III kadencja
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 5127
w sprawie rozwoju publicznego rynku obligacji korporacyjnych
Szanowny Panie Marszałku! Przesyłam uprzejmie odpowiedź na interpelację pana posła Bogdana Lewandowskiego w sprawie rozwoju publicznego rynku obligacji korporacyjnych, przesłaną przy piśmie nr SPS-0202-5127/00.
Odpowiadając na pytanie o to, jak rząd ocenia perspektywy rozwoju publicznego rynku obligacji korporacyjnych w Polsce, chciałbym stwierdzić, że rynek ten winien w coraz większym stopniu zwiększać swoje rozmiary. Ponadto dotyczyć to powinno także rynku innych typów obligacji.
Rynek pozaskarbowych papierów dłużnych jest rynkiem dość dynamicznie się rozwijającym zarówno pod względem wielkości zadłużenia, jak i ilości emitentów. Na koniec września br. wartość rynku pozaskarbowych papierów dłużnych wyniosła 13 mln zł, w tym:
1. Obligacje - 2,75 mld zł (wzrost o 31,4% w ostatnim roku)
- korporacyjne 1,98 mld zł (wzrost o 41,5% w ostatnim roku);
- banków 0,11 mld zł (wzrost o 4,7% w ostatnim roku);
- komunalne 0,65 mld zł (wzrost o 12% w ostatnim roku).
2. Krótkoterminowe papiery dłużne (KPD) - 10,3 mld zł (wzrost o 24,8% w ostatnim roku).
Krajowy rynek obligacji korporacyjnych dzieli się na dwa segmenty. Pierwszy, publiczny, organizowany przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie SA (giełda) i Centralną Tabelę Ofert SA (rynek pozagiełdowy). Drugi, niepubliczny, organizowany przez banki. W obrocie publicznym znajdują się obligacje dwóch spółek. Na giełdzie notowanych jest 10 000 niezabezpieczonych obligacji spółki Centrum Leasingu i Finansów Clif SA o nominale 1000 zł każda. Natomiast na rynku pozagiełdowym notowanych jest 10 260 obligacji zamiennych spółki EMA Blachownia SA o nominale 100 zł. Tak więc na rynku publicznym notowane są obligacje korporacyjne o łącznej wartości nominalnej około 11 mln zł. Natomiast na rynku niepublicznym 45 emitentów wyemitowało za pośrednictwem banków 55 różnych serii obligacji. Wartość całego rynku komercyjnych papierów dłużnych na dzień 14 listopada 2000 r. wynosiła 13 709,5 mln zł, z czego 2149,3 mln zł stanowiły obligacje przedsiębiorstw (10 676,1 mln zł stanowiły krótkoterminowe papiery dłużne; 112,5 mln zł obligacje banków, w tym listy zastawne banku hipotecznego Rheinhyp-BRE SA; a 771,6 mln zł stanowiły obligacje komunalne). Obligacje przedsiębiorstw oferowane na rynku międzybankowym stanowią wartościowo 15% całego rynku komercyjnych papierów dłużnych, natomiast obligacje przedsiębiorstw obracane na rynku publicznym stanowią 0,8% tegoż rynku. Należy zaznaczyć, że w ostatnich latach prywatny rynek komercyjnych papierów dłużnych, w tym przede wszystkim papierów krótkoterminowych, dynamicznie się rozwijał, natomiast rynek publiczny rozwijał się znacznie wolniej. Jako jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy wysuwano m.in. wysokie wymogi stawiane emitentom obligacji przez ustawę o obligacjach. Ponadto wśród czynników determinujących znikome zainteresowanie przedsiębiorstw emisjami publicznymi należy wymienić:
- niedogodności związane z koniecznością sprostania wymaganiom nałożonym przez ustawę Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (uzyskanie zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd na wprowadzenie papierów do publicznego obrotu, przygotowanie prospektu emisyjnego, obowiązek dokonywania okresowych sprawozdań finansowych dla KPWiG oraz banku reprezentanta);
- wysokie koszty związane z przygotowaniem emisji (opłaty dla instytucji organizujących rynek, opłaty związane z rejestracją papierów dla Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych, opłaty dla banku-reprezentanta w przypadku emisji poręczonych przez skarb państwa itp.).
Uwzględniając wymienione czynniki, można stwierdzić, że wprowadzenie papierów do publicznego obrotu byłoby opłacalne tylko w przypadku dużych emisji. Tymczasem wielkość dotychczasowych emisji sugeruje, że z uwagi na potencjał poszczególnych przedsiębiorstw i ich potrzeby pożyczkowe lub też z obawy o niewielką chłonność rynku przedsiębiorstwa nie decydują się na większe emisje (wartość przeprowadzonych do tej pory emisji publicznych wynosi około 15 mln zł).
Powyższy stan winien ulec zmianie z uwagi na wejście w życie w dniu 28 sierpnia br. obszernej nowelizacji ustawy o obligacjach. Celem nowelizacji było zliberalizowanie zasad emisji i obrotu obligacjami, co powinno przyczynić się zarówno do rozwoju rynku publicznego tych instrumentów, jak i niepublicznego. W przypadku obligacji korporacyjnych zrezygnowano na przykład z obligatoryjnego określenia przez przedsiębiorstwo celu emisji, a także konieczności ustanawiania kosztownej instytucji banku-reprezentanta (jest ona konieczna tylko w przypadku, gdy zobowiązanie jest poręczone lub gwarantowane przez skarb państwa). Rozszerzono również katalog dopuszczalnych zabezpieczeń obligacji o wszystkie formy zabezpieczeń dopuszczalne przez polskie prawo. Zliberalizowano również zabezpieczenia wymagane od podmiotów działających na rynku krócej niż 3 lata o niewielkich kapitałach własnych, co powinno ułatwić emisję małym i średnim przedsiębiorstwom. W celu uelastycznienia procesu emisyjnego wprowadzono zasadę, iż sam emitent będzie decydował o powodzeniu emisji poprzez określenie progu dojścia emisji do skutku. Zniesiono także wymóg spełniania przesłanek dopuszczenia do publicznego obrotu w przypadku emisji obligacji o dużych nominałach kierowanych do inwestorów instytucjonalnych. Kolejną zmianą, która powinna wpłynąć na zwiększenie emisji obligacji korporacyjnych, są tzw. programy emisji. Walne zgromadzenie akcjonariuszy może w drodze uchwały określić limit zadłużenia przedsiębiorstwa w określonym czasie i w jego ramach upoważnić zarząd do emitowania obligacji w dogodnym momencie. Ponadto nowelizacja doprecyzowuje zasady emisji i zamiany na akcje obligacji zamiennych. Nie bez znaczenia są również wprowadzone zmiany w regułach obrotu obligacjami, które polegają na ujednoliceniu sytuacji prawnej obligacji emitowanych publicznie i prywatnie poprzez umożliwienie emisji i obrotu wszelkich obligacji korporacyjnych w formie zdematerializowanej. Nowelizacja powiększyła również stronę popytową, umożliwiając lokowanie otwartym funduszom emerytalnym środków w obligacje korporacyjne dopuszczone do publicznego obrotu, które nie zostały całkowicie zabezpieczone.
Duży wpływ na publiczny rynek obligacji korporacyjnych będzie miała również nowelizacja ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Nowelizacja znajduje się w końcowym etapie procesu legislacyjnego. W projekcie zamieszczono kilka istotnych zmian, które powinny zachęcić spółki do pozyskiwania kapitału z rynku publicznego, również poprzez emisję obligacji. Wprowadzono m.in. podział rynku na urzędowy i nieurzędowy, znacznie liberalizujący zasady dopuszczania i obrotu na rynku nieurzędowym. Kolejna proponowana zmiana polega na ustawowym określeniu inwestora kwalifikowanego i uproszczeniu trybu pozyskiwania kapitału od tego typu inwestorów. Działania ustawodawcy wspierane są również przez sam rynek. Od 17 listopada br. na giełdzie funkcjonuje nowy system obrotu WARSET. Również KDPW pracuje nad wprowadzeniem nowego systemu depozytowo-rozliczeniowego. Systemy te powinny zapewnić sprawność i szybkość zawierania transakcji po niskim koszcie.
Odpowiadając na pytanie drugie o czasowy horyzont zajmowania przez skarb państwa dominującej pozycji na rynku obligacji, uprzejmie informuję, że nie jest to bynajmniej wynikiem istniejących rozwiązań prawnych, w wyniku których obligacje skarbowe będące w posiadaniu osób fizycznych są zwolnione z podatku od zysków kapitałowych. Głównymi posiadaczami obligacji skarbowych są bowiem banki i inwestorzy instytucjonalni (towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne i emerytalne), podczas gdy osoby fizyczne posiadają w swoim portfelu zaledwie 8% obligacji skarbowych. Należy zauważyć, że rozwiązania prawne dotyczące zwolnienia od podatku zysków kapitałowych z obligacji będących w posiadaniu osób fizycznych są takie same, jak w przypadku lokat bankowych.
Dominująca pozycja skarbu państwa na rynku obligacji wynika natomiast z wielkości potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, finansowanych z emisji papierów skarbowych (bonów i obligacji). Należy zakładać, że przy obecnym poziomie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa (pod którymi należy rozumieć deficyt budżetu państwa, spłaty zobowiązań długoterminowych oraz salda finansowania zagranicznego) oraz zgodnie z założeniami przyjętej przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ˝Strategii zarządzania długiem˝ (dotyczącymi zwiększenia udziału obligacji skarbowych w zadłużeniu budżetu państwa i wydłużeniu zapadalności długu) rola obligacji skarbowych na rynku pozostanie duża.
Należy dodać, że instytucją odpowiedzialną za rozwiązania prawne dotyczące rynku pozaskarbowych papierów wartościowych jest Komisja Papierów Wartościowych i Giełd.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Krzysztof Janusz Ners
Warszawa, dnia 11 grudnia 2000 r.