IV kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia

na interpelację nr 5039

w sprawie możliwości dofinansowania z budżetu państwa zakupu narkotestów dla szkół

   Szanowny Panie Marszałku, w odpowiedzi na interpelację Pana Posła Jerzego Budnika z dnia 2 października 2003 r. dotyczącą rozwiązywania problemów narkomanii w środowisku szkolnym, uprzejmie informuję, co następuje.

   Narodowa strategia działań w obszarze przeciwdziałania narkomanii zawarta jest w Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2002-2005. Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii został opracowany przy udziale wielu resortów, samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych. Wyznacza zadania w obszarach: profilaktyki, lecznictwa, rehabilitacji i readaptacji społecznej, działalności badawczej oraz redukcji podaży narkotyków.

   Krajowy Program szczególne znaczenie przypisuje samorządom i społecznościom lokalnym uznając, że zwiększenie ich partycypacji i zaangażowania w zapobieganie używania środków psychoaktywnych umożliwia podejmowanie skuteczniejszych działań ukierunkowanych na rozwiązywanie tego problemu. Program promuje długoterminowe strategie lokalne jako efektywne i zgodne z kierunkami nowoczesnej profilaktyki. Właśnie z perspektywy środowiska, jakim jest gmina czy powiat, możliwa jest właściwa ocena stanu zagrożeń. Diagnoza ta pozwala na wybór adekwatnych, w konkretnym kontekście kulturowym i ekonomicznym, celów oraz zaplanowanie działań zapobiegawczych odpowiadających lokalnym potrzebom.

   W tym kontekście zainteresowanie i inicjatywa wejherowskiego samorządu oraz nauczycieli jest bardzo cenna i z pewnością warta propagowania.

   Jednakże kwestia stosowania na terenie szkoły narkotestów wymaga głębokiej refleksji i odpowiedzi na szereg pytań natury etycznej i prawnej.

   Odwołując się do przepisów prawnych z obszaru ochrony zdrowia, należy stwierdzić, że przeprowadzenie testu na obecność narkotyków w organizmie ze względu na jego specyfikę należałoby traktować jako badanie diagnostyczne, zatem jest to świadczenie zdrowotne w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 30 stycznia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. nr 91, poz. 408 z późn. zm.). Udzielenie świadczenia zdrowotnego wymaga spełnienia określonych wymogów, które obowiązują nie tylko zakłady opieki zdrowotnej, ale także każdą osobę fizyczną wykonującą zawód medyczny. Warunkiem koniecznym do udzielenia tego świadczenia jest również wyrażenie zgody na przeprowadzenie badania testowego przez osoby poddawane badaniu lub jego rodzica czy przedstawiciela ustawowego w przypadku osób niepełnoletnich. Jednoczesna zgoda osoby testowanej i jej rodzica dotyczy osób niepełnoletnich powyżej 16. roku życia. Rodzice przy podejmowaniu decyzji o przeprowadzeniu u dziecka testu na obecność narkotyków w organizmie powinni kierować się takimi samymi przesłankami jak przy decyzji o przeprowadzeniu innych badań diagnostycznych. Stosując narkotesty powinno pamiętać się o ich ograniczeniach i możliwości wystąpienia fałszywie dodatnich i ujemnych wyników. Jest to narzędzie niedoskonale i z tego też względu wyniki testów nie mogą przesądzać w sposób jednoznaczny, czy dziecko używało narkotyki. Biorąc pod uwagę, że losy dziecka mogą zależeć od wyniku testu, należy do propozycji powyższej podchodzić z dużą rozwagą i ostrożnością. Ponadto rodzi się pytanie, jakie procedury będą stosowane wobec uczniów czy ich rodziców, którzy nie będą chcieli wyrazić zgody na przeprowadzenie testów? Nie można pominąć także kwestii związania tajemnicą zawodową osób wykonujących przedmiotowe badania. Wykonawca badania nie ma prawa ujawniania wyniku testu osobie trzeciej (nauczycielowi, dyrektorowi etc.) bez zgody osoby uprawnionej.

   W tych okolicznościach wątpliwym się wydaje uzyskanie celu programu, który został określony jako ˝możliwość rozpoznania na terenie szkoły u uczniów kontaktu z narkotykami...˝.

   Niezależnie od powyższego stwierdzić należy, że analiza wyników badań dotyczących skutecznych programów profilaktycznych realizowanych w Polsce oraz innych krajach wskazuje, że narkotesty nie są wykorzystywane jako ważny instrument w programach profilaktycznych, który wpływałby na efektywność prowadzonych oddziaływań. Z perspektywy skuteczności obiecujące są natomiast wszelkie te programy, które zakładają interaktywne uczenie, wzmacnianie psychologicznych i społecznych umiejętności uczniów oraz prowadzone są w sposób długofalowy i systematyczny.

   Reasumując, istnieje możliwość uzyskania dotacji ze środków budżetowych pozostających do dyspozycji Ministra Zdrowia na realizację zadań z zakresu przeciwdziałania narkomanii, w tym programu ˝Czysta szkoła˝ w tym zakresie, który znajduje uzasadnienie w dotychczasowych wynikach badań dotyczących skuteczności działań profilaktycznych i nie wywołuje wątpliwości natury prawnej.

   Środki finansowe Minister Zdrowia przekazuje podmiotom spoza sektora finansów publicznych za pośrednictwem Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii, które zajmuje się oceną formalną i merytoryczną składanych ofert w oparciu o odpowiednie regulacje prawne, wyniki badań oraz oceny ekspertów.

   Odpowiadając na pytanie Pana Posła w sprawie ogólnopolskich programów przeciwdziałania narkomanii finansowanych lub współfinansowanych przez resort zdrowia uprzejmie informuję, co następuje.

   Do zadań w obszarze profilaktyki narkomanii przypisanych do realizacji resortowi zdrowia wspierających działania samorządu lokalnego oraz placówek oświatowych należy zaliczyć:

   1. Opracowanie i upowszechnianie materiałów informacyjno-edukacyjnych z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki.

   2. Prowadzenie kampanii edukacyjnych obejmujących problematykę narkomanii, adresowanych do określonych grup docelowych.

   3. Prowadzenie szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe osób realizujących zadania profilaktyczne obejmujące problematykę narkomanii, w tym pracowników szkół i placówek oświatowych.

   4. Wspieranie rozwoju profesjonalnych programów profilaktycznych adresowanych do określonych grup docelowych zintegrowanych z lokalnymi i regionalnymi strategiami przeciwdziałania narkomanii.

   5. Organizowanie szkoleń dla samorządów uwzględniających nowoczesne podejście do profilaktyki używania substancji psychoaktywnych oraz promujących ideę lokalnych strategii profilaktycznych.

   Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii w imieniu Ministra Zdrowia zleca do realizacji m.in. następujące zadania publiczne:

   1. Opracowanie oraz upowszechnianie materiałów informacyjno-edukacyjnych dla animatorów działań profilaktycznych.

   Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii wspiera na bieżąco działania ukierunkowane na profilaktykę narkomanii materiałami informacyjnymi w postaci ulotek, biuletynów, poradników, książek i innych materiałów poglądowych i szkoleniowych. Oferta wydawnicza Biura skierowana jest do wszystkich podmiotów zajmujących się działalnością profilaktyczną w obszarze przeciwdziałania narkomanii: szkół, bibliotek szkolnych, uniwersyteckich i pedagogicznych, poradni psychologiczno-pedagogicznych, jednostek samorządu terytorialnego, wojewódzkich koordynatorów lub pełnomocników ds. przeciwdziałania narkomanii, lokalnych animatorów działań profilaktycznych itp.

   W 2002 i 2003 roku wydano, dofinansowano lub zakupiono łącznie 9 tytułów. Ponadto prowadzona jest:

   - współpraca merytoryczna i dofinansowanie druku pisma ˝Remedium˝ - miesięcznika poświęconego profilaktyce i promocji zdrowego stylu życia, adresowanego do nauczycieli, pedagogów i pracowników placówek oświatowych. Na łamach pisma prezentowane są m.in. artykuły z zakresu edukacji publicznej dotyczące wiedzy na temat substancji psychoaktywnych, problemów wychowawczych i sposobów ich rozwiązywania, inicjatyw w dziedzinie profilaktyki problemowej. Nakład w roku 2002: 12 numerów x 4000 egz.,

   - opracowanie, druk i dystrybucja pisma ˝Serwis Informacyjny. Narkomania˝ - pismo pośredniczy w przekazie informacji o działaniach podejmowanych przez agendy rządowe w zakresie przeciwdziałania narkomanii, porusza ważne tematy z zakresu polityki narkomanii, prawa, epidemiologii, profilaktyki uzależnień, jak i współpracy międzynarodowej. Nakład w roku 2002: 5 numerów x 2500 egz.,

   - dofinansowanie magazynu poświęconego promocji zdrowia pod nazwą ˝Narkomani - Nie!˝. Nakład w roku 2002: 3 numery x 14 000 egz.

   W roku 2002 i 2003 Krajowe Biuro zakupiło i bezpłatnie dystrybuowało na potrzeby szkoleń różnych grup zawodowych, także nauczycieli, pedagogów i pracowników oświaty, książkę K. Chmielewskiej i H. Baran-Furgi pt. ˝Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem środków odurzających˝ (2000 egz.) oraz opracowało i wydało książkę ˝Profilaktyka w środowisku lokalnym˝ stanowiącą kompedium wiedzy niezbędnej przy tworzeniu strategii lokalnych i szkolnych programów profilaktycznych. Celem podręcznika było dostarczenie wiedzy na temat standardów, jakie powinien spełniać program profilaktyczny. Podręcznik, w nakładzie 5300 egzemplarzy, upowszechniono poprzez dystrybucję do wielu szkół oraz jednostek samorządu terytorialnego wszystkich szczebli. Wersję elektroniczną podręcznika umieszczono na stronie internetowej Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii.

   2. Prowadzenie kampanii edukacyjnych obejmujących problematykę narkomanii adresowanych do określonych grup docelowych.

   W 2003 roku kontynuowano kampanię społeczno-edukacyjną pod hasłem ˝Narkotyki - najlepsze wyjście nie wchodzić˝ zainicjowaną przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii w roku ubiegłym. Podstawowym celem kampanii jest uwrażliwienie młodzieży na fakt, że używanie narkotyków wiąże się z poważnymi szkodami zdrowotnymi i społecznymi.

   Cele szczegółowe kampanii obejmują zwiększenie wiedzy młodzieży na temat szkód związanych z używaniem narkotyków, rozpowszechnienie informacji na temat placówek profilaktycznych, popularyzację ogólnopolskiego telefonu zaufania dla osób z problemem narkotykowym oraz zwiększenie bezpieczeństwa młodzieży w miejscach spędzania czasu wolnego.

   Dla realizacji celów kampanii przygotowano wiele przedsięwzięć o charakterze medialnym oraz informacyjno-edukacyjnym. Przygotowując działania medialne Krajowe Biuro starało się pozyskać do współpracy programy telewizyjne, czasopisma adresowane do młodzieży oraz wykorzystać nowe sposoby i metody przekazu informacji, w szczególności popularne wśród młodzieży (Internet). Mając na uwadze uwarunkowania środowiskowe używania narkotyków przez młodzież zaplanowano docieranie z informacją do miejsc rekreacji, miejsc organizacji masowych imprez rozrywkowych adresowanych do młodzieży.

   Działania adresowane do młodzieży zagrożonej prowadzone są ponadto przy zaangażowaniu społeczności lokalnych i organizacji pozarządowych w ramach programów środowiskowych, działań liderów młodzieżowych i ˝programów alternatyw˝. Wiele szkół, pedagogów i młodzieży szkolnej wzięło czynny udział w działaniach towarzyszących kampanii organizowanych na poziomie lokalnym (festynach, happeningach itp.).

   Do najważniejszych działań kampanii zrealizowanych przez Biuro lub przy jego współpracy należą:

   - antynarkotykowy film społeczny pt. ˝Labirynt˝ upowszechniany w ramach kampanii przez stacje telewizyjne,

   - programy telewizyjne i radiowe poświęcone problematyce narkomanii młodzieżowej (TV1 - ˝Rower Błażeja˝ w 2002 i 2003 r., audycje na antenie ˝Radiostacja˝ w 2003 r.),

   - kampania radiowa - emisje sportu radiowego oraz promocja celów kampanii w Radio RMF FM w 2002 r.,

   - kampania plakatowa o charakterze ogólnopolskim - wydanie i rozpowszechnienie w całym kraju plakatu profilaktycznego promującego hasło i ideę kampanii oraz ogólnopolski antynarkotykowy telefon zaufania,

   - publikowanie w prasie młodzieżowej materiałów informacyjnych na temat ryzyka związanego z używaniem środków odurzających,

   - Antynarkotykowa Poradnia pod adresem: www.poradnia.narkomania.org.pl,

   - ogólnopolski telefon zaufania dla osób z problemem narkotykowym, ich rodzin lub osób zainteresowanych problematyką przeciwdziałania narkomanii czynny codziennie od 16.00 do 21.00 (tel. 0-801 199 990).

   3. Prowadzenie szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe osób realizujących zadania profilaktyczne obejmujące problematykę narkomanii

   Krajowe Biuro organizuje szkolenia mające na celu podniesienie kwalifikacji zawodowych osób realizujących działania profilaktyczne obejmujące problematykę narkomanii, a także wspiera merytorycznie i dofinansowuje inne podmioty realizujące programy szkoleniowe z zakresu profilaktyki narkomanii.

   W 2003 roku odbyła się kolejna edycja programu szkoleniowego przygotowanego przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii pt. ˝Studium wiedzy o profilaktyce narkomanii˝. Jest to program przeznaczony dla realizatorów i animatorów działań profilaktycznych, w szczególności dla pracowników oświaty i placówek opiekuńczo-wychowawczych. Szkolenie ukierunkowane jest na pogłębienie wiedzy uczestników na temat problematyki narkomanii i jej strategii przeciwdziałania, a także doskonalenia umiejętności opracowywania i realizacji szkolnego programu profilaktycznego. Corocznie w ramach Studium szkolonych jest 80 osób.

   Ponadto Krajowe Biuro zleca podmiotom spoza sektora publicznego prowadzenie szkoleń dla wybranych grup zawodowych, w tym pedagogów, psychologów i innych pracowników placówek oświatowych oraz opiekuńczo-wychowawczych. W roku 2002 i 2003 zrealizowano cykl 12 szkoleń dla nauczycieli oraz pracowników służb społecznych woj. podlaskiego w zakresie problematyki narkomanii z uwzględnieniem zagadnień HIV/AIDS oraz szkolenie ˝Akademia Szkolnych Profilaktyków˝ przygotowujące pedagogów i wychowawców do rozpoznania i diagnozowania problemu narkomanii w szkole oraz planowania prowadzenia i ewaluacji systemowej profilaktyki szkolnej.

   4. Wspieranie rozwoju profesjonalnych programów profilaktycznych adresowanych do określonych grup docelowych, zintegrowanych z lokalnymi i regionalnymi strategiami przeciwdziałania narkomanii.

   Programy profilaktyczne dla dzieci i młodzieży zagrożonych narkomanią oraz ich rodziców, realizowane w środowiskowych placówkach, m.in. w klubach i świetlicach socjoterapeutycznych, punktach konsultacyjnych.

   Programy działań edukacyjnych, promujących zachowania prozdrowotne, oraz działań psychokorekcyjnych adresowanych do wybranych grup podwyższonego ryzyka używania narkotyków. Programy te są ukierunkowane na realizację specyficznych celów związanych z przeciwdziałaniem inicjacji i/lub uzależnieniu od narkotyków. Odbiorcami programów profilaktycznych w 80% są uczniowie szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Programy te wspierają działania profilaktyczne prowadzone przez szkoły, oferują sposób spędzania wolnego czasu alternatywny wobec używania narkotyków, a także poszerzają specjalistyczną ofertę profilaktyczną o programy przeznaczone dla młodzieży szczególnie zagrożonej uzależnieniem.

   W ramach ww. programów Krajowe Biuro zleciło następujące zadania:

   - zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży, w szczególności korygujące nieprawidłowe przekonania normatywne dotyczące narkotyków,

   - zajęcia edukacyjne dla rodziców,

   - zajęcia psychoedukacyjne (warsztaty, treningi), w szczególności działania wzmacniające umiejętności psychologiczne i społeczne,

   - zajęcia psychoterapeutyczne (psychoterapia indywidualna i grupowa, socjoterapia) dla dzieci, młodzieży i rodziców,

   - poradnictwo i konsultacje, interwencje, wywiady środowiskowe.

   W 2003 r. programy profilaktyczne ze środków będących w dyspozycji Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii są realizowane w:

   - 104 placówkach środowiskowych - świetlicach terapeutycznych, klubach, ośrodkach profilaktyki, ogniskach wychowawczych,

   - 1 stacjonarnym ośrodku socjoterapeutycznym (całorocznego pobytu),

   - 15 punktach konsultacyjnych.

   Realizację powyższych programów zlecono 29 organizacjom, przy czym część organizacji (Lubelskie Towarzystwo ˝Kuźnia˝, Świętokrzyskie Towarzystwo ˝Kuźnia˝, Polskie Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii, Stowarzyszenie ˝Karan˝, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Agencja Doradztwa Zawodowego AD) prowadzi systemowe programy w wielu regionach kraju.

   Programy dla liderów młodzieżowych

   W 2003 roku Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii zleciło realizację 7 programów przygotowujących i wspierających liderów młodzieżowych do prowadzenia działań w zakresie edukacji zdrowotnej w środowisku rówieśników, w tym w klasach szkolnych.

   W ramach ww. programów Krajowe Biuro zleciło następujące działania:

   - zajęcia edukacyjne i informacyjne na temat uzależnień dla liderów,

   - zajęcia edukacyjne na temat pomocy rówieśniczej,

   - zajęcia psychoedukacyjne (treningi, warsztaty) wzmacniające umiejętności psychologiczne i społeczne liderów,

   - konsultacje psychologiczne.

   5. Organizowanie szkoleń dla samorządów uwzględniających nowoczesne podejście do profilaktyki używania substancji psychoaktywnych oraz promujących ideę lokalnych strategii profilaktycznych.

   Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii opracowało program szkolenia adresowanego do radnych, członków komisji zajmujących się zdrowiem publicznym, bezpieczeństwem, przeciwdziałaniem uzależnieniom, ograniczaniem patologii, pomocą społeczną itd. oraz pracowników urzędów samorządowych gmin i powiatów odpowiedzialnych za realizację zadań Krajowego Program Przeciwdziałania Narkomanii.

   Celem szkolenia jest wyposażenie uczestników w umiejętności oraz dostarczenie wiedzy na temat:

   - szybkiego ogólnego rozeznania (rapid assesment response) problemów społecznych związanych z używaniem środków psychoaktywnych w społeczności lokalnej;

   - sporządzania efektywnego programu przeciwdziałania narkomanii metodą zorientowaną na cele, zapewniającą podejmowanie tylko takich przedsięwzięć, które poddają się ewaluacji oraz wykorzystują w pełni potencjał wszystkich instytucji działających na danym terenie;

   - współpracy służb i instytucji realizujących tak sporządzony program zgodnie z zadaniami nałożonymi przez Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2002-2005;

   - strategii i metod przeciwdziałania narkomanii funkcjonującymi na świecie oraz polskim dorobkiem i polityką w tej dziedzinie.

   W 2003 roku uruchomiono edycję szkolenia dla 15 zespołów lokalnych ze środowisk miejskich.

   Ponadto w ramach realizacji tego zadania zlecono podmiotom spoza sektora finansów publicznych realizację programów szkoleniowych wspierających współpracę samorządowych struktur, organizacji pozarządowych i innych instytucji przy tworzeniu i realizacji lokalnych programów zapobiegania narkomanii.

   -˝Zintegrowane systemy profilaktyki uzależnień˝ - kontynuacja programów szkolenia dla społeczności lokalnych woj. lubelskiego i świętokrzyskiego. Celem projektu było przygotowanie przedstawicieli gmin do wprowadzenia środowiskowych gminnych i powiatowych programów przeciwdziałania uzależnieniom.

   - ˝Gminne programy profilaktyki˝ - szkolenia poświęcone tematyce strategii budowania programów profilaktyki uzależnień w woj. podkarpackim.

   - ˝Drugi kontakt˝ - program szkoleniowy dla społeczności lokalnej powiatu wejherowskiego (woj. pomorskie).

   - ˝Program informacyjno-szkoleniowy dla woj. lubelskiego na temat Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2002-2005˝.

   - ˝Edukacja dorosłych liderów w zakresie przeciwdziałania narkomanii˝ - program szkolenia przedstawicieli lokalnych organizacji i instytucji powiatu kartuskiego (woj. pomorskie) do tworzenia i realizacji lokalnych programów przeciwdziałania uzależnieniom.

   Sekretarz stanu

   Ewa Kralkowska

   Warszawa, dnia 28 października 2003 r.