IV kadencja

Zapytanie nr 3350

do ministra finansów

w sprawie prawidłowości interpretacji przepisów prawa podatkowego na przykładzie postępowania przygotowawczego prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową w Limanowej w roku 2003

   Na skutek uprawomocnienia się nakazów zapłaty wydanych przeciwko dłużnikowi Krzysztofowi Holendrowi komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w Gorlicach Cezary Błażanowski w marcu 2002 r. wszczął przeciw niemu postępowanie egzekucyjne z wniosku PBP i O RESBUD SA w Rzeszowie oraz innych wierzycieli. Przedmiotem egzekucji była nieruchomość o łącznej powierzchni 0,5136 ha będąca w użytkowaniu wieczystym dłużnika wraz z zabudowaniami w postaci pawilonu handlowego.

   Po bezskutecznym wezwaniu do zapłaty kwoty stanowiącej zasądzoną wierzytelność komornik podjął czynności zmierzające do wyegzekwowania należnej kwoty. Biegły sądowy inż. Marian Szewczyk sporządził protokół opisu i oszacowania nieruchomości.

   W 2002 r. komornik prowadzący egzekucję z nieruchomości wyznaczył termin pierwszej licytacji na dzień 13.02.2002 r. Wobec bezskuteczności licytacji wyznaczono jej kolejny termin na dzień 5 czerwca 2002 r., wyznaczając cenę wywołania na kwotę 561 185,50 zł. Do licytacji w drugim terminie przystąpiło 3 licytantów. Jednym z licytantów byli wspólnicy spółki jawnej Firma Handlowa Demeter w Gorlicach. Licytacja odbyła się w Sądzie Rejonowym w Gorlicach. Podczas licytacji komornik podał cenę wywoławczą, która została zaofiarowana przez spółkę Demeter. Przy braku jakichkolwiek postąpień po 3-krotnym obwieszczeniu ceny wywołania komornik zamknął przetarg.

   Następnie Sąd Rejonowy w Gorlicach wydał postanowienie, na mocy którego udzielił przybicia na rzecz licytanta - spółki Demeter. Przy ustalaniu ceny sprzedaży licytacyjnej komornik nie uwzględnił naliczenia podatku VAT.

   Sprzedaż licytacyjna zgodnie z obowiązującą literą prawa powinna uwzględniać naliczenie podatku VAT, czego komornik nie uwzględniał. Wedle art. 12a ówcześnie obowiązującej ustawy o podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym z 1993 r.: ˝Organy egzekucyjne, określone w ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 1991 r. Nr 36, poz. 161, z 1992 r. Nr 20, poz. 78, z 1993 r. Nr 28, poz. 127, z 1995 r. Nr 85, poz. 426 i z 1996 r. Nr 43, poz. 189), oraz komornicy sądowi wykonujący czynności egzekucyjne, w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, są płatnikami podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego od sprzedaży, dokonywanej w trybie egzekucji, towarów będących własnością dłużnika lub posiadanych przez niego z naruszeniem obowiązujących przepisów˝. Na skutek nieuwzględnienia obowiązku naliczenia podatku zarówno dłużnik, jak i jego wierzyciele ponieśli szkodę, bowiem zostaną oni zaspokojeni w kwocie pomniejszonej o 123 tys. zł.

   Mając na uwadze powyższe, dłużnik w styczniu 2003 r. złożył do Prokuratury Rejonowej w Limanowej zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa z art. 231 § 1 K.k. w postaci niedopełnienia obowiązków przez komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w Gorlicach Cezarego Błażanowskiego poprzez dokonanie sprzedaży budynku należącego do dłużnika po zaniżonej cenie niezgodnie z wyceną biegłego. Wskazał, iż powyższe uchybienie naraziło go na utratę 123 tys. zł, która to kwota przeznaczona byłaby na zaspokojenie wierzycieli.

   Śledztwo w niniejszej sprawie zostało w kwietniu 2003 r. umorzone. Prowadząca śledztwo prokurator Anna Berdzik wskazała w postanowieniu, iż w niniejszej sprawie nie zostały wyczerpane ustawowe znamiona przestępstwa. W postanowieniu o umorzeniu śledztwa prokurator podniosła iż ˝Świadek Cezary Błażanowski zeznał, że prowadził postępowanie egzekucyjne przeciwko Krzysztofowi Holender (...). Odnośnie przebiegu przetargu świadek zeznał, że odbył się on zgodnie z obowiązującymi przepisami w budynku Sądu Rejonowego w Gorlicach. Cena wywołania nieruchomości w trakcie pierwszej (bezskutecznej) licytacji wyniosła 3/4 ceny oszacowania, tj. z kwoty 840 tys. zł, natomiast podczas drugiej licytacji 2/3 tej ceny, czyli sumę około 500 tys. zł. Zdaniem Cezarego Błażanowskiego kwoty tej nie powiększa się o sumę podatku VAT w przypadku licytacji nieruchomości i tego rodzaju praktyka jest stosowana w całym kraju˝. Komornik powołał się na treść pisma Dyrektora Izby Skarbowej w Krakowie zawierającego wytyczne co do stosowania przez organy egzekucyjne przepisów ustawy z dnia 08.01.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. Podkreślić należy, iż ww. pismo dotyczyło interpretacji przepisów w kontekście innego stanu faktycznego. Prokurator wskazała w postanowieniu o umorzeniu śledztwa, iż ˝z treści pisma wynika jednoznacznie, że organem egzekucyjnym dokonującym sprzedaży nieruchomości jest Sąd Rejonowy, skoro do jego wyłącznej kompetencji zastrzeżone są takie czynności egzekucyjne jak przybicie i przysądzenie. Wskazała, iż ˝ustawa nie nakłada na sądy obowiązków płatnika, a zatem w związku ze sprzedażą nieruchomości w postępowaniu egzekucyjnym ani komornik, ani sąd nie jest zobowiązany do obliczenia, pobrania i odprowadzenia do właściwego urzędu skarbowego należnego podatku VAT˝.

   Opierając się zatem jedynie na zeznaniach świadka Cezarego Błażanowskiego oraz przedstawionej przez niego interpretacji przepisów prawa podatkowego wynikającej z przedłożonego przez niego pisma Dyrektora Izby Skarbowej w Krakowie, prokurator stwierdziła, iż ˝analiza zebranego materiału dowodowego nie potwierdziła słuszności zarzutów w złożonym zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa oraz protokole przesłuchania pokrzywdzonego˝. Prokurator wskazała także, iż ˝poglądy Krzysztofa Holendra są wynikiem subiektywnej oceny faktów lub odmiennej interpretacji przepisów prawa˝.

   Na powyższe postanowienie o umorzeniu śledztwa dłużnik złożył zażalenie do prokuratora nadrzędnego Piotra Kapustki. Prokurator Prokuratury Okręgowej Piotr Kapustka nie przychylił się do zażalenia i skierował je do Sądu Rejonowego Wydział II Karny w Limanowej.

   Prokurator Piotr Kapustka dnia 10 czerwca 2003 r. wniósł do sądu wniosek o nieuwzględnienie zażalenia Krzysztofa Holendra oraz o utrzymanie w mocy zaskarżonego postanowienia. Podniósł on, iż art. 12a ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym nakłada na komorników obowiązek zapłaty podatku VAT od sprzedaży dokonywanej w trybie egzekucji. Tymczasem, jak wskazał prokurator Kapustka, ˝przepis ten nie odnosi się do sytuacji będącej przedmiotem niniejszego postępowania, albowiem organem egzekucyjnym był Sąd Rejonowy w Gorlicach, a nie Komornik przy Sądzie˝. Prokurator Kapustka, podzielając pogląd o słuszności nieuwzględniania podatku VAT od sprzedaży budynków Krzysztofa Holendra, powołał się na art. 7 ust. 1 pkt 5 cytowanej ustawy, na podstawie którego ˝zwalnia się od podatku VAT używane budynki, budowle i ich części będące przedmiotem umowy najmu˝. Podkreślić należy, iż prokuratura nie badała, czy budynki należące do dłużnika można było zakwalifikować jako używane w rozumieniu ówcześnie obowiązującej ustawy o podatku od towarów i usług z 1993 r.

   Sąd Rejonowy Wydział II Karny w Limanowej postanowieniem z dnia 23.10.2003 r. utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie. W uzasadnieniu wskazał, iż zażalenie pokrzywdzonego zawierało jedynie subiektywne poglądy skarżącego i pozbawione było konkretnych argumentów mogących skutecznie podważyć orzeczenie o umorzeniu śledztwa.

   Sąd nadmienił, iż prowadzone w postępowaniu czynności sprawdzające i dowodowe były obszerne, a postanowienie o umorzeniu dochodzenia wykazało ˝w sposób jasny i rzeczowy, z jakich powodów brak było podstaw do dalszego prowadzenia postępowania przygotowawczego˝. Sąd podzielił konkluzje prawne zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia. Według treści postanowienia sądu ˝organem egzekucyjnym w przedmiotowym postępowaniu był Sąd Rejonowy w Gorlicach, nie zaś Komornik działający przy Sądzie˝.

   Przedstawiona powyżej interpretacja przepisów prawa podatkowego, jak i przepisów postępowania egzekucyjnego odbiega rażąco od powszechnie przyjmowanej.

   Komornik sądowy, prowadząc licytację, jest organem wykonującym czynności egzekucyjne w rozumieniu Kodeksu postępowania cywilnego i jako taki zobowiązany jest do obliczania, poboru oraz wpłaty do urzędu skarbowego podatków w przypadku sprzedaży, dokonywanej w trybie egzekucji, towarów będących własnością dłużnika. Nie można stwierdzić, iż w przypadku postępowania egzekucyjnego, którego przedmiotem jest nieruchomość, jedynym organem egzekucyjnym jest sąd. Organem egzekucyjnym jest organ uprawniony do stosowania w całości lub w części określonych w ustawie środków służących doprowadzeniu do wykonania przez zobowiązanych ich obowiązków o charakterze pieniężnym lub obowiązków o charakterze niepieniężnym oraz zabezpieczania wykonania tych obowiązków.

   Od chwili, gdy egzekucja z nieruchomości wchodzi w fazę przybicia, które następuje w formie postanowienia, czynności w postępowaniu podejmuje sąd jako organ egzekucyjny (vide: ˝Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne˝, Agata Karnicka-Kawczyńska, Jarosław Kawczyński, str. 176, Prawo Sądowe CH. Beck). Do tego zaś momentu organem egzekucyjnym jest komornik. Art. 12a ustawy o podatku od towarów i usług z 1993 r. stanowi, że organy egzekucyjne oraz komornicy sądowi są płatnikami podatku od towarów i usług, wówczas gdy dokonują sprzedaży towarów dłużnika. Przepis nie definiuje odrębnie pojęcia płatnika na potrzeby wskazanych powyżej sytuacji, dlatego też należy uznać, że podmioty te są płatnikiem, o którym mowa w art. 8 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926). Mając jednak na uwadze przepisy wykonawcze do komentowanej ustawy, które zobowiązują organy te do wystawiania dokumentów sprzedaży w imieniu dłużnika, a także pamiętając o podstawowym prawie podatnika podatku od towarów i usług, tj. prawie do pomniejszenia kwot podatku należnego o podatek naliczony, jak wskazuje doktryna (vide: Hanna Majszczyk, Michał Stolarek, Biblioteka podatkowa, Warszawa 1996-2004, 61, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis), art. 12a nie powinien odbierać podatnikowi (dłużnikowi) podstawowego prawa, określonego w art. 19 ust. 1 ustawy, tj. prawa do pomniejszania kwoty podatku należnego o podatek naliczony. Nieuwzględnienie tej zasady oznaczałoby pogorszenie pozycji podatników od towarów i usług, u których dokonywana jest np. sprzedaż w trybie egzekucji, w stosunku do innych podatników tego podatku, jako że kwota podatku należnego przy sprzedaży ˝egzekucji˝ stanowi zarazem kwotę zobowiązania podatkowego do zapłaty.

   Na gruncie nieobowiązującej już ustawy z 1993 r. o podatku od towarów i usług sprzedaż nieruchomości gruntowej nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz.U. 1993 r. Nr 11, poz. 50) opodatkowaniu podlega sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług. Nieruchomości gruntowe nie są towarem w rozumieniu art. 4 pkt 1 powołanej ustawy, gdyż towarem są jedynie rzeczy ruchome, jak również wszystkie postacie energii, budynki, budowle lub ich części, które wymienione są w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce państwowej.

   Natomiast, jeżeli nieruchomość jest zabudowana, do wartości budynków i budowli znajdujących się na nieruchomości sprzedanych wraz z nieruchomością gruntową sprzedawca zobowiązany będzie do uiszczenia podatku od towarów i usług zgodnie z przepisami ustawy o podatku od towarów i usług.

   W przypadku gdyby nieruchomość była zabudowana budynkami lub budowlami, które można by uznać za towary używane w rozumieniu art. 4 pkt 7 ustawy o podatku od towarów i usług (chodzi o budynki, budowle i ich części, w stosunku do których do końca roku, w którym zakończono budowę tych obiektów, minęło co najmniej 5 lat), sprzedaż tych budowli lub budynków podlegałaby zwolnieniu od podatku od towarów i usług, zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 5 ustawy o podatku od towarów i usług, pod warunkiem że w stosunku do tych towarów nie przysługiwało sprzedającemu prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony. W tym miejscu należy ustalić, czy w zaistniałym stanie faktycznym budynki sprzedane w drodze egzekucji można określić mianem towarów używanych oraz czy dłużnikowi wobec budynków przysługiwało prawo do obniżenia podatku należnego o podatek naliczony:

   - budynki zostały wybudowane w roku 1999, zatem nie można określić ich mianem zużytych w rozumieniu ustawy. Dłużnik użytkował je w okresie krótszym niż 5 lat w celu wykonania czynności podatkowych,

   - jako płatnikowi podatku VAT przysługiwało mu prawo do obciążenia podatku należnego o podatek naliczony.

   W tym stanie rzeczy sprzedaż budynków należących do dłużnika nie była zwolniona od podatku od towarów i usług, czego komornik jako organ egzekucyjny nie uwzględnił.

   Szokujące jest to, że Prokuratura Rejonowa w Limanowej, prowadząc śledztwo i wydając ostateczne postanowienie o jego umorzeniu, de facto bazowała jedynie na zeznaniach świadka Cezarego Błażanowskiego oraz dokonanej przez niego i jednocześnie rażąco błędnej interpretacji przepisów ówcześnie obowiązującej ustawy o podatku od towarów i usług oraz Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie egzekucji z nieruchomości.

   To bulwersująca sprawa, w której wszystko wskazuje na to, że w drodze rażąco błędnej interpretacji ww. przepisów prawa doszło do nieuzasadnionego umorzenia postępowania, a w konsekwencji do pokrzywdzenia dłużnika oraz jego wierzycieli w majestacie prawa.

   Szanowny Panie Ministrze! Przedstawiona sprawa uzasadnia przekonanie o powierzchowności prowadzonego postępowania przygotowawczego oraz o braku uwzględnienia oraz respektowania obowiązujących przepisów prawa i ich wykładni. Okoliczności sprawy zmuszają do postawienia pytań:

   Czy wyrażony w wyżej wskazanych postanowieniach pogląd w przedmiocie przepisów prawa podatkowego zasługuje na akceptację?

   Czy też za prawidłowy w niniejszej materii uznać należy pogląd wyrażony w niniejszym zapytaniu?

   Jeżeli przychyla się Pan do poglądu prezentowanego w niniejszym zapytaniu, to czy i jakie działania zamierza Pan podjąć w celu zapobiegania w przyszłości powstawaniu podobnych uchybień?

   Z wyrazami szacunku

   Poseł Zbigniew Wassermann

   Warszawa, dnia 8 września 2004 r.