IV kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 5164
w sprawie skutków rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 25 czerwca 2003 r. dotyczącego uznania za rezerwat przyrody obszarów lasów pod nazwą Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej
Odpowiadając na pismo w sprawie interpelacji Pana Posła Marka Zagórskiego z dnia 8 października br. dotyczącej rezerwatu przyrody ˝Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej˝ przesłanej przy piśmie Pana Marszałka z dnia 15 października br. (znak:SPS-0202-5164/03), uprzejmie informuję.
1. Projekt rezerwatu przyrody ˝Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej˝ był przedłożony do konsultacji społecznych następującym jednostkom organizacyjnym: Polskiemu Klubowi Ekologicznemu, Państwowej Radzie Ochrony Przyrody, Państwowej Radzie Ochrony Środowiska, Polskiemu Towarzystwu Przyjaciół Przyrody ˝Pro Natura˝, Instytutowi na rzecz Ekorozwoju, Centrum Prawa Ekologicznego, Fundacji Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, Koalicji na rzecz Ochrony Puszczy Białowieskiej, WWF - Światowemu Funduszowi na rzecz Przyrody, Klubowi Przyrodników, Polskiemu Towarzystwu Ochrony Przyrody ˝Salamandra˝, Stowarzyszeniu ˝Pracownia na rzecz Wszystkich Istot˝, Lidze Ochrony Przyrody, Polskiej Akademii Nauk, Polskiemu Towarzystwu Leśnemu oraz Wojewodzie Podlaskiemu.
Ponadto projekt ten przesłano z prośbą o wyrażenie opinii m.in. do gmin Białowieża, Narewka, Hajnówka i Dubicze Cerkiewne.
Negatywne stanowisko zajęła m.in. gmina Białowieża. Jednak opinia gminy nie jest wiążąca dla podejmowania decyzji w sprawie uznania danego obszaru za rezerwat przyrody. Opinie gmin nie mogą uniemożliwiać wywiązania się Polski z zobowiązań wynikających z ratyfikowanych konwencji i porozumień międzynarodowych. Od wielu lat samorządy obszaru Puszczy Białowieskiej negatywnie odnoszą się do projektu uznania całej Puszczy Białowieskiej za park narodowy, a nawet za park krajobrazowy. Pomimo realizowania w latach 1999-2000 ˝Kontraktu dla Puszczy Białowieskiej˝, w ramach którego gminom przekazano znaczne środki finansowe na infrastrukturę, gminy te nadal negatywnie odnoszą się do obejmowania Puszczy Białowieskiej formami ochrony przyrody.
Tymczasem od wielu lat do naczelnych organów władzy w Polsce kierowane są z całego świata petycje o objęcie całej Puszczy Białowieskiej parkiem narodowym. Aktualnie tym problemem zajmuje się sekretariat Konwencji o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk (Konwencji Berneńskiej). Będzie on już po raz drugi omawiany na posiedzeniu stron tej Konwencji. Sprawą tą zajmuje się też Rada Europy. Oczekujemy opinii ekspertów Rady Europy, którzy w dniach 14-15 października br. wizytowali w tym celu Polskę. Oznacza to, że sprawa ochrony Puszczy Białowieskiej ma ogromny wydźwięk międzynarodowy.
2. Z pewnością problem rekompensat dla gmin jest szczególnie ważny. Sprawa jest także przedmiotem zainteresowania podkomisji sejmowej ds. projektu nowej ustawy o ochronie przyrody. Niewątpliwie zasadne jest prawne uregulowanie tego problemu, tak aby gminy mogły otrzymywać stosowne rekompensaty. Załatwienie tej sprawy może być najskuteczniejszym działaniem mającym wpływ na zaakceptowanie przez gminy niezbędnych działań w zakresie ochrony Puszczy Białowieskiej.
W celu pełniejszego naświetlenia przesłanek podjęcia decyzji w sprawie utworzenia rezerwatu przyrody ˝Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej˝ przedstawiam następujące informacje:
Puszcza Białowieska jest najlepiej zachowanym pod względem naturalności obszarem leśnym w Europie. Na żadnym innym obszarze leśnym tej wielkości nie zachowały się siedliska leśne, siedliska gatunków roślin, zwierząt i grzybów w stanie tak zbliżonym do naturalnego, jak w Puszczy Białowieskiej.
Ogólna powierzchnia Puszczy Białowieskiej w granicach Polski wynosi 62 000 ha, z tego 10 502 ha obejmuje Białowieski Park Narodowy, a 3429,69 ha wcześniej utworzone rezerwaty przyrody. Jednakże nie objęto tymi formami ochrony przyrody wielu drzewostanów zasługujących na ochronę rezerwatową.
W skład nowego rezerwatu zostały włączone najcenniejsze pod względem przyrodniczym fragmenty Puszczy Białowieskiej. Cechują się one najwyższym stopniem naturalności. Dotyczy to drzewostanów oraz siedlisk przyrodniczych, także siedlisk gatunków roślin i zwierząt. Pomimo że cała Puszcza Białowieska zasługuje na objęcie najwyższą formą ochrony (park narodowy), to jednak ze względu na uwarunkowania społeczne i gospodarcze nowym rezerwatem przyrody objęto jedynie 8 581,62 ha.
Cechą charakterystyczną nowego rezerwatu przyrody jest różnorodność gatunkowa i późny wiek drzewostanów oraz różnorodność siedlisk przyrodniczych z występującymi tam gatunkami roślin i zwierząt charakterystycznych dla pierwotnych puszcz.
Objęcie ochroną rezerwatową tego obszaru podyktowane było ratyfikowanymi przez Polskę konwencjami i porozumieniami z zakresu ochrony przyrody. Chodzi w szczególności o Konwencję o ochronie różnorodności biologicznej, Konwencję o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk (Konwencję Berneńską), Konwencję o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencję Bońską), Porozumienie o ochronie nietoperzy w Europie (Porozumienie Eurobats). Te międzynarodowe akty prawne zobowiązują do zachowania i ochrony najbardziej naturalnych siedlisk oraz rzadkich gatunków roślin, zwierząt i grzybów.
Konieczność objęcia części Puszczy rezerwatem przyrody wynika również z wdrażania przez Polskę dyrektyw Unii Europejskiej: Dyrektywy z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywy Siedliskowej) oraz Dyrektywy Rady z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków (Dyrektywy Ptasiej). Cały obszar Puszczy Białowieskiej proponowany jest do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 ze względu na występowanie tam 14 siedlisk wymienionych w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej, w tym takich jak: bory i lasy bagienne, lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe, łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe. Ich ochrona wymaga zróżnicowanych metod postępowania ochronnego, a więc poza obszarami, które będą nadal użytkowane wg zasad zrównoważonego rozwoju, część wymaga objęcia ochroną rezerwatową.
Na omawianym obszarze występują m.in. następujące gatunki objęte ochroną na podstawie ww. konwencji, dyrektyw i porozumień: wilk (wymieniony w II załączniku Konwencji Berneńskiej oraz w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej), ryś, żubr, gronostaj, łasica, bóbr, wydra (wymienione w III załączniku Konwencji Berneńskiej oraz w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej), mopek (nietoperz z rodziny mroczkowatych wymieniony w II załączniku Konwencji Berneńskiej, w II załączniku Konwencji Bońskiej, w II załączniku Dyrektywy Siedliskowej oraz będący przedmiotem ochrony Porozumienia Eurobats) oraz bielik, orlik grubodzioby, wodniczka (wymienione w I załączniku Konwencji Bońskiej), muchołówka białoszyja (wymieniona w II załączniku do Konwencji Bońskiej) i derkacz (wymieniony w II załączniku do Konwencji Berneńskiej i w II załączniku Konwencji Bońskiej).
W Puszczy Białowieskiej stwierdzono występowanie bardzo dużej liczby gatunków roślin - 1017 gat. należących do 428 rodzajów i 93 rodzin. Siedliska bagienne i łęgowe stanowiące 32% nowego rezerwatu charakteryzują się szczególnie dużą różnorodnością biologiczną zarówno pod względem flory, jak i fauny, zwłaszcza bezkręgowej. Dlatego są one obiektem szczególnej ochrony zgodnie z Konwencją o różnorodności biologicznej. Konwencja o różnorodności biologicznej zobowiązuje m.in. do ustanowienia systemu obszarów chronionych lub też obszarów, na których należy poczynić specjalne kroki w celu ochrony różnorodności biologicznej, do kontrolowania zasobów biologicznych ważnych ze względu na zachowanie różnorodności biologicznej, jak również do promowania ochrony ekosystemów i naturalnych siedlisk oraz utrzymania gatunków zdolnych do życia w ich naturalnym środowisku.
Utworzenie powyższego rezerwatu przyrody nie będzie miało szczególnego znaczenia dla gmin pod względem finansowym, gdyż podatek leśny od rezerwatu przyrody wynosi tyle samo, co od lasów ochronnych, a 79% rezerwatu już wcześniej uznano za lasy ochronne. Zmniejszenie pozyskania drewna nie przyniesie negatywnych skutków rynkowych ze względu na nadwyżkę podaży nad popytem drewna. Ponadto w niektórych drzewostanach rezerwatu będą wykonywane cięcia pielęgnacyjne. Będą one wynikać z konieczności doprowadzenia niektórych drzewostanów do składu gatunkowego w pełni zgodnego z siedliskiem. Cięcia będą także wykonywane, jeżeli będzie to wynikało z potrzeb ochrony drzewostanu przed czynnikami biotycznymi zagrażającymi trwałości drzewostanu. Konieczność wykonania wszelkich prac w rezerwacie będzie określona w planie ochrony rezerwatu. Do czasu jego zatwierdzenia obowiązywać będą roczne zadania ochronne, które należy wykonać ze względu na zachowanie walorów przyrodniczych rezerwatu.
Wprowadzenie ograniczeń na terenie rezerwatu nie wywoła istotnych skutków społecznych dla miejscowej ludności. Teren rezerwatu złożony jest z wybranych fragmentów kompleksu leśnego Puszczy Białowieskiej, a więc otoczonych lasami nieobjętymi ochroną. Ponadto w rozporządzeniu w sprawie ustanowienia tego rezerwatu przyrody dopuszcza się zbiór roślin i grzybów w wyznaczonych do tego miejscach.
Utworzenie rezerwatu nie będzie miało negatywnego wpływu na rynek pracy. Prace przy pozyskaniu drewna zostaną zastąpione pracami hodowlanymi i pielęgnacyjnymi w rezerwacie przyrody. W rezerwacie prace te powinny być prowadzone w szerszym zakresie aniżeli w lesie gospodarczym. Jednocześnie zwiększy się liczba nowych źródeł dochodów z turystyki. Utworzenie nowego rezerwatu przyrody dodatkowo rozpowszechni atrakcyjność przyrodniczą Puszczy Białowieskiej. Rozwój zaplecza turystycznego w Białowieży oraz w innych miejscowościach związanych z Puszczą Białowieską świadczy o tym, że turystyka i rekreacja są ważnymi czynnikami rozwoju tego obszaru.
Podsekretarz stanu
Ewa Symonides
Warszawa, dnia 5 listopada 2003 r.