IV kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

na zapytanie nr 2613

w sprawie zaliczenia okresu zatrudnienia za granicą do obliczenia wymiaru emerytury

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na zapytanie Pana Posła Michała Figlusa w sprawie podstawy wymiaru emerytury z okresu zatrudnienia poza granicami kraju z dnia 23 grudnia 2003 r. ( znak: SPS-0203-2613/03) - uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

   Obowiązujący przed 1 stycznia 1999 r. system ubezpieczenia społecznego miał w istocie charakter zaopatrzeniowy, co w praktyce oznaczało, ze nie było bezpośredniego związku między opłacaniem składek na ubezpieczenie społeczne a późniejszym prawem do świadczeń i ich wysokością.

   Widać to było w szczególności na przykładzie pracowników skierowanych do pracy za granicą w ramach budownictwa eksportowego.

   Pracownicy ci mieli zagwarantowany szereg uprawnień pracowniczych, określonych przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (Dz. U. Nr 51, poz. 330, z późn. zm.).

   Także szczegółowo określony był sposób ustalania podstawy wymiaru emerytury i renty dla tych osób, czego przykładem może być obecnie już nieobowiązujące rozporządzenie Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac z dnia 1 marca 1969 r. w sprawie podstawy wymiaru emerytury lub renty oraz zasiłków dla osób, które były zatrudnione za granicą (Dz. U. Nr 8, poz. 64). Rozporządzenie to stanowiło, że za każdy miesiąc zatrudnienia za granicą do obliczenia podstawy wymiaru przyjmowało się zarobek osiągnięty z tytułu zatrudnienia w kraju w okresie ostatnich 6 miesięcy przed wyjazdem. Dla pracowników zatrudnionych w przedstawicielstwach i misjach polskich za granicą rozporządzenie określało jako podstawę wymiaru emerytury i renty ryczałtowe kwoty złotowe powiązane z grupą uposażenia.

   Równocześnie do 31 grudnia 1989 r. w przypadku pracowników budownictwa eksportowego składki na ubezpieczenie społeczne były odprowadzane wyłącznie od niewielkiego dodatku złotowego wypłacanego im w kraju. Osiągane przez tych pracowników wynagrodzenie dewizowe nie było oskładkowane.

   W okresie od 1 stycznia 1990 r. do 31 grudnia 1998 r. obowiązywało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. Nr 7, poz. 41, z późn. zm.). Przepis § 9 tego rozporządzenia stanowił, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług eksportowych stanowi przeciętne wynagrodzenie. Tak więc nadal faktycznie osiągane wynagrodzenie dewizowe pracowników skierowanych do pracy za granicą nie było oskładkowane. Składki obliczane były od kwoty aktualnego przeciętnego wynagrodzenia w kraju, a więc ich wysokość nie była powiązana w żaden sposób z wysokością faktycznie osiąganych zarobków dewizowych.

   Dopiero od 1 stycznia 1999 r. podstawę wymiaru składek pracowników zatrudnionych za granicą w polskich zakładach pracy stanowi osiągany z tego tytułu przychód pomniejszony o równowartość diety przysługującej z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju za każdy dzień pobytu, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, z tym zastrzeżeniem, ze tak ustalony miesięczny przychód tych osób stanowiący podstawę wymiaru składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia.

   Natomiast zasady ustalania podstawy wymiaru emerytury lub renty są obecnie regulowane przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent ( Dz. U. z 1989 r. Nr 11, poz. 63, z późn. zm.). Zgodnie z przepisem § 10 tego rozporządzenia, jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru, pracownik był zatrudniony za granicą, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia:

   - kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne w kraju, albo

   - jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 r. - kwoty wynagrodzenia przypadającego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę.

   W tej sytuacji stwierdzenie Pana Posła, że ˝pracodawca przez cały okres zatrudnienia pracowników za granicą opłacał za tych pracowników obowiązujące składki emerytalne, ZUS i inne od uzyskiwanych przez tych pracowników wyższych zarobków˝ jest nieprawdziwe. W rezultacie bezzasadny jest także zarzut, iż przyjęcie przez ZUS - przy ustalaniu wymiaru emerytury - za prace poza granicami kraju wynagrodzenia zastępczego, zamiast faktycznego, ˝nosi znamiona zaboru przez ZUS kwot stanowiących różnicę wysokości składki liczonej od wynagrodzenia faktycznego do wynagrodzenia zastępczego˝.

   W rzeczywistości różnica była na niekorzyść ZUS, co jest szczególnie rażące w przypadku okresów sprzed 1990 r., kiedy składka była liczona tylko od śladowego dodatku złotowego, a emerytura od pełnego wynagrodzenia osiąganego w kraju.

   W tej sytuacji nie przewiduje się zmiany zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent dla omawianej grupy osób.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Krzysztof Pater

   Warszawa, dnia 26 stycznia 2004 r.