IV kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 9972

w sprawie przywracania przez KRUS terminów składania zaświadczeń z urzędu skarbowego w trybie art. 5a ust. 5 i 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wobec nierespektowania art. 58 ust. 1 i 2 K.p.a.

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na pismo z dnia 9 maja 2005 r. znak: SPS-0202-9972/05, dotyczące interpelacji posła Franciszka Franczaka w sprawie przywracania przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego terminów składania zaświadczeń z urzędu skarbowego w trybie art. 5a ust. 5 i 7 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm.) wobec nierespektowania art. 58 ust. 1 i 2 Kodeksu postępowania administracyjnego, uprzejmie wyjaśniam, co następuje.

   Termin określony w art. 5a ust. 5 ww. ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r., zobowiązujący rolnika podlegającego ubezpieczeniu społecznemu rolników, prowadzącego podwójną działalność - rolniczą i pozarolniczą gospodarczą, do złożenia zaświadczenia z urzędu skarbowego o wysokości należnego podatku dochodowego za miniony rok do 14 lutego każdego roku pod rygorem wyłączenia go z tego ubezpieczenia w razie jego niedotrzymania, jest terminem ustawowym, czyli materialnoprawnym. W związku z tym w razie przekroczenia tego terminu KRUS nie może zastosować przepisów art. 58 Kpa, ponieważ dotyczą one możliwości przywrócenia terminu wyłącznie w sprawach proceduralnych. Zgodnie z orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego (np. wyroki z dnia 11.01.2002 r. - V S.A. 121/01, 20.09.1999 r. - IV SA 1378/97, 11.06.1999 r. - I SA/Gd 2243/98, 14.10.1998 r. - III SA 821/97, 19.08.1999 r. - I SA/Gd 617/97, 27.02.1998 r. - I SA/Łd 1155/96) do terminów ustawowych, czyli materialnoprawnych nie można stosować instytucji przywrócenia terminu określonej w Kpa.

   Ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. Nr 91, poz. 873), która wprowadziła do systemu ubezpieczenia społecznego rolników zasadę corocznej weryfikacji uprawnień do dalszego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników przez osoby prowadzące podwójną działalność - rolniczą i pozarolniczą gospodarczą, miała na celu uszczelnić ten system. Intencją ustawodawcy było, aby system ubezpieczenia społecznego rolników jako jedyny odrębny od powszechnego system ubezpieczenia społecznego w Polsce dostępny był wyłącznie dla osób, dla których to działalność rolnicza, a nie pozarolnicza działalność gospodarcza, jest podstawowym źródłem utrzymania. Dlatego też wprowadzono zasadę corocznej weryfikacji tych uprawnień na podstawie kryterium dochodowego zdefiniowanego poprzez określoną dopuszczalną wysokość należnego podatku dochodowego od pozarolniczej działalności gospodarczej za miniony rok podatkowy. Jednocześnie w celu umożliwienia KRUS dokonania ww. weryfikacji w określonym ustawowo terminie, tj. w pierwszym kwartale każdego roku podatkowego, zobligowano ustawowo rolników do składania zaświadczeń o wysokości należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy w zawitym ustawowym terminie - do 14 lutego każdego roku. Sankcją za niedotrzymanie tego terminu jest wyłączenie zainteresowanego rolnika z ubezpieczenia społecznego rolników, czyli potraktowanie go jak osobę, która prowadzi pozarolnicza działalność gospodarczą w rozmiarze przekraczającym ustawowe kryterium dochodowe. Ustawa nie przewiduje obecnie żadnych możliwości przywrócenia terminu na złożenie tego zaświadczenia nawet w przypadkach niezawinionych przez zainteresowanego. Uzasadnieniem tak rygorystycznego podejścia do ww. kwestii jest fakt, że nałożenie jakiegokolwiek obowiązku w drodze ustawy, które nie rodzi żadnych konsekwencji w razie niedopełnienia tego obowiązku, skutkuje tym, że przepis jest nieegzekwowalny, a więc martwy. Przykładem jest obowiązujący od 1 stycznia 1991 r. przepis art. 37 ust. 1 ww ustawy, stanowiący m. in., że rolnik jest obowiązany, nie czekając na wezwanie, w ciągu 14 dni informować KRUS o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu i o zmianie tych okoliczności. Przepis ten często był przez rolników lekceważony, mimo iż niejednokrotnie niedopełnienie obowiązku poinformowania KRUS o okolicznościach mających wpływ na podleganie ubezpieczeniu rodziło poważne skutki finansowe dla samych rolników. Szczególnie dotkliwe skutki finansowe ponieść musieli ci rolnicy prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, którzy z powodu wstecznego ich wyłączenia z ubezpieczenia w KRUS zostali wstecznie włączeni do ubezpieczenia w ZUS. Konieczność wstecznego uregulowania należnych składek do ZUS (które są kilkakrotnie wyższe niż w KRUS) wraz z odsetkami za zwłokę niejednokrotnie przekraczało możliwości finansowe zainteresowanej osoby. Koniecznym więc jest, aby w sytuacji, gdy zachodzą ustawowe przesłanki do zmiany ubezpieczyciela (z KRUS na ZUS), było to dokonywane na bieżąco.

   Należy jednak przyznać, że w trakcie weryfikacji przeprowadzonej przez KRUS w ubiegłym i bieżącym roku okazało się, że przekroczenie ustawowego terminu do złożenia zaświadczenia z urzędu skarbowego było przyczyną znacznej liczby decyzji wyłączających z ubezpieczenia społecznego rolników osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Należy przyznać także, że zdarzały się przypadki niedotrzymania terminu niezawinione przez ubezpieczonych.

   W związku z powyższym uprzejmie informuję, że podjęta już została inicjatywa legislacyjna dotycząca dopuszczenia możliwości przywrócenia przez KRUS terminu na złożenie wymaganego zaświadczenia, jeżeli niedotrzymanie ustawowego terminu nastąpiło wskutek zdarzeń losowych. Propozycję stosownego przepisu zawiera rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie innych ustaw (druk sejmowy nr 3684), który nowelizuje również ustawę o ubezpieczeniu społecznym rolników. Prace legislacyjne nad tym projektem prowadzone są obecnie w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny.

   Jednocześnie odnosząc się do sytuacji Pana Macieja Łobanowskiego, opisanej w piśmie zainteresowanego dołączonym do interpelacji, uprzejmie wyjaśniam, że wyjazd za granicę w celach zarobkowych - wykonywania pracy na farmie we Francji w charakterze robotnika - nie jest zdarzeniem losowym, które mogłoby stanowić przesłankę uzasadniającą przywrócenie terminu. Jest to natomiast przesłanka do wyłączenia z ubezpieczenia społecznego rolników na podstawie art. 5a ust. 1 ww. ustawy. Przepis ten stanowi bowiem, że jeśli rolnik, który podlega ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, opodatkowanej zgodnie z przepisami o zryczałtowanym podatku dochodowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu, jeżeli nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym. Z nadesłanej korespondencji można domniemywać, że placówce terenowej KRUS w dniu wydania decyzji o wyłączeniu Pan Łobanowskiego z ubezpieczenia społecznego rolników na podstawie art. 5a ust. 5 i 7 ww. ustawy, nie był znany fakt, że ww. zatrudnił się jako pracownik na farmie.

   Jednocześnie uprzejmie informuję, że postulat pana posła, zawarty w interpelacji, dotyczący nałożenia na urzędy administracji - KRUS i urzędy skarbowe - obowiązku podejmowania działań z urzędu w sprawach dotyczących podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, w sytuacji gdy podleganie temu ubezpieczeniu jest dobrowolne (dla rolnika prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą nadal właściwym pozostaje system powszechny), uważam za zbyt radykalny. Zgodnie z obowiązującym prawem w Polsce nawet w przypadku, gdy ubezpieczenie społeczne (powszechne lub rolne) jest obligatoryjne dla osób prowadzących samodzielną działalność zarobkową, obowiązek zgłoszenia do tego ubezpieczenia w ustawowo określonym terminie oraz informowania o okolicznościach mających wpływ na podleganie temu ubezpieczeniu w każdym przypadku ciąży na osobie, której ubezpieczenie obligatoryjne dotyczy. Taka sama zasada obowiązuje również w przypadku ubezpieczenia zdrowotnego. Obowiązek samodzielnego obliczania i terminowego opłacania podatku dochodowego także ciąży na podatniku, a nie na urzędzie skarbowym. Urzędy administracji realizujące ubezpieczenie społeczne i zdrowotne albo urzędy skarbowe realizujące pobór podatku dochodowego mają obowiązek działać z urzędu tylko wtedy, gdy ubezpieczony lub podatnik uchyla się od ustawowego obowiązku opłacania składek lub podatków.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Rafał Baniak

   Warszawa, dnia 25 maja 2005 r.