IV kadencja

Interpelacja nr 10446

do prezesa Rady Ministrów

w sprawie zagrożenia interesu członków otwartych funduszy emerytalnych z powodu lobbingu prowadzonego przez ambasadorów Stanów Zjednoczonych Ameryki, Królestwa Holandii i Republiki Austrii w Polsce

   Szanowny Panie Premierze! Zwracam się do Pana z interpelacją w sprawie zagrożenia interesu członków otwartych funduszy emerytalnych z powodu lobbingu prowadzonego przez ambasadorów Stanów Zjednoczonych, Holandii i Austrii.

   Rzeczpospolita Polska jest jednym z krajów, które przeprowadziły reformę systemu emerytalnego w odpowiedzi na zagrożenia związane z kryzysem demograficznym. Reformy takiej nie zdołały do tej pory przeprowadzić ani stare kraje Unii Europejskiej, ani Stany Zjednoczone. Nowy polski system emerytalny oparty jest w całości na zasadzie zdefiniowanej składki, zatem ryzyko poziomu przyszłego świadczenia emerytalnego ponoszone jest przez ubezpieczonego. System taki wymaga długoterminowego zaufania do prywatnych powszechnych towarzystw emerytalnych zarządzających otwartymi funduszami emerytalnymi, czemu musi służyć w szczególności dotrzymywanie zobowiązań składanych członkom funduszy przez towarzystwa w zakresie poziomu opłat. W 2003 roku rząd koalicji SLD-UP, łamiąc pierwotny ponadpartyjny konsensus z roku 1997, wbrew stanowisku opozycji, w tym Prawa i Sprawiedliwości, przeforsował w Sejmie nowelizację ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, która wprowadziła istotne zmiany w mechanizmach funkcjonowania rynku emerytalnego i doprowadziła do ograniczenia ochrony praw nabytych przez członków funduszy.

   Pierwotny tekst ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych ułatwił silną koncentrację rynku - sprzyjała temu opłata karna za zmianę funduszu przed upływem 2 lat członkostwa, skomplikowana struktura opłat od składki (możliwość zagwarantowania w statutach obniżek opłat dla osób o dłuższym stażu) oraz opłata za zarządzanie. W wyniku nowelizacji system ten dodatkowo skomplikowano - wprowadzono nową opłatę na tzw. rachunek premiowy, na który trafiają środki bez względu na kwotowe ograniczenia wysokości opłaty za zarządzanie, administracyjne ograniczenie wysokości opłaty od składki i opłaty za zarządzanie. W związku z wprowadzeniem administracyjnej regulacji poziomu opłat od składki wprowadzono szereg rozwiązań dodatkowo obniżających koszty ponoszone przez towarzystwa emerytalne - w szczególności zlikwidowano dotychczasowy rachunek rezerwowy, na który towarzystwa emerytalne odprowadzały 1,5% wartości aktywów netto, wprowadzając skomplikowane mechanizmy części dodatkowej Funduszu Gwarancyjnego - wartości jedynie 0,4% aktywów netto, zatem obniżono koszty towarzystw o 1,1% od aktywów OFE netto, a także zrezygnowano z wymogu wysyłania informacji do członków OFE listem poleconym.

   Wprowadzając te zmiany, rząd nie zadbał o pełną ochronę praw nabytych przez członków funduszy przed dniem ich wejścia w życie. Pozbawiono ich przede wszystkim prawa do nabycia obniżek opłat po dniu wejścia w życie zmian. Wykorzystując nowe rozwiązania ING, Nationale Nederlanden Polska uzyskał nawet zgodę Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych na podniesienie poziomu opłaty dla członków, którzy nabyli prawo do obniżonej opłaty od składki po dniu ogłoszenia ustawy nowelizującej, a przed wejściem w życie zmian w zakresie nowych zasad dotyczących opłaty od składki. Mimo tych zmian utrzymano opłatę za zmianę funduszu przed upływem lat członkostwa. W zakresie opłaty za zarządzanie utrzymano częściową ochronę praw nabytych przez członków - utrzymując do 2010 roku maksymalny poziom opłaty za zarządzanie zapisany w statutach OFE w dniu ogłoszenie ustawy nowelizującej, choć wyłączono spod tego limitu opłatę na tzw. rachunek premiowy. Jednocześnie przyznano KNUiFE uprawnienie do dalszego skrócenia okresu praw nabytych przez członków OFE, jeżeli jest to uzasadnione koniecznością konkurencji między otwartymi funduszami emerytalnymi albo interesem członków OFE.

   Zmiany te doprowadziły do zaprzestania konkurowania przez OFE w zakresie opłat za zarządzanie - wszytkie fundusze (z wyjątkiem OFE Allianz Polska) wprowadziły od 1 kwietnia 2004 r. opłaty od składki na maksymalnym dopuszczalnym po nowelizacji poziomie. Pozostała jedynie konkurencja opłatą za zarządzanie. Część funduszy wprowadziła bowiem w 1999 r. na tyle niskie kwotowe limity opłaty za zarządzanie, że członkowie tych funduszy mogli liczyć na to, że po dłuższym okresie członkostwa poziom opłaty za zarządzanie, naliczany od przyrastających aktywów, osiągnie poziom określony przez fundusz i przestanie rosnąć, prowadząc do szybszego przyrostu wartości ich oszczędności emerytalnych. Było to z powodzeniem wykorzystywane przez te fundusze w ich działalności marketingowej. Tymczasem mimo że w związku z wysoką koncentracją rynku i niekorzystnym dla członków procesem konsolidacji rynku OFE, który ograniczył liczbę OFE z 21 do jedynie 15, towarzystwa emerytalne generują zysk dla swoich akcjonariuszy, mimo że rynek jest jeszcze stosunkowo młody, cztery z nich wystąpiły z wnioskiem do KNUiFE o podwyższenie poziomu opłaty za zarządzanie. Są to AIG PTE, ING Nationale Nederlanden PTE, PTE Sampo i PTE Generali. Wszystkie te towarzystwa generują już dla swoich akcjonariuszy zyski, ING Nationale Nederlanden jest najbardziej zyskownym towarzystwem na rynku, osiągając ok 12,5 mln PLN zysku miesięcznie w I kwartale 2005 r. (40 mln PLN), podobne zyski generowało ono też w roku 2004. Zgoda na podwyższenie opłat za zarządzanie pobieranych przez te fundusze doprowadziłaby do szczególnie negatywnych konsekwencji: zaprzestania konkurowania przez OFE także opłatą za zarządzanie, a więc w ogóle zaprzestanie konkurowania cenami, co jest charakterystyczne dla rynku w pełni zoligopolizowanego, otworzyłoby szeroką możliwość dalszej ˝konsolidacji˝ rynku, czyli powiększenia koncentracji na nim, co w efekcie byłobo także dodatkowym argumentem za niekorzystnym dla członków OFE i polskiej gospodarki poszerzeniem możliwości inwestycji OFE za granicą. Przede wszystkim naruszałoby to interes członków OFE poprzez obniżenie poziomu oszczędności emerytalnych, obniżenie wysokości stóp zwrotu osiąganych przez OFE (a więc dalsze ograniczenie konkurencji wynikami inwestycyjnymi), a wreszcie wcześniejsze złamanie praw nabytych przez członków OFE w zakresie poziomu opłaty za zarządzanie. Jedynymi beneficjentami tych zmian byliby natomiast akcjonariusze i tak przynoszących zyski towarzystw emerytalnych, które w efekcie tych zmian wygenerowałyby dla nich dodatkowe olbrzymie zyski. Pogorszeniu uległaby natomiast pozycja konkurencyjna tych funduszy emerytalnych, które podniosłyby opłaty, gdyż oferowany przez nie produkt przestałby być tańszy od oferowanego przez konkurencję. Oznaczałoby to także, że obietnice niższych kosztów można składać, ale nie trzeba ich spełniać, skoro można się z nich wycofać w momencie, gdy należałoby je wypełnić. Argumenty te jednoznacznie wskazują na to, że w interesie członków OFE, konkurencji na rynku OFE, zaufania do nowego systemu emerytalnego, tempa wzrostu gospodarczego i poziomu świadczeń emerytalnych z nowego systemu leży odmowa zgody przez KNUiFE na podwyższenie opłat za zarzadzanie przez AIG, ING Nationale Nederlanden, Sampo i Generali. Poziom tych opłat został ustalony przez te podmioty samodzielnie, a skala redukcji kosztów ich funkcjonowania wprowadzona nowelizacją znacznie przekracza obniżki poziomu opłaty od składki, zatem motywowanie próby ich podniesienia rzekomymi stratami spowodowanymi nowelizacją nie znajdują uzasadnienia w sytuacji faktycznej.

   Tymczasem w omawianej sytuacji ambasadorzy trzech krajów, które nie wprowadziły u siebie jeszcze podobnych rozwiązań systemowych w zakresie reformy emerytalnej, działając w porozumieniu między sobą i w interesie PTE ING Nationale Nederlanden, AIG PTE i PTE Generali, wystąpili do Pana Premiera z żądaniem uwzględnienia tych skrajnie niekorzystnych dla Polski wniosków. Ambasadorzy Stanów Zjednoczonych, Austrii i Holandii w swoich skoordynowanych działaniach wykorzystują antykonkurencyjne stanowisko Izby Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych. Twierdzą oni, że ˝wszystkie trzy firmy uważają, że mają dowody i wyrażają nadzieję, że KNUiFE zatwierdzi ich wnioski o podniesienie opłat.˝ Ambasadorzy domagają się także podjęcia przez KNUiFE decyzji w nieodległej przyszłości ze względu na to jakoby ˝każdy kolejny dzień oznacza ponoszenie nowych kosztów przez te firmy˝.

   W związku z tym zwracam się z prośbą o wyjaśnienie:

   1. Jakie działania podejmie Pan Premier i Rząd polski, by umożliwić podjęcie ochrony przez KNUiFE interesu członków OFE i konkurencji na rynku funduszy emerytalnych poprzez odmowę zgody na podwyższenie opłaty za zarządzanie, mimo tak brutalnej ingerencji w wewnętrzne sprawy Polski i próbę wpływu na organ nadzoru przez ambasadorów państw obcych?

   2. Jakie działania podejmie Pan Premier i Rząd polski w celu zabezpieczenia KNUiFE i jej poszczególnych członków przed innymi próbami lobbingu ze strony towarzystw emerytalnych i ich akcjonariuszy w celu uzyskania od nich decyzji o podwyżeniu opłat za zarządzanie - niekorzystnej dla członków OFE i konkurencji między funduszami?

   3. Czy którykolwiek z członków KNUiFE lub członków Rady Ministrów bądź członków Komisji Papierów Wartościowych i Giełd albo Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów spotykał się z przedstawicielami towarzystw emerytalnych lub ich akcjonariuszy lub był poddany przez nich innym formom lobbingu w związku z toczącymi się postępowaniami w sprawie podwyższenia opłat za zarządzanie?

   4. Czy Panu Premierowi znane są inne próby lub przejawy lobbingu niż skoordynowane wystąpienia ambasadorów Stanów Zjednoczonych, Holandii i Austrii w stosunku do KNUiFE, członków Komisji lub członków rządu w celu doprowadzenia do podniesienia poziomu opłat za zarządzanie przez Generali, ING Nationale Nederlanden, Sampo i AIG?

   5. Czy wiadomo, kto zainspirował skoordynowane i zawierające te same błędy wystąpienia lobbystyczne ambasadorów Stanów Zjednoczonych, Austrii i Holandii?

   6. Czy rząd wprowadził lub zamierza wprowadzić i w jakim kształcie procedury zapobiegające tego typu lobbingowi ze strony państw obcych w stosunku do centralnych organów administracji rządowej i członków rządu?

   7. Czy bezstronność KNUiFE w postępowaniach dotyczących podwyższenia opłat jest zapewniona w sytuacji, gdy przedstawicielem ministra finansów w KNUiFE jest podsekretarz stanu w ministerstwie finansów pan Andrzej Jacaszek - były prezes PTE Norwich Union (obecnie PTE Sampo), które jest jednym z podmiotów dążących do podwyższenia opłat za zarządzanie w ramach postępowań toczonych przed KNUiFE?

   8. Czy w związku z okolicznościami wskazanymi w poprzednim pytaniu pan Andrzej Jacaszek wyłączy się lub zostanie wyłączony od rozpatrywania wniosków o podwyższenie opłat za zarządzanie funduszami?

   9. Jaka jest sumaryczna kwota dodatkowego zysku, który będą mogli otrzymać akcjonariusze powszechnych towarzystw kosztem członków OFE w przypadku akceptacji podwyższenia opłat za zarządzanie?

   10. W jakim zakresie akceptacja podwyższenia opłat za zarządzanie ułatwiłaby niekorzystny dla członków OFE proces tzw. konsolidacji rynku OFE, czyli ograniczania konkurencji na tym rynku?

   Z poważaniem

   Poseł Artur Zawisza

   Warszawa, dnia 6 lipca 2005 r.