (zgodnie z art. 65 pkt 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze; Dz U. Nr 123/2002, poz. 1058 ze zm.), radcy prawnego (zgodnie z art. 24 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych; Dz. U. Nr 123/2002, poz. 1059 ze zm.), notariusza (zgodnie z art. 11 pkt 3 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie; Dz. U. Nr 42/2002, poz. 369 ze zm.).

   W ustawie budżetowej na rok 2007 przewidziano dla sądownictwa powszechnego, ponad dotychczasowe limity i plany zatrudnienia, 130 etatów referendarskich. Z opracowania Biura Analiz i Etatyzacji Sądownictwa Powszechnego Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że etaty te skierowano dla potrzeb wydziałów cywilnych i gospodarczych w związku z możliwością wydawania przez referendarzy sądowych nakazów zapłaty w postępowaniu upominawczym oraz rozszerzeniem katalogu innych czynności wykonywanych przez referendarzy sądowych w tych pionach (95 etatów); wydziałów wieczystoksięgowych (25 etatów); nowo utworzonego Wydziału Gospodarczego Rejestru Zastawów w Sądzie Rejonowym w Szczecinie (3 etaty) oraz sądów, z których delegowano referendarzy do pełnienia czynności administracyjnych w Ministerstwie Sprawiedliwości (7 etatów). Przy podziale dodatkowych etatów odnoszono powyższe potrzeby do już istniejącej liczby etatów w poszczególnych sądach.

   Sięgając do dotychczasowej praktyki obsadzania stanowisk referendarzy sądowych, wskazać można, że znakomita większość kandydatów na te stanowiska to egzaminowani aplikanci sądowi, którzy nie otrzymują propozycji objęcia stanowiska asesora sądowego. Oznacza to, że grupa egzaminowanych aplikantów sądowych stanowi wciąż liczny zasób kadrowy dla obsadzania stanowisk referendarskich.

   Reasumując, wyrażam opinię, że nie jest uzasadnione wprowadzanie do obecnej regulacji proponowanych w interpelacji zmian, które umożliwiałyby mianowanie na stanowisko referendarza sądowego w sądach powszechnych absolwenta magisterskich studiów administracyjnych.

   Podsekretarz stanu

   Andrzej Duda

   Warszawa, dnia 20 marca 2007 r.