IV kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Skarbu Państwa - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 4008

w sprawie zwrotu nieruchomości kościelnych osób prawnych, przejętych przez Skarb Państwa z naruszeniem prawa, na przykładzie Parafii Św. Mikołaja w Benicach w Diecezji Kaliskiej

   W związku z interpelacją Pana Posła Witolda Tomczaka w sprawie zwrotu nieruchomości kościelnym osobom prawnym, które Państwo przejęło z naruszeniem prawa, na przykładzie Parafii Św. Mikołaja w Bienicach - Diecezja Kaliska, uprzejmie informuję, co następuje.

   Regulacja spraw majątkowych kościelnych osób prawnych Kościoła Katolickiego odbywa się na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (DzU Nr 29, poz. 154, z późn. zmianami) oraz przepisów wykonawczych, w tym w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1990 r. w sprawie wyłączania nieruchomości zamiennych lub nakładania obowiązku zapłaty odszkodowania na rzecz kościelnych osób prawnych (DzU z 1991 r. Nr 1, poz. 2).

   Regulacja spraw majątkowych kościelnych osób prawnych z tytułu utraty własności posiadanych nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa następuje przed Komisją Majątkową w postępowaniu regulacyjnym. Zgodnie z art. 63 ust. 1 ww. ustawy, regulacja polega na:

   - przywróceniu kościelnym osobom prawnym własności nieruchomości,

   - przyznaniu odpowiedniej nieruchomości zamiennej, gdy przywrócenie własności natrafia na trudne do przezwyciężenia przeszkody,

   - przyznaniu odszkodowania w przypadku braku możliwości zaspokojenia roszczeń w wyżej podanych formach.

   Postępowanie regulacyjne przeprowadza Komisja Majątkowa na wniosek kościelnych osób prawnych złożony w terminie do 31 grudnia 1992 r. Do kompetencji Komisji Majątkowej należy podejmowanie rozstrzygnięć odnośnie do zasadności i wielkości roszczeń zgłaszanych przez kościelne osoby prawne oraz o sposobie ich zaspokojenia.

   Uczestnikami postępowania regulacyjnego, oprócz wnioskodawców, są podmioty we władaniu których znajdują się utracone nieruchomości (np. jednostki samorządu terytorialnego, Lasy Państwowe), a także podmioty, z mienia których można zaspokoić roszczenia kościelnych osób prawnych. Jednym z uczestników postępowania regulacyjnego może być także Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, reprezentowana przez dyrektora oddziału terenowego lub upoważnionego pracownika.

   Przywrócenie własności nieruchomości z mienia Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa obejmuje te utracone nieruchomości lub ich części, które znajdują się faktycznie w Zasobie i których wydzielenie nie napotyka trudnych do przezwyciężenia przeszkód, np. grunty niezainwestowane, grunty, których wydzielenie geodezyjne nie pozbawi możliwości racjonalnego zagospodarowania pozostałych gruntów danego kompleksu itp. W przypadku trudności w przywróceniu upaństwowionych nieruchomości znajdujących się w Zasobie Agencja wskazuje inne nieruchomości zamienne z mienia Zasobu.

   Obowiązek zapewnienia nieruchomości zamiennych spoczywa także na innych podmiotach będących uczestnikami postępowania regulacyjnego, we władaniu których znajdują się utracone przez kościelne osoby prawne nieruchomości. W przypadku braku możliwości wyłączenia nieruchomości zamiennej z mienia podmiotów, w których władaniu znajdują się utracone nieruchomości, powołane na wstępie przepisy przewidują również możliwość wydzielenia nieruchomości zamiennych z mienia innych jednostek za ich zgodą. Może zatem dotyczyć to także wydzielenia nieruchomości zamiennych z mienia Zasobu za zgodą dyrektora oddziału terenowego, reprezentującego w tym zakresie Prezesa Agencji. Jako mienie zamienne z Zasobu wskazywane są nieruchomości rolne nierozdysponowane, nieruchomości, do których nie zostały zgłoszone roszczenia reprywatyzacyjne, lub nieruchomości objęte umowami dzierżawy, o ile dzierżawca wyrazi zgodę na ich wyłączenie z przedmiotu dzierżawy.

   Jak wynika z informacji uzyskanych w Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, Parafia p.w. Św. Mikołaja w Bienicach pismem z dnia 6 lutego 1991 r., skierowanym do Komisji Majątkowej, zgłosiła wniosek o przywrócenie własności utraconych nieruchomości o powierzchni 37,08 ha, obejmujących działki nr 59b.1/2 i 60/1, lub o przekazanie odpowiednich gruntów zamiennych. Zarządzeniem z dnia 28 września 1993 r. Komisja Majątkowa, po upływie blisko dwóch lat, postanowiła o wszczęciu postępowania regulacyjnego w sprawie przywrócenia własności Parafii Katolickiej w Bienicach nieruchomości opisanych w ww. wniosku, co oznaczało, że przedmiotem postępowania jest zwrot nieruchomości o powierzchni 38,08 ha. Postanowienie to nie wymienia Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa jako strony postępowania.

   Parafia Bienice w toku dalszego postępowania regulacyjnego zgłaszała roszczenia do nieruchomości o znacznie większym obszarze. Ostateczne ustalenie roszczeń Parafii w Bienicach, obejmujących obszar 93,680 ha, ustalone zostało przez Komisję Majątkową pismem z dnia 4 listopada 2002 r.

   W następstwie podjętego postanowienia Oddział Terenowy Agencji w Poznaniu podjął działania, których celem było ustalenie stanu prawnego gruntów objętych wnioskiem oraz możliwości wskazania nieruchomości Zasobu z możliwością ich przeznaczenia jako gruntów zamiennych na zaspokojenie roszczeń parafii. Agencja przedstawiła propozycję gruntów zamiennych z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa położonych we wsi Panienka, gmina Jaraczewo. Propozycja ta została jednak odrzucona w całości przez proboszcza parafii. W tej sytuacji Oddział Terenowy Agencji w Poznaniu, w porozumieniu z proboszczem parafii, poczynił starania mające na celu wyłączenie z umów dzierżawy innych nieruchomości rolnych, które mogły być zaproponowane jako grunty zamienne. Wskazano nieruchomości rolne klas III-IV o powierzchni około 120 ha, położone w obrębie Lipowiec i Unisław. Propozycja ta również nie spotkała się z aprobatą proboszcza parafii, który wskazywał inne grunty, będące aktualnie przedmiotem wieloletniej dzierżawy bądź roszczeń reprywatyzacyjnych zgłoszonych przez byłych właścicieli lub ich spadkobierców.

   W następstwie prowadzonych negocjacji Agencja przedstawiła propozycję gruntów zamiennych stanowiących działki nr 38/1 i 54/3 o powierzchni 31,18 ha, położonych w obrębie Unisław. Parafia zwlekała jednak z przekazaniem swego stanowiska w tej sprawie. Uczyniła to dopiero pismem z dnia 26 czerwca 2003 r., informując Komisję Majątkową oraz Agencję, że przyjmuje propozycję działek nr 38/1 i 54/3 jako nieruchomości zamiennych na częściowe zaspokojenie roszczeń.

   W międzyczasie Komisja Majątkowa na rozprawie w dniu 11 lutego 2003 r. zobowiązała Oddział Terenowy AWRSP w Poznaniu do nadesłania dokumentacji wieczystoksięgowej dla zaproponowanych gruntów zamiennych i opracowania operatu szacunkowego dla tych nieruchomości oraz zobowiązała Parafię Bienice do sporządzenia operatu szacunkowego utraconych nieruchomości. Zobowiązanie to ze strony Oddziału Terenowego AWRSP w Poznaniu zostało wykonane. Pozwoli to na podjęcie przez Komisję Majątkową orzeczenia o częściowym zaspokojeniu roszczeń. Jak wynika z informacji uzyskanych w Agencji, jeżeli chodzi o zaspokojenie pozostałych roszczeń Parafii w Bienicach, Oddział Terenowy AWRSP w Poznaniu podtrzymuje ofertę nieruchomości zamiennych wskazanych w piśmie skierowanym do Komisji Majątkowej z dnia 20 czerwca 2002 r., tj. nieruchomości o powierzchni około 120 ha, położonych w obrębach Unisław i Lipowiec. O Ile Parafia zaakceptuje te propozycje, wówczas oddział przygotuje i przekaże do Komisji Majątkowej dokumentację geodezyjno-prawną dla tych nieruchomości, niezbędną do wydania orzeczenia lub zawarcia ugody.

   Odnosząc się do poszczególnych wątpliwości wskazanych w interpelacji poselskiej, na podstawie informacji przekazanych przez Biuro Prezesa AWRSP uprzejmie informuję, co następuje:

   1. Stosownie do kolejnych postanowień Komisji Majątkowej Oddział Terenowy Agencji w Poznaniu pismem z dnia 16 maja 2003 r. przedstawił propozycje nieruchomości zamiennych z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, stanowiących działki nr 38/1 oraz 54/3 o łącznej powierzchni 31,18 ha, oraz podtrzymał propozycję wskazania nieruchomości zamiennych, zgłoszoną do Komisji Majątkowej w piśmie z dnia 20 czerwca 2002 r. na ogólną powierzchnię około 120 ha. Stwierdzić należy zatem, że oferta Agencji może w pełni zaspokoić roszczenia Parafii w Bienicach. Agencja nie ma możliwości przedłożenia propozycji innych nieruchomości z uwagi na zgłoszone roszczenia reprywatyzacyjne lub obowiązujące długoletnie umowy dzierżawy. Podjącie stosownego orzeczenia w tym zakresie należy do kompetencji Komisji Majątkowej.

   2. Postępowanie regulacyjne prowadzone jest przez Komisję Majątkową, która w jego trakcie dokonuje oceny poszczególnych wniosków oraz ustala sposób zaspokojenia roszczeń. Stąd też Agencja, w miarę jak Komisja zobowiązuje ją do uczestnictwa w postępowaniu, stara się sukcesywnie wskazywać nieruchomości z Zasobu, które mogą stanowić mienie zamienne. W tej sytuacji nie zachodzi celowość wcześniejszego rezerwowania konkretnych gruntów na zaspokojenie roszczeń kościelnych osób prawnych. Stąd też nie zamieszczono w tym zakresie szczegółowych informacji w materiałach informacyjnych przekazanych posłom i senatorom o działalności Agencji w 2002 r.

   3. Jak wynika z informacji przekazanych przez Agencję, Agencji nie jest znany przypadek wskazania gruntów o powierzchni 510,46 ha, z których miałyby być realizowane roszczenia Parafii w Bienicach. Podkreślić należy, że o tym, które nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa mogą być wskazane jako nieruchomości zamienne w celu zaspokojenia roszczeń kościelnych osób prawnych, decydują wyłącznie dyrektorzy oddziałów terenowych Agencji, uwzględniając nie tylko potrzeby tych osób, ale również faktyczne możliwości i ograniczenia występujące w zakresie gospodarowania nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

   4. Agencja poświęca wiele uwagi regulacji spraw majątkowych kościelnych osób prawnych i wychodzi naprzeciw zgłaszanym w tym zakresie potrzebom. Dzięki temu współpraca oddziałów terenowych z Komisją Majątkową do tej pory nie nasuwała większych zastrzeżeń, o czym świadczy fakt, że do chwili obecnej z mienia Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa przekazano na rzecz kościelnych osób prawnych różnych wyznań, w tym w zdecydowanej większości na rzecz Kościoła Rzymskokatolickiego, ponad 67 tys. ha gruntów. Oddział Terenowy Agencji w Poznaniu, w następstwie orzeczeń lub ugód zawartych przed Komisją Majątkową, przekazał na rzecz kościelnych osób prawnych ponad 12,5 tys. ha nieruchomości rolnych Zasobu, wobec wniosków opiewających na 15 tys. ha. Pojawiające się sporadycznie trudności w zaspokojeniu zgłaszanych roszczeń wynikają głównie z powodu ograniczeń spowodowanych stale zmniejszającym się obszarem gruntów Zasobu, którymi Agencja może swobodnie dysponować, i niedostatecznej ilości gruntów odpowiadających oczekiwaniom kościelnych osób prawnych.

   5. W świetle przepisów prawa dotyczących stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Polsce organem decydującym o zaspokojeniu roszczeń kościelnych osób prawnych, o terminie i sposobie załatwienia spraw z tego zakresu jest Komisja Majątkowa. W tym zakresie należy zwrócić uwagę, że zarówno okres przed referendum, jak i po referendum akcesyjnym nie ma jakiegokolwiek znaczenia w załatwianiu spraw majątkowych kościelnych osób prawnych.

   W świetle przedstawionych powyżej informacji i wyjaśnień nie można potwierdzić zarzutów, jakoby ze strony Agencji miały miejsce działania utrudniające Parafii Bienice i innym kościelnym osobom prawnym zaspokojenie ich słusznych roszczeń.

   Sekretarz stanu

   Andrzej Szarawarski

   Warszawa, dnia 9 lipca 2003 r.