IV kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 8978
w sprawie zasadności rejestrowania spółek prawa handlowego jako organizacji pożytku społecznego
Szanowny Panie Marszałku! W związku z interpelacją Pana Jana Łącznego, Posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, z dnia 13 grudnia 2004 r., przekazaną do Ministerstwa Sprawiedliwości przez Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Polityki Społecznej Pana Rafała Baniaka przy piśmie z dnia 6 stycznia 2005 r. DPP-I-3223-JS/05, dotyczącą możliwości nadawania statusu organizacji pożytku publicznego spółkom handlowym, uprzejmie przedstawiam następujące stanowisko.
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873 ze zm.) jednoznacznie w art. 3 ust. 1 przesądza, że działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych określonych w ustawie.
Zgodnie z art. 3 ust. 2 wymienionej ustawy organizacjami pozarządowymi są niebędące jednostkami sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o finansach publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub jednostki nieposiadające osobowości prawnej utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia, z zastrzeżeniem ust. 4, który wymienia podmioty, do których przepisy ustawy nie znajdują zastosowania.
Z ustawy wynika ponadto, że organizacją pożytku publicznego może być tylko organizacja pozarządowa oraz pod pewnymi warunkami podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 3 powołanej ustawy, tj. osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego (wynika to również z art. 20 ustawy).
Wobec braku w ustawie katalogu, który zawierałby enumeratywne wyliczenie podmiotów, które mogą nabywać status organizacji pożytku publicznego, powstają liczne wątpliwości, czy np. niektóre spółki handlowe mogą ubiegać się o ten status. Przytoczona definicja poprzez zawarte w niej ogólne sformułowanie dotyczące osób prawnych pozwala na przyjęcie, że dotyczy również spółek handlowych, wymieniając zaś fundacje i stowarzyszenia jako jedne z wielu podmiotów, wskazuje, że kategorie podmiotów powszechnie uznawane za organizacje pozarządowe nie wyczerpują katalogu możliwości, który ze względu na tak sformułowaną definicję ma charakter otwarty.
W rozumieniu potocznym charakter ˝pozarządowy˝ ma wiele podmiotów, jednak nadużyciem byłoby uznanie, że wszystkie są organizacjami pozarządowymi w rozumieniu przepisów ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
Organizacje pozarządowe działają w różnych formach prawnych, m.in. stowarzyszeń, fundacji, partii politycznych, związków zawodowych, organizacji kościelnych, związków wyznaniowych, organizacji konsumenckich, komitetów osiedlowych i innych.
Cechą charakterystyczną organizacji pozarządowych jest działalność niezarobkowa na rzecz realizacji ściśle określonego celu. Działalność gospodarcza, jeśli dopuszczają ją przepisy ustaw, prowadzona jest wyłącznie w celu pozyskiwania środków finansowych na realizację celu statutowego.
Przez określenie ˝spółka handlowa˝ należy rozumieć stosunek prawny powstający na mocy umowy spółki handlowej określonego ustawowo typu, zawartej w określonym celu, dla realizacji którego wnoszone są określone wartości majątkowe. Prawu polskiemu są znane dwa rodzaje spółek handlowych: osobowe i kapitałowe. Te pierwsze zaliczane są do tzw. ułomnych osób prawnych, wyposażonych w zdolność prawną, lecz pozbawionych osobowości prawnej. Funkcjonują w oparciu o współdziałanie wspólników zobowiązanych do prowadzenia przedsiębiorstwa - spółki. Są to: spółka jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna. Spółki te mogą prowadzić tylko działalność nastawioną na zysk. W stosunku do każdej z nich ustawodawca wskazuje na obowiązek prowadzenia przedsiębiorstwa (art. 22, 86, 102 i 125 ksh). Zwrot ten oznacza zarówno prowadzenie działalności gospodarczej, czyli przedsiębiorstwa w sensie funkcjonalnym, jak i przedsiębiorstwa rozumianego jako zespół składników przeznaczonych do realizacji celów gospodarczych.
Spółki kapitałowe to spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna. Inaczej niż spółki osobowe, które muszą ex definitione prowadzić przedsiębiorstwo, zostały ukształtowane w sposób pozwalający na znacznie bardziej elastyczne definiowanie ich celów.
Z założenia spółki handlowe powstają w celu gospodarczym, realizowanym poprzez prowadzenie przedsiębiorstwa. Jednak spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może powstać w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 151 ksh), natomiast w odniesieniu do spółki akcyjnej ustawa w ogóle nie odnosi się do celu, w jakim może ona zostać utworzona.
Teoretycznie spółka kapitałowa w określonej sytuacji może więc prowadzić tylko działalność niegospodarczą, mimo to pozostaje spółką, a nie przeistacza się w organizację pozarządową, w takim rozumieniu tego pojęcia, jakie odnosi się np. do fundacji i stowarzyszeń. Nie jest też zwolniona z obowiązku wpisu do rejestru przedsiębiorców, jak też nie ma obowiązku wpisu do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Jednym z warunków wymaganych do powstania spółki kapitałowej jest wpis do rejestru przedsiębiorców, stosownie do art. 36 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. Poza osobami fizycznymi oraz wspólnikami spółek cywilnych wszystkie podmioty stają się przedsiębiorcami w następstwie wpisu do rejestru przedsiębiorców w ramach Krajowego Rejestru Sądowego. Ustawodawca nie przewidział dla tych spółek kapitałowych, które powstają w celu innym niż gospodarczy, wpisu do innego rejestru niż rejestr przedsiębiorców. Wszystkie bowiem spółki kapitałowe są ujawniane w rejestrze przedsiębiorców i podlegają innym obowiązkom, wynikającym z przepisów Kodeksu spółek handlowych, niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności, nawet wówczas, gdy nie są przedsiębiorcami (zgromadzenie określonego kapitału zakładowego, stosowanie przepisów o rachunkowości i inne). W świetle przepisów prawa podatkowego i rachunkowego traktowane są jako przedsiębiorcy.
Spółka handlowa utworzona wyłącznie w celu prowadzenia działalności niezarobkowej faktycznie nie jest przedsiębiorcą, a więc jako taka nie powinna mieć obowiązku wpisu do rejestru przedsiębiorców, stanowiącego warunek podjęcia działalności gospodarczej.
Dopuszczalność tworzenia spółek kapitałowych nienastawionych na zysk nie przesądza jednoznacznie o możliwości zakwalifikowania ich jako organizacji pożytku publicznego w rozumieniu ustawy o działalności pożytku publicznego.
Zgodnie z art. 20 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie organizacją pożytku publicznego może być organizacja pozarządowa, o ile łącznie spełnia określone w tym przepisie wymagania. Działalność organizacji pożytku publicznego musi być prowadzona na rzecz ogółu społeczności lub określonej grupy podmiotów wyodrębnionych ze względu na szczególną sytuację życiową lub materialną, stanowiąc jednocześnie wyłączną statutową działalność organizacji. Podmiot taki nie może przy tym prowadzić działalności gospodarczej, chyba że jest ona prowadzona w rozmiarach służących realizacji celów statutowych, zaś cały dochód musi być przeznaczony na realizację celów. Pozostałe cechy dotyczą minimalnej treści statutu i innych aktów wewnętrznych organizacji pożytku publicznego, w szczególności odnoszących się do organów kontrolnych i ograniczeń w rozporządzaniu majątkiem organizacji.
Organizacja pozarządowa uzyskuje status organizacji pożytku publicznego z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego informacji o spełnieniu wymienionych wyżej wymagań (art. 22 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie).
Fakt, iż ustawodawca stworzył taką konstrukcję prawną, że mogą teoretycznie istnieć spółki handlowe, które nie prowadzą działalności gospodarczej, przy jednoczesnym nałożeniu na takie spółki (z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjne) obowiązków przewidzianych dla spółek prowadzących działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej stwarza różne trudności interpretacyjne.
Przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nie uzależniają kwalifikacji określonego podmiotu prawa od tego, czy jest on przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, czy innych aktów prawnych. Definiujący organizację pozarządową art. 3 ust. 2 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wskazuje na ˝podmioty niedziałające w celu osiągnięcia zysku˝.
Przepisy ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym decydują wyłącznie o tym, w którym rejestrze należy wpisać określony podmiot, nie odnosząc się do rodzaju działalności, jaką miałby on prowadzić. Połączenie statusu przedsiębiorcy z działalnością gospodarczą pojawia się w innych definicjach przedsiębiorcy, zawartych w przepisach art. 431 Kodeksu cywilnego, art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807) czy art. 2 ustawy z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.).
Mając na uwadze przedstawione wątpliwości interpretacyjne dotyczące konstrukcji spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych, a także dotyczące przepisów ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, nie jest możliwe jednoznaczne przyjęcie stanowiska, że spółki handlowe mogą nabywać status organizacji pożytku publicznego, jak też jednoznaczne wykluczenie takiej możliwości
Podkreślić należy, że punktem wyjścia dla uznania możliwości uzyskiwania przez spółki kapitałowe statusu organizacji pożytku publicznego nie powinny być przepisy Kodeksu spółek handlowych, ale przepisy ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, które w tym zakresie nie są jednoznaczne.
Przed przystąpieniem do ewentualnej nowelizacji wymienionej ustawy, polegającej na doprecyzowaniu przepisów wskazujących podmioty, które mogą ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego, należy rozstrzygnąć o celowości nadawania takiego statusu spółkom kapitałowym, zwłaszcza że istnieje wiele innych form prawnych, przewidzianych przez ustawodawcę dla takiej aktywności, zaliczanych do tzw. trzeciego sektora.
Podniesiony w interpelacji kontrowersyjny problem dopuszczalności nadawania spółkom kapitałowym statusu organizacji pożytku publicznego jest przedmiotem badań i ustaleń prowadzonych przez Ministerstwo Sprawiedliwości we współpracy z Ministerstwem Polityki Społecznej, a także instytucjami o charakterze naukowym.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Tadeusz Wołek
Warszawa, dnia 26 stycznia 2005 r.