III kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Socjalnej - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 2110

w sprawie uprawnień emerytalnych dla osób opiekujących się dziećmi specjalnej troski

   W związku z interpelacją pana posła Tadeusza Bilińskiego przekazaną przy piśmie z 23 czerwca 1999 r. znak: SPS-0202-2110/99 w sprawie opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi, pragnę uprzejmie wyjaśnić, że wprowadzone ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU nr 162, poz. 1118) zmiany są wynikiem realizacji podstawowego celu reformy systemu ubezpieczeń społecznych, jakim było przywrócenie mu charakteru ubezpieczeniowego. Dzięki przeprowadzonej zmianie przepisów w tym zakresie z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przyznawane są świadczenia z powodu spełnienia ryzyka ubezpieczeniowego, tj. dożycia określonego w przepisach wieku lub niemożności kontynuowania pracy zarobkowej z powodu niezdolności do pracy.

   Trudna sytuacja rodzinna, spowodowana koniecznością zrezygnowania przez jednego z rodziców z pracy zarobkowej w celu wychowywania dziecka wymagającego ze względu na stan zdrowia stałej opieki, nie jest ryzykiem emerytalnym ani rentowym, lecz ryzykiem objętym pomocą społeczną. Dlatego też w tym systemie - a nie w systemie ubezpieczeń społecznych - są obecnie zawarte rozwiązania zapewniające osobom i rodzinom będącym w trudnej sytuacji życiowej nie tylko niezbędne środki finansowe, ale też inne formy pomocy.

   Osoby, którym konieczność opieki nad dzieckiem wymagającym ze względu na stan zdrowia stałej opieki, uniemożliwiła podjęcie pracy zarobkowej lub zmusiła do rezygnacji z pracy, mogą korzystać z możliwości uzyskania zasiłku stałego na zasadach określonych w ustawie z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (DzU z 1993 r. nr 13, poz. 60 z późn. zm.).

   Przepisami art. 157 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych znowelizowano jednocześnie ustawę o pomocy społecznej, m.in. przepisy określające prawo do otrzymania stałego zasiłku osoby opiekującej się dzieckiem, wymagającym ze strony innej osoby stałej opieki, polegającej na bezpośredniej osobistej opiece i pielęgnacji lub systematycznym postępowaniu edukacyjnym lub rehabilitacyjnym. Dotychczas prawo do zasiłku przysługiwało, jeżeli dochód na osobę w rodzinie nie przekraczał kryterium dochodowego, określonego zgodnie z art. 4 ust. 1 tej ustawy. W wyniku nowelizacji prawo takie przysługuje pod warunkiem, że dochód rodziny nie przekracza dwukrotnego dochodu określonego zgodnie z art. 4 ustawy o pomocy społecznej. Jednocześnie zgodnie z ust. 2 tego artykułu osobie otrzymującej zasiłek stały przysługuje on również w wypadku, gdy opiekuje się pełnoletnim dzieckiem, jeżeli dziecko to jest uprawnione do zasiłku pielęgnacyjnego. Przyjęcie takiego zapisu oznacza poszerzenie kręgu osób uprawnionych do tego zasiłku, co powoduje zwiększenie jego dostępności. Jest to znaczne podniesienie kryterium dochodowego uprawniającego do świadczeń pomocy społecznej w stosunku do innych grup ludności, wynikające ze zrozumienia trudnej sytuacji osób opiekujących się dziećmi niepełnosprawnymi. Jednocześnie rozszerzone zostały, w stosunku do poprzedniego zapisu, kryteria odnoszące się do stanu zdrowia dziecka uprawniające do przyznania zasiłku stałego.

   Ponadto za osobę opiekującą się dzieckiem specjalnej troski uprawnioną do zasiłku stałego ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (od kwoty najniższego wynagrodzenia), jeżeli dochód rodziny nie przekracza dwukrotnego dochodu określonego zgodnie z art. 4 ustawy, chyba że osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów. Pomoc społeczna opłaca składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez okres niezbędny do spełnienia warunku do uzyskania prawa do emerytury (nie dłużej niż przez 20 lat).

   Należy zwrócić uwagę, że nowelizując przepisy ustawy o pomocy społecznej nie tylko podniesiono kwotę dochodu rodziny uprawniającą pomoc społeczną do opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę sprawującą opiekę nad dzieckiem, ale ponadto zniesiono warunek legitymowania się przez tę osobę co najmniej pięcioletnim okresem składkowym i nieskładkowym.

   Osoba, której konieczność sprawowania opieki nad dzieckiem, uniemożliwia wykonywanie pracy zarobkowej ma zatem nie tylko prawo do stałego zasiłku z pomocy społecznej, ale także - dzięki opłacaniu składek na jej ubezpieczenie emerytalne i rentowe - zapewnione w przyszłości prawo do emerytury, a w razie utraty zdolności do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu - prawo do renty z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na zasadach określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (DzU nr 162. poz. 1118).

   Należy nadmienić, że w 1998 r. zasiłek stały z powodu opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym przyznano około 20 tysiącom osób. Łącznie na tę formę pomocy wydatkowano sumę ponad 61 mln złotych. Natomiast w pierwszym kwartale 1999 r. liczba osób objętych zasiłkiem stałym z tego tytułu wzrosła do 31 tysięcy osób.

   Ponadto w gminach w ramach zadań własnych organizowane są różnego rodzaju formy wsparcia środowiskowego, wśród których są ośrodki, świetlice o charakterze dziennym, w których organizowane są różne zajęcia usprawniające i aktywizujące.

   Obecnie w związku z nowym podziałem administracyjnym kraju na poziomie powiatów tworzone są powiatowe centra pomocy rodzinie, które moim zdaniem staną się animatorami kompleksowego wspierania rodzin, w tym szczególnie rodzin, w których występuje jakiś rodzaj niepełnosprawności.

   Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy.

   Można oczywiście dyskutować, czy oferowana pomoc spełnia oczekiwania rodzin borykających się z trudnościami spowodowanymi stanem zdrowia swego dziecka. Nie można jednak zapominać o tym, że jej zakres przedmiotowy i podmiotowy jest zdeterminowany stanem budżetu państwa. Pominięcie kryterium dochodowego spowodowałoby niewątpliwie obniżenie kwoty świadczenia, a więc rodziny naprawdę potrzebujące pomocy odczułyby pogorszenie i tak niełatwej sytuacji.

   Pragnę nadmienić, że reguły przyznawania emerytury określone rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (DzU nr 28. poz. 149) były krytycznie ocenianie przez osoby, które nie mogły osiągnąć wymaganego stażu pracy właśnie dlatego, że stan zdrowia dziecka zmusił je do wcześniejszej rezygnacji z pracy zarobkowej lub wręcz uniemożliwił podjęcie zatrudnienia. W ich opinii z emerytury bez względu na wiek mogły skorzystać wyłącznie osoby, którym stan zdrowia dziecka nie uniemożliwiał wypracowania stażu emerytalnego, ponieważ miały zapewnioną opiekę nad dzieckiem ze strony innych osób.

   Możliwość uzyskania emerytury bez względu na wiek zaczęła być traktowana jako uprawnienie ze względu na posiadanie dziecka specjalnej troski, a nie jako uprawnienie ze względu na konieczność przerwania pracy w celu sprawowania opieki nad dzieckiem. Niewątpliwie przyczyniły się do tego także przepisy zezwalające na łączenie pracy zarobkowej z prawem do emerytury na ogólnych zasadach. Osoby uprawnione do takiej emerytury mogą podejmować pracę zarobkową i nie tracą do niej prawa, jeśli ich zarobki nie przekroczą określonych limitów, choćby nawet wymiar czasu pracy wykluczał możliwość opieki nad dzieckiem. Tymczasem największą pomoc w wypełnianiu funkcji opiekuńczych powinny otrzymać rodziny, które znalazły się w trudnej sytuacji materialnej ze względu na konieczność rezygnacji z pracy jednego z rodziców niepełnosprawnego dziecka.

   Sekretarz stanu

   Ewa Lewicka

   Warszawa, dnia 8 lipca 1999 r.