IV kadencja

Odpowiedź ministra spraw zagranicznych

na zapytanie nr 4373

w sprawie reakcji polskich władz na łamanie praw człowieka za granicą, na przykładzie egzekucji dwóch nastoletnich homoseksualistów wykonanej 19 lipca 2005 r. w Islamskiej Republice Iranu

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na zapytanie Posłów Cezarego Stryjaka i Piotra Gadzinowskiego (pismo nr SPS-0203-4373/05 z dnia 5 września 2005 r.) w sprawie ˝reakcji polskich władz na łamanie praw człowieka za granicą, na przykładzie egzekucji dwóch nastoletnich homoseksualistów w Islamskiej Republice Iranu wykonanej 19 lipca br.˝ pragnę przekazać poniższe informacje:

   1. Jakie jest stanowisko Ministerstwa Spraw Zagranicznych w związku z łamaniem praw człowieka za granicą?

   Promocja i ochrona praw człowieka na świecie jest stałym i ważnym elementem polskiej polityki zagranicznej. Naszą aktywność w tej dziedzinie dyktuje potencjał i rola Polski jako lidera przemian demokratycznych w regionie Europy Środkowej i Wschodniej, doświadczenia naszej najnowszej historii, a także oczekiwania formułowane wobec nas przez innych aktorów sceny międzynarodowej.

   Stanowisko Polski wobec państw łamiących prawa człowieka jest zawsze stanowcze. Prawa człowieka uznajemy bowiem za wartości uniwersalne i niezbywalne. Sprzeciwiamy się wykorzystywaniu zasady suwerenności państw i nieingerencji w sprawy wewnętrzne do gwałcenia praw własnych obywateli. Międzynarodowe monitorowanie sytuacji praw człowieka w krajach naruszających te prawa stanowi, naszym zdaniem, jeden z podstawowych sposobów oddziaływania na te kraje.

   Polska konsekwentnie opowiada się za powszechnym zniesieniem kary śmierci, którą to karę uważa za niehumanitarną i nieludzką oraz kłócącą się z uniwersalnością praw człowieka, których źródłem jest przyrodzona i niezbywalna godność człowieka.

   Zarówno na forach międzynarodowych (Komisja Praw Człowieka NZ, III Komitet Zgromadzenia Ogólnego NZ, Komisja Statusu Kobiet NZ, Rada Europy, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie), jak i, w uzasadnionych przypadkach, w kontaktach bilateralnych Polska potępia państwa nieprzestrzegające praw człowieka.

   2. Czy i jak MSZ reaguje na tego typu wydarzenia?

   Metodą reagowania na przypadki łamania praw człowieka, w tym na wydawanie wyroków i wykonywanie kary śmierci, są, obok poruszania tej kwestii podczas spotkań dwustronnych, wspólne działania prowadzone w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Działania prowadzone przez Prezydencję lub Troikę UE w imieniu 25 państw są bardziej skuteczne i mają większe szanse na powodzenie niż indywidualne działania poszczególnych państw. Unia Europejska dysponuje całym wachlarzem instrumentów oraz środków reagowania na przypadki łamania praw człowieka w państwach trzecich. Są to m.in.: przyjmowanie strategii UE dot. praw człowieka, wystosowywanie démarche i deklaracji unijnych oraz prowadzenie dialogów nt. praw człowieka.

   Jeżeli chodzi o wystosowywanie unijnych démarche ws. przypadków łamania praw człowieka przez państwa trzecie, inspiracją tego typu działań są zazwyczaj informacje napływające od szefów placówek unijnych lub też decyzje w ministerstwach spraw zagranicznych państw UE podejmowane na podstawie raportów nt. sytuacji praw człowieka w poszczególnych państwach. Raporty takie sporządzane są wspólnie przez placówki unijne co najmniej dwa razy do roku.

   Polskie ministerstwo spraw zagranicznych, po przystąpieniu do UE, zobowiązało wszystkie placówki do bieżącego informowania Centrali o sytuacji praw człowieka w państwie przyjmującym oraz o ew. efektach działalności mechanizmów ochrony praw człowieka ustanowionych przez NZ (np. wizyty Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka, specjalnych sprawozdawców KPCz lub SG NZ), a także - w przypadku zaistnienia sytuacji, w której masowo łamane są prawa człowieka - o sugerowanie Centrali, aby w ramach koordynacji UE wystąpiła z propozycją unijnego démarche w tej sprawie.

   W sprawie egzekucji w dniu 19 lipca br. dwóch nastoletnich chłopców: Mahmouda Asqariego oraz Ayada Marhouniego Unia Europejska wystosowała démarche do władz irańskich przed terminem wykonania kary. Sprawa ta była również poruszana podczas spotkania Prezydencji UE z przedstawicielem irańskiego MSZ w dniu 22 sierpnia br. Unia przypomniała Iranowi o ogłoszonym wcześniej przez to państwo moratorium na wykonywanie kary śmierci wobec nieletnich.

   Inną metodą wpływania na Iran w celu poprawy sytuacji praw człowieka w tym państwie jest dialog UE-Iran. UE rozpoczęła dialog z Iranem nt. praw człowieka w 2002 r. W trakcie czterech rund dialogu, z których ostatnia odbyła się w czerwcu 2004 r. (od tego czasu Iran nie chce wyznaczyć daty kolejnej rundy dialogu), przedstawiciele Unii wielokrotnie poruszali indywidualne przypadki łamania praw człowieka, m.in. dot. skazanego na karę śmierci prof. Aghajariego, oraz domagali się wyjaśnień od strony irańskiej.

   Kwestia sytuacji praw człowieka w Iranie omawiana jest także na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych. Podczas ubiegłorocznej sesji Zgromadzenie Ogólne przyjęło 20 grudnia 2004 r. rezolucję nt. sytuacji praw człowieka w Iranie (A/RES/59/205). Polska była jednym ze współautorów (sponsorów) rezolucji i głosowała za jej przyjęciem. W rezolucji zamieszczono paragraf potępiający stosowanie kary śmierci przez władze irańskie, w tym wobec osób, które nie ukończyły 18 lat. Analogiczna rezolucja została przyjęta podczas sesji ZO NZ w 2003 r. Również wówczas Polska głosowała za przyjęciem rezolucji.

   3. Czy zdarzenia te mają wpływ na stosunki polsko-irańskie?

   W przypadku sponsorowania przez Polskę rezolucji NZ potępiającej sytuację praw człowieka w Iranie i głosowania za jej przyjęciem strona irańska interweniuje zazwyczaj na szczeblu ambasadora lub dyrektora departamentu. Zwykle są to rutynowe interwencje, które mają miejsce przed przyjęciem rezolucji na forum Zgromadzenia Ogólnego lub Komisji Praw Człowieka. W trakcie tych spotkań strona irańska wyraża nadzieję, że Polska powstrzyma się od głosowania. Po przyjęciu rezolucji potępiającej sytuację w Iranie zdarzają się interwencje wypominające nam zajęcie negatywnego stanowiska wobec Iranu, które ˝nie uwzględniło specyfiki społeczeństwa islamskiego i dokonań władz˝. Pośrednio zaś, bez nawiązywania do naszego stanowiska odnośnie do przestrzegania praw człowieka w Iranie, strona irańska zajmuje zwykle niezbyt kooperatywną postawę, która objawia się głównie w sytuacjach protokolarnych i wizowych (np. przewlekanie procedur).

   Z poważaniem

   Minister

   Adam Daniel Rotfeld

   Warszawa, dnia 26 września 2005 r.