IV kadencja

Odpowiedź ministra sprawiedliwości

na interpelację nr 245

w sprawie sprzedaży alkoholu osobom nieletnim

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację posła Krzysztofa Jurgiela z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie sprzedaży alkoholu osobom nieletnim, uważam, iż niewątpliwie podniesiony problem jako niezwykle poważny wymaga podjęcia działań. Przemawiają za tym m.in. przeprowadzone ostatnio badania, które wykazały, że w 70% spraw, które trafiają do sądów rodzinnych w trybie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich występuje element użycia alkoholu przez nieletniego jako jedna z przyczyn stwierdzonej demoralizacji lub popełnienia czynu karalnego.

   Walce z tym zjawiskiem służy ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (DzU z 1982 r. nr 35, poz. 230, z późn. zm.), która w art. 43 ust. 1 przewiduje grzywnę dla osób, które popełniają przestępstwo polegające na sprzedaży lub podawaniu napoi alkoholowych, kiedy jest to zabronione. Ponadto w takich przypadkach sąd może orzekać przepadek przedmiotów przestępstwa, jak również zakaz prowadzenia działalności gospodarczej. Jak wykazała praktyka, przepis ten jest jednak trudny do wyegzekwowania.

   Problem stanowi bowiem kwestia uprawnień sprzedawcy do legitymowania nabywcy w celu określenia jego wieku. Jak wiadomo, uprawnienia takie posiada wyłącznie organ upoważniony ustawowo, jak np. Policja. W praktyce zatem sprzedawca, przestrzegając zakazu sprzedaży alkoholi osobie poniżej 18 roku życia, może jedynie odmówić jego wydania i tylko jeśli ma uzasadnione wątpliwości co do wieku nabywcy. Wówczas to nabywca decyduje, czy okaże stosowny dokument potwierdzający jego pełnoletność.

   Tak zatem w istocie trudne jest do udowodnienia, że sprzedawca, który wydał alkohol osobie niepełnoletniej świadomie złamał zakaz (oczywiście z wykluczeniem przypadków, gdy wygląd nabywcy jednoznacznie wskazywał na jego młody wiek), a tylko wtedy mógłby być pociągnięty do odpowiedzialności karnej.

   Nie można w wykrywaniu tej kategorii czynów zastosować postulowanej przez posła Krzysztofa Jurgiela instytucji tzw. zakupu kontrolowanego. Jest ona regulowana w art. 19 i 19a ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (DzU z 2000 r. nr 101, poz. 1091, z późn. zm.) i stanowi czynność operacyjno-rozpoznawczą mającą na celu udokumentowanie przestępstw enumeratywnie wymienionych w art. 19 cyt. ustawy, tj. m.in. przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, bezpieczeństwu powszechnemu oraz polegających na nielegalnym wytwarzaniu, posiadaniu lub obrocie bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi oraz materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi, a także przestępstw gospodarczych i dotyczących podrabiania, przerabiania pieniędzy, papierów wartościowych, puszczania ich w obieg, jak również przyjmowania lub wręczania korzyści majątkowych.

   Prowadzenie takich działań odbywa się na podstawie zarządzenia komendanta głównego Policji po uprzednim uzyskaniu pisemnej zgody miejscowo właściwego prokuratora okręgowego, który jest na bieżąco informowany o ich przebiegu.

   Należy podkreślić, że instytucja zakupu kontrolowanego, podobnie jak inne instytucje wprowadzone ustawą z dnia 12 października 1995 r. nowelizującą tzw. ustawy policyjne, narusza w istocie szereg praw i gwarancji obywatelskich. Dlatego może ona być zastosowana nawet w tych przypadkach, gdy prawo ją dopuszcza, tylko wówczas gdy inne środki okazały się bezskuteczne lub zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, iż będą one nieskuteczne lub nieprzydatne do wykrycia przestępstwa, ujawnienia jego sprawców albo ujawnienia i zabezpieczenia dowodów.

   Oznacza to, że przeprowadzenie tej czynności jest ograniczone do przypadków koniecznych - zgodnie z zasadą ultima ratio procesu karnego.

   W związku z powyższymi ograniczeniami ustawowymi Ministerstwo Sprawiedliwości nie przewiduje też wystąpienia z inicjatywą legislacyjną w kierunku nowelizacji ustawy o Policji poprzez rozszerzenie katalogu przestępstw, wymienionych w art. 19, o czyny z art. 43 ustawy z dnia 26 grudnia 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

   Nie oznacza to jednak, że nie są podejmowane czynności w celu zmiany istniejącego stanu.

   Z informacji przekazanej przez dyrektora Biura Służby Prewencji Komendy Głównej Policji wynika, że podległy mu Wydział do Spraw Patologii Społecznej prowadzi szereg akcji na rzecz przeciwdziałania alkoholizmowi wśród dzieci i młodzieży.

   Mając na uwadze poprawę sytuacji w tym zakresie, pismem z dnia 29 czerwca 1999 r. Nr E-V-101/99 KGP zobowiązano komendantów wojewódzkich do podejmowania stosownych działań w tej materii.

   Na jego podstawie czynności Policji w przypadku zatrzymania bądź ujawnienia nieletniego pod wpływem alkoholu muszą jednocześnie zmierzać w kierunku ustalenia, kto sprzedał lub udostępnił mu trunek.

   Wynikami realizacji powyższych wytycznych są:

   - wnioski o cofnięcie koncesji na sprzedaż alkoholu na terenie całej Polski;

   - wszczynanie postępowań przygotowawczych z art. 208 K.k. (rozpijanie małoletniego);

   - kontrola sklepów i placówek, w których sprzedawany jest alkohol;

   - rozmowy profilaktyczno-ostrzegawcze z nieletnimi oraz z ich opiekunami na temat szkodliwości spożywania alkoholu.

   W toku działań Policji w latach 1999 i 2000 uzyskano następujące wyniki:

   - naruszenie zakazu sprzedaży alkoholu z art. 43 ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi stwierdzono w 2555 przypadkach (2154 przypadki w 1999 r.);

   - w 383 przypadkach naruszono zakaz z art. 43 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (405 przypadków w 1999 r.);

   - zarejestrowano 1351 miejsc nielegalnej produkcji alkoholu (549 miejsc w 1999 r.);

   - ujawniono 10 763 nietrzeźwych nieletnich (8753 nieletnich w 1999 r.);

   - wszczęto 240 postępowań o rozpijaniu małoletnich (129 postępowań w 1999 r.).

   Wydział do Spraw Patologii Społecznej corocznie inicjuje działania w ramach akcji ˝Bezpieczne wakacje˝. W roku 2001 duży nacisk położony był na informowanie o przepisach wynikających ze znowelizowania cyt. wyżej ustawy. Zwracano szczególną uwagę na informowanie sprzedawców, że zgodnie z nowymi przepisami sprzedaż alkoholu nieletnim jest przestępstwem, a nie jak dotychczas wykroczeniem.

   Wydział ten monitoruje również charakter i dynamikę przestępstw popełnianych pod wpływem alkoholu na podstawie sprawozdań przesyłanych z komend wojewódzkich i dokonuje ich analizy oraz zbiera dane dotyczące np. rozmiarów nielegalnego rynku alkoholowego, liczby wszczętych postępowań w związku z nielegalną produkcją i obrotem napojami alkoholowymi, ilość nietrzeźwych sprawców w wybranych kategoriach przestępstw itd. Powyżej przytaczane działania mają swoje odzwierciedlenie w wydawanym od kilku lat ˝Raporcie o stanie zagrożenia demoralizacją i przestępczością nieletnich˝. Pozwala to na analizę uwarunkowań lokalnych alkoholizmu i stanowi podstawę do określenia rodzaju i specyfiki planowanych przedsięwzięć.

   Biorąc pod uwagę przytoczone wyżej okoliczności, należy wnioskować, że dalsza intensyfikacja działań Policji w zwalczaniu opisanego zjawiska przyczyni się do ograniczenia w przyszłości jego rozmiarów i nie wymusi potrzeby szukania nowych rozwiązań legislacyjnych.

   Z wyrazami szacunku

   Minister

   Barbara Piwnik

   Warszawa, dnia 11 stycznia 2002 r.