III kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej

na zapytanie nr 2208

w sprawie poprawy szans edukacji dzieci i młodzieży ze środowisk wiejskich woj. warmińsko-mazurskiego

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na zapytanie pani poseł Danuty Ciborowskiej w sprawie poprawy szans edukacji dzieci i młodzieży ze środowisk wiejskich woj. warmińsko-mazurskiego, uprzejmie informuję.

   W polskim systemie oświaty istnieją przepisy dotyczące pomocy materialnej dla uczących się dzieci i młodzieży, których rodziny znajdują się w trudnej sytuacji materialnej. Mają one na celu:

   - zapewnienie możliwie jednakowych szans edukacyjnych wszystkim dzieciom i młodzieży,

   - łagodzenie dysproporcji w warunkach materialnych dzieci i młodzieży szkolnej,

   - tworzenie możliwości kontynuowania nauki i zdobycia wybranego zawodu.

   Zgodnie z art. 91 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU nr 67, poz. 329 z dnia 21 czerwca 1996 z późn. zm.) ˝uczniowi przysługuje prawo do pomocy materialnej ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa lub budżecie właściwej jednostki samorządu terytorialnego˝.

   Szczegółowe zasady, zgodnie z którymi uczniowie mogą korzystać z pomocy materialnej, określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 sierpnia 1993 r. w sprawie warunków, form i trybu przyznawania, wypłacania oraz wysokości pomocy materialnej uczniów (DzU nr 76, poz. 350, z późn. zm.). Ustala ono i określa formy świadczeń zarówno socjalnych - w tym świadczenie w zakresie żywienia i dożywiania - jak też promowania uczniów zdolnych.

   Zasady przyznawania pomocy materialnej ujęte w przedmiotowym rozporządzeniu dotyczą uczniów szkół dla dzieci i młodzieży oraz słuchaczy publicznych zakładów kształcenia nauczycieli (§ 1 ust. 1), a także szkół niepublicznych (§ 14). Zgodnie z tymi zasadami pomoc materialną można przyznawać uczniom w formie następujących świadczeń:

   1. Stypendium socjalne - przyznawane w zależności od sytuacji materialnej ucznia, stanowi dwukrotność zasiłku rodzinnego. Może być ono przyznawane w całości lub w części (30-80%) od pierwszego roku nauki.

   2. Stypendium za wyniki w nauce - może być przyznawane po pierwszym roku nauki uczniowi spełniającemu kryteria regulaminu przyznawania tego świadczenia. Wysokość tego stypendium to dwukrotność zasiłku rodzinnego.

   3. Stypendium prezesa Rady Ministrów - przyznaje się uczniowi szkoły średniej, dającej możliwość uzyskania świadectwa dojrzałości, który spełnił warunki do otrzymania świadectwa promocyjnego z wyróżnieniem, uzyskując w danej szkole najwyższą średnią ocen, albo wykazuje szczególne uzdolnienia w co najmniej jednej dziedzinie wiedzy, mając z pozostałych przedmiotów stopnie co najmniej dobre. Stypendium to jest wypłacane ze środków budżetu państwa i wynosi miesięcznie 1/3 najniższego wynagrodzenia za pracę, określonego na podstawie Kodeksu pracy, obowiązującego w II kwartale albo w II półroczu roku poprzedzającego rok budżetowy, w którym jest przyznawane stypendium.

   4. Stypendium ministra edukacji narodowej - może być przyznane wybitnie uzdolnionemu uczniowi szkoły średniej, w szczególności: laureatowi olimpiad międzynarodowych i krajowych, konkursów na pracę naukową lub uczniowi uzyskującemu celujące i bardzo dobre wyniki w nauce według indywidualnego programu lub toku nauczania.

   5. Stypendium ministra kultury i dziedzictwa narodowego za osiągnięcia artystyczne - może być przyznane uczniowi średniej szkoły artystycznej, który uzyskał za semestr bardzo dobrą średnią ocen z przedmiotów artystyczno-zawodowych, oraz uczniowi - laureatowi krajowego lub międzynarodowego konkursu.

   6. Zakwaterowanie w bursie lub internacie - stanowi formę pomocy dla uczniów zamiejscowych. Zgodnie z przyjętymi zasadami opłata za zakwaterowanie nie może być wyższa niż 50% kosztu utrzymania miejsca, przy czym do kosztu tego nie wlicza się wynagrodzeń pracowników i pochodnych od wynagrodzeń. Dyrektor szkoły lub placówki może zwolnić ucznia z tej opłaty w całości lub częściowo z powodu trudnej sytuacji materialnej.

   7. Korzystanie z posiłków w stołówce szkoły, internatu lub bursy albo refundowanie opłat ponoszonych w stołówce prowadzonej przez inny podmiot - forma pomocy ważna dla prawidłowego funkcjonowania i rozwoju ucznia. Posiłki wydawane uczniom w szkołach i placówkach oświatowych są dofinansowane ze środków budżetowych. Opłata wnoszona przez ucznia jest równa wysokości kosztów surowca przeznaczonego na żywienie. Pozostałe koszty przygotowywania posiłku opłacane są z budżetu szkoły (stołówka traktowana jest jako część szkoły). Uczeń wymagający szczególnej opieki w zakresie żywienia może być całkowicie lub częściowo zwolniony z tej opłaty. Można nadmienić, że w zakresie dożywiania uczniów Ministerstwo Edukacji Narodowej współpracuje z Ministerstwem Pracy i Pomocy Społecznej, w którego dyspozycji znajduje się rezerwa budżetowa przeznaczona na dożywianie uczniów.

   8. Zasiłek losowy - może być przyznany w formie pieniężnej lub rzeczowej, jednorazowo lub kilkakrotnie w ciągu roku szkolnego, uczniowi, który przejściowo znalazł się w trudnej sytuacji materialnej. Zasiłek losowy nie może być wyższy niż pięciokrotność zasiłku rodzinnego.

   Ponadto do form pomocy materialnej, które nie są wymienione w tym rozporządzeniu, można zaliczyć pomoc opiekuńczo-wychowawczą świetlic szkolnych i środowiskowych oraz udostępnianie dzieciom z ubogich środowisk podręczników szkolnych.

   Wykorzystanie możliwości prawnych istniejącego systemu pomocy materialnej dla uczniów ograniczone jest jednak trudną sytuacją finansową oświaty. Przytoczone rozporządzenie, a także zapis w ustawie stanowi, że świadczenia dla uczniów przyznaje się w ramach środków finansowych przeznaczonych na ten cel w budżecie szkoły, zakładu kształcenia nauczycieli lub bursy. W praktyce efektywność systemu pomocy zależy więc od wysokości środków finansowych, jakimi dysponują szkoły i placówki.

   W takiej sytuacji bardzo ważnym instrumentem polityki społecznej państwa w zakresie pomocy materialnej dzieciom i młodzieży, a w konsekwencji wyrównywania ich szans edukacyjnych, stały się rezerwy celowe budżetu państwa. Wykorzystanie środków z tych rezerw umożliwia wsparcie i rozszerzanie zakresu realizacji zadań uznanych za szczególnie ważne ze względów społecznych. Właśnie to zdecydowało o przeznaczeniu od 1997 r. środków z rezerwy celowej na programy ograniczania ubóstwa.

   W br. w ramach rezerwy celowej nr 19 przeznaczono kwotę 42 465 000 zł na ograniczanie ubóstwa wśród dzieci i młodzieży (stypendia socjalne i zasiłki losowe oraz organizacja wypoczynku dla dzieci z rodzin najuboższych), a także z rezerwy nr 25 kwotę 30 000 000 zł na pomoc stypendialną dla młodzieży wiejskiej. Powyższe środki z obu rezerw rozdysponowano pomiędzy województwa według takich kryteriów i zasad, jak:

   - liczba uczniów na terenie województwa,

   - dochody własne jednostek samorządów terytorialnych,

   - stopa bezrobocia.

   Przytoczone kryteria podziału uzgodniono z Zespołem do spraw Edukacji i Kultury Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Środki te zostały przekazane do wojewodów, a kuratorzy oświaty zostali poproszeni - pismem DOP.Sekr.80/2000 z dnia 18 maja br. o wsparcie trzech, wynikających z najpilniejszych potrzeb, programów:

   - prorodzinnego programu wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży,

   - programu dofinansowania podręczników szkolnych dla dzieci z rodzin najuboższych,

   - programu wyrównywania szans edukacyjnych młodzieży wiejskiej.

   Analogicznie do innych form pomocy materialnej (wymienionych wcześniej w rozporządzeniu) stypendium na wyrównywanie szans edukacyjnych przyznaje szkolna komisja do spraw pomocy materialnej na wniosek ucznia, jego rodziców lub opiekunów, wychowawcy albo pedagoga szkolnego. Szczegółowy regulamin przyznawania i ustalania wysokości świadczeń określa dyrektor szkoły lub placówki w porozumieniu z radą szkoły, na podstawie zapisów rozporządzenia.

   Informując o powyższym, należy podkreślić, iż omówione regulacje prawne nie wspominają o kryterium dochodowym (np. z 1 ha przeliczeniowego) dla ubiegających się o pomoc materialną. Przygotowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i przekazane do wojewodów oraz kuratorów oświaty zasady realizacji programu wyrównywania szans edukacyjnych młodzieży wiejskiej nie narzucają stosowania kryteriów pomocy społecznej przy przyznawaniu stypendiów, podobnie jak nie są one narzucane obligatoryjnie szkolnym komisjom ds. pomocy materialnej przy przyznawaniu innych świadczeń. Jednakże podjęcie decyzji o przyznaniu stypendium wymaga dokonania oceny rzeczywistej sytuacji finansowej rodziny ucznia ubiegającego się o pomoc materialną, zaś oficjalne kryteria dochodowości określane przez pomoc społeczną stanowią istotny wskaźnik tej sytuacji.

   Przekazując powyższe, informuję, że władze woj. warmińsko-mazurskiego opracowały szczegółowy program działania w zakresie wyrównywania szans edukacyjnych młodzieży wiejskiej na terenie województwa. W dniu 9 maja br. w Ministerstwie Edukacji Narodowej odbyła się konferencja pt. ˝System wspomagania edukacyjnego dzieci i młodzieży˝, na której przedstawiciele tego województwa przedstawili program ˝Poprawa szans edukacyjnych dzieci i młodzieży ze środowisk wiejskich woj. warmińsko-mazurskiego˝. Program ten przewiduje wykorzystanie środków finansowych z rezerwy celowej budżetu państwa nr 25 oraz uruchomienie szeregu działań środowiskowych wzbogacających i rozszerzających program (np. o działania na rzecz młodzieży podejmującej bądź kontynuującej naukę w szkołach wyższych). Podczas dyskusji uczestnicy konferencji (przedstawiciele władz województwa warmińsko-mazurskiego, MEN, organizacji pozarządowych działających w obszarze programów wyrównawczych oraz środowiska naukowego) sprecyzowali podstawowe zasady przygotowywania i realizacji programów wyrównywania szans edukacyjnych dla dzieci i młodzieży oraz zadania różnych podmiotów realizujących takie programy. Program warmińsko-mazurski oraz ustalenia konferencji stanowią pierwszą inicjatywę wpisania w zakres społecznej polityki regionalnej systemu pomocy materialnej dla uczniów, w tym programu wyrównawczego dla uczniów z grup defaworyzowanych.

   Jednocześnie uprzejmie informuję, odpowiadając na sformułowane przez panią poseł zapytanie, że w Ministerstwie Edukacji Narodowej przygotowany został projekt zmiany rozporządzenia Rady Ministrów dotyczącego pomocy materialnej. Proponowane zmiany, stanowiące rezultat zebranych doświadczeń oraz konsultacji w różnych środowiskach, mają na celu m.in.:

   - zobowiązanie organu prowadzącego szkoły do zapewnienia w budżecie szkoły środków finansowych na pomoc materialną uczniom, w tym pomoc stypendialną,

   - połączenie pomocy materialnej dla uczniów z wychowawczym oddziaływaniem szkoły,

   - zrównanie dostępu do pomocy materialnej dla uczniów szkół publicznych i niepublicznych,

   - wprowadzenie nowej formy pomocy materialnej - stypendium na wyrównywanie szans edukacyjnych, przeznaczonego dla młodzieży wiejskiej, podejmującej naukę w szkołach średnich dających możliwość uzyskania świadectwa dojrzałości.

   Liczę na to, że zainteresowanie pani poseł problematyką pomocy materialnej dla uczniów pozwoli na szerszą promocję związanych z nią problemów w środowisku parlamentarnym, co mogłoby zmobilizować samorządy terytorialne do większej aktywności w tym zakresie. Podzielam troskę pani poseł o umożliwienie uczniom dostępu do różnorodnych form pomocy, ułatwiających podejmowanie i kontynuowanie nauki. Mam nadzieję, że przyznane w ramach rezerwy celowej nr 19 i nr 25 środki finansowe dla woj. warmińsko-mazurskiego umożliwią realizację programu poprawy szans edukacyjnych dzieci i młodzieży ze środowisk wiejskich woj. warmińsko-mazurskiego na lata 2000-2005 i pozwolą na udzielenie efektywnej pomocy materialnej jak największej grupie potrzebujących dzieci i młodzieży.*)

   Z poważaniem

   Sekretarz stanu

   Irena Dzierzgowska

   Warszawa, dnia 17 lipca 2000 r.