III kadencja

Odpowiedź ministra skarbu państwa

na interpelację nr 3307

w sprawie polityki państwa wobec narodowych funduszy inwestycyjnych na przykładzie ELZAM Holding SA w Elblągu

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana posła Jana Kulasa w sprawie polityki państwa wobec narodowych funduszy inwestycyjnych na przykładzie ELZAM Holding SA w Elblągu, pragnę przedstawić następujące wyjaśnienia.

   Program NFI został stworzony w celu przeprowadzenia w Polsce procesu prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych poprzez wykreowanie kompetentnego, lecz tylko przejściowego właściciela, którymi stały się narodowe fundusze inwestycyjne. W ten sposób program zapewnić ma sprawną i mniej obciążoną kosztami prywatyzację dużej liczby przedsiębiorstw państwowych o zróżnicowanej kondycji ekonomiczno-finansowej.

   Cele wyznaczone Narodowym Funduszom Inwestycyjnym określa ustawa z dnia 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji (DzU nr 44, poz. 202, z późn. zm.).

   W opinii Ministerstwa Skarbu Państwa realizację podstawowych zamierzeń, jakie stawiano przed programem NFI (restrukturyzacja i prywatyzacja spółek portfelowych), należy ocenić generalnie pozytywnie. Jeśli chodzi o działania restrukturyzacyjne, to ich wpływ widać po samej ocenie kondycji ekonomiczno-finansowej spółek wniesionych do programu NFI. Na początku realizacji programu, tj. w 1995 r., ponad połowa spółek nie przynosiła zysku, natomiast w 1998 r. już ok. 60% spółek, w których NFI posiadały wiodące udziały, a więc nie wliczając spółek sprzedanych inwestorom branżowym, odnotowało dodatni wynik finansowy. Z kolei co do przebiegu przywatyzacji spółek z programu NFI, to za dobry wynik działalności funduszy należy uznać to, iż na koniec 1999 r. inwestora zewnętrznego znalazło ponad 200 spółek spośród przedsiębiorstw uczestniczących w programie, z czego 2/3 z nich pozyskało inwestora branżowego. Prywatyzacja ta ma bardzo istotne znaczenie dla spółek, gdyż właśnie przede wszystkim inwestorzy branżowi wnoszą do spółek oprócz kapitału wiedzę i technologie, które dają szansę na zdobycie nowej lub co najmniej utrzymanie dotychczasowej pozycji na coraz trudniejszym pod względem konkurencyjności polskim rynku.

   Należy również zauważyć, iż działalność NFI nie ogranicza się tylko do pozyskiwania inwestorów dla spółek portfelowych, lecz polega także na ich dokapitalizowaniu. Kwota inwestycji dokonanych przez fundusze w spółki portfelowe od 1995 r. przekracza łącznie miliard zł.

   W kwestii generalnej oceny programu NFI pragnę dodać, iż jego realizacja przyniosła budżetowi państwa także wymierne wpływy. Budżet państwa korzysta ze sprzedaży pakietów akcji należących do skarbu państwa, z której to sprzedaży przychody do końca roku 1999 wynosiły blisko 530 mln zł. Z tytułu wypłaconych dywidend skarb państwa w latach 1996-1999 otrzymał ok. 37 mln zł. Dodatkowo z tytułu sprzedaży praw poboru akcji emitowanych w celu podwyższenia kapitału akcyjnego w spółkach portfelowych skarb państwa otrzymał ponad 28 mln zł.

   Jeśli chodzi o sytuację ekonomiczno-finansową NFI, należy stwierdzić, iż w ciągu 1999 r. praktycznie wszystkie narodowe fundusze inwestycyjne zanotowały straty. W trzecim i czwartym kwartale ubiegłego roku większości funduszy udało się wprawdzie zahamować ten trend, niemniej z uwagi na tworzenie przez NFI odpisów i dodatkowych rezerw fundusze ponoszą straty. Rezerwy te wynikają z konieczności urealnienia wartości majątku spółek, pomiędzy ich wartością księgową a rzeczywistą wartością rynkową, uwzględniającą m.in. stan nieruchomości i gruntów, stopień dekapitalizacji majątku trwałego, obciążenia i zobowiązania socjalne oraz często także rezerwy tworzone przez same spółki portfelowe. Zawiązywanie rezerw przez jeden z funduszy ma negatywny wpływ - poprzez portfel udziałów mniejszościowych - również na wyniki pozostałych funduszy, które w ten sposób częściowo tracą wpływ na poziom zysku/straty osiąganej w danym roku obrotowym. Z tego też względu MSP widzi potrzebę opracowania i wdrożenia dodatkowych, poza rozporządzeniem o rachunkowości narodowych funduszy inwestycyjnych, standardów rachunkowości NFI, które jednolicie regulowałyby m.in. kwestię tytułów i kryteriów tworzenia rezerw oraz ich klasyfikacji do wyniku zrealizowanego i niezrealizowanego.

   Tworzenie rezerw na posiadane przez fundusze akcje i udziały spółek portfelowych powinno jednakże doprowadzić do tego, iż w przyszłości NFI będą osiągały zyski z działalności inwestycyjnej. W 1999 r. doszło do konsolidacji funduszy na poziomie zarządzania ich majątkiem, co powinno zaowocować obniżkami kosztów operacyjnych. W opinii MSP istnieje duże prawdopodobieństwo, że fundusze w najbliższym okresie zaczną wykazywać dodatnie wyniki. Oczekuje się także, iż udział dużych, uznanych na rynku instytucji finansowych (banków, firm ubezpieczeniowych) w składzie nowych firm zarządzających majątkiem funduszy spowoduje podniesienie poziomu zarządzania i zapewni dobór korzystniejszych dla NFI strategii inwestycyjnych.

   Podsumowując dotychczasową działalność inwestycyjną funduszy, warto podkreślić, iż kwota inwestycji dokonanych przez NFI w spółki portfelowe w latach 1996-1999 przekracza 1 mld zł. W zależności od przyjętej strategii fundusze można podzielić na dwie istotne grupy: fundusze zmierzające do likwidacji poprzez całkowite upłynnienie posiadanych pakietów oraz takie, które zmierzają do kontynuowania ich działalności po przekształceniu się NFI w fundusz działający na podstawie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych.

   Co do kwestii wpływu ministra skarbu państwa na działalność NFI pragnę podkreślić, iż skarb państwa jako akcjonariusz narodowych funduszy inwestycyjnych nie ma możliwości ingerencji w bezpośrednie zarządzanie funduszem, które w przypadku Fund. 1 NFI SA sprawowane jest przez firmę zarządzającą BRE/Cresco Management Sp. z o.o. Skarb państwa korzysta jedynie z możliwości, jakie dają obowiązujące przepisy prawne, działając przede wszystkim poprzez swoich przedstawicieli w radach nadzorczych funduszy oraz poprzez uczestnictwo na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy.

   Głównym kryterium aktywności skarbu państwa na walnych zgromadzeniach akcjonariuszy NFI jest ochrona interesów skarbu państwa oraz drobnych posiadaczy akcji NFI. W dniu 31 grudnia 1998 r. zakończył się proces wymiany powszechnych świadectw udziałowych na akcje narodowych funduszy inwestycyjnych. W jej wyniku skarb państwa dysponuje udziałem przeciętnie ok. 15% w kapitale akcyjnym NFI. Udział ten będzie sukcesywnie malał ze względu na realizację wypłat wynagrodzeń za wyniki finansowe dla firm zarządzających majątkiem funduszy. Pozycja mniejszościowego akcjonariusza, jaką od 31 grudnia 1999 r. posiada skarb państwa, w znaczny sposób ogranicza możliwość wywierania wpływu na decyzje podejmowane w poszczególnych funduszach i stwarza konieczność negocjowania przez ministra skarbu państwa wspólnego stanowiska z pozostałymi znaczącymi akcjonariuszami NFI.

   Ministerstwo, pomimo zmniejszającego się wpływu skarbu państwa na działalność NFI, zamierza w dalszym ciągu chronić interesy drobnych posiadaczy akcji, beneficjentów programu, jak również konsekwentnie dbać o interesy ekonomiczne budżetu państwa związane z posiadaniem przez skarb państwa udziałów w spółkach portfelowych i w narodowych funduszach inwestycyjnych.

   Majątkiem Fund. 1 NFI zarządza firma zarządzająca BRE/Cresco Management Sp. z o.o., która równocześnie zarządza funduszami V NFI Victoria i NFI Fortuna. Ocena zarządu funduszu leży w kompetencjach rady nadzorczej funduszu, w której skarb państwa ma dwóch przedstawicieli, oraz walnego zgromadzenia akcjonariuszy funduszu, które udziela skwitowania władzom funduszu za działalność w danym roku. Zwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy Fund. 1 NFI, którego przedmiotem obrad będzie również skwitowanie władz spółki, odbędzie się zgodnie z ustawą o NFI do końca października br. Według opublikowanych wstępnych danych finansowych w 1999 r. Fund. 1 NFI odnotował jeden z najwyższych pośród funduszy ujemny wynik finansowy w wysokości blisko 189 mln zł, głównie z powodu utworzenia rezerw na udziały w portfelu wiodącym. Kapitały własne funduszu spadły o ponad 50%, do poziomu ponad 175 mln zł. Zdaniem analityków tworzenie rezerw i odpisów aktualizacyjnych urealnia wartość majątku wniesionego do NFI i w przyszłości powinno doprowadzić do generowania zysków przez fundusz.

   W przypadku spółki ELZAM Holding SA w Elblągu, w której Fund. 1 posiada większościowy pakiet akcji, pragnę poinformować, iż spółka ta prowadzi działalność gospodarczą w trzech podstawowych segmentach:

   - produkcja (konstrukcje stalowe, obróbka mechaniczna, cysterny, roboty ogólnobudowlane) - 35% udziału w ogólnej działalności spółki,

   - usługi (hotelowo-gastronomiczne, rekreacja, organizacja konferencji) - 15% udziału w ogólnej działalności spółki,

   - dzierżawy (wydzierżawienie składników majątku spółki) - 50% udziału w ogólnej działalności spółki.

   Zarząd spółki od 1997 r. konsekwentnie realizuje program restrukturyzacji spółki przede wszystkim poprzez decentralizację zarządzania (usamodzielnianie wybranych jednostek organizacyjnych i przekształcanie ich w podmioty Prawa handlowego lub cywilnego). Bieżąca kontrola działalności firmy poprzez wydzielenie centrów zysku pozwoliła spółce w 1997 r. osiągnąć dwukrotnie większy zysk niż planowany. Podobnie było w 1998 r. Rośnie sprzedaż na 1 zatrudnionego, stale zwiększa się poziom wykwalifikowanej kadry spółki. Istotnym osiągnięciem powstania struktury holdingowej spółki jest szybkie tempo dostosowywania się spółek-córek do zmian zachodzących na rynku.

   Wartość księgowa spółki przypadająca na akcje utrzymuje się od 1997 r. na stałym poziomie w przedziale 51,5-52,9 zł. Od 1997 r. spółka charakteryzuje się dużą nadpłynnością finansową. Połowę zysku za 1997 r. (1,56 mln zł) walne zgromadzenie akcjonariuszy przeznaczyło na wypłatę dywidendy, połowę na kapitał rezerwowy z przeznaczeniem na inwestycje. Na inwestycje spółka wykorzystała 220 tys. zł (13%) kapitału rezerwowego. Z tych powodów zysk za 1998 r. w 99,6% został przeznaczony na dywidendę. Osiągnięty w 1999 r. wynik dodatni netto wynosi 5108,7 tys. zł. Spółka posiada wolne środki pieniężne na poziomie 4,5 mln zł (w 1998 r. było to ponad 10 mln). Wskaźniki płynności są wysokie: bieżącej - 10,65, szybkiej - 10,62.

   Przytoczone dane świadczą z jednej strony o dobrej kondycji finansowej spółki, z drugiej natomiast o rezygnacji z inwestycji rozwojowych i braku strategii działania w obszarze produkcyjnym spółki.

   MSP wykorzystuje swoje uprawnienia, kierując się interesem skarbu państwa oraz dobrem spółki. Pragnę zauważyć, że skarb państwa, posiadając 25% akcji w kapitale akcyjnym spółki, jako akcjonariusz pasywny ma ograniczone możliwości wpływu na funkcjonowanie spółki i może to czynić poprzez swojego przedstawiciela w radzie nadzorczej spółki (jeżeli otrzymuje sygnały o zaistnieniu w niej sytuacji konfliktowej) lub na walnych zgromadzeniach.

   Sytuacja konfliktowa w ELZAM Holding SA dotyczy przede wszystkim kwestii zarządzania przez NFI spółką oraz wyzbywania się przez spółkę zbędnych nieruchomości. Rada nadzorcza na posiedzeniu w dniu 16 listopada 1999 r. podjęła uchwałę o zatrudnieniu firmy rewizyjnej do zbadania szczegółowych zarzutów dotyczących nieprawidłowości w funkcjonowaniu holdingu. Zdaniem MSP przeprowadzona kontrola pozwoli na wyjaśnienie przedstawionych spraw. Strategia NFI wobec spółki polega na intensywnym poszukiwaniu inwestora strategicznego. Obecnie prowadzone są rozmowy z trzema potencjalnymi inwestorami. Pozyskanie inwestora powinno zapewnić firmie poprawę warunków funkcjonowania i nowe perspektywy rynkowe. Obecnie spółka, nie posiadając poważnego inwestora branżowego, nie jest w stanie samodzielnie i efektywnie wypromować swoich wyrobów i rozwijać podstawowej produkcji.

   Ministerstwo Skarbu Państwa podejmuje działania, które mają na celu usprawnienie realizacji programu NFI. Działania te podejmowane są pomimo pozycji skarbu państwa jako mniejszościowego akcjonariusza funduszy i spółek portfelowych. Przykładem takich działań może być m.in.:

   1. Pismo ministra skarbu państwa z dnia 26 sierpnia 1999 r. wystosowane do wszystkich akcjonariuszy narodowych funduszy inwestycyjnych, w którym minister przedstawił swoje stanowisko w sprawie propozycji wprowadzania do statutów NFI możliwości umarzania akcji funduszy za wynagrodzeniem.

   Zdaniem MSP umorzenie akcji funduszu dokonywane w ciężar kapitału akcyjnego, kapitału zapasowego lub innych kapitałów rezerwowych może być niezgodne z zapisami art. 4 ustawy o NFI i ich prywatyzacji, który mówi, iż celem funduszy jest pomnażanie ich majątku, w szczególności poprzez powiększanie wartości akcji, w których fundusze są akcjonariuszami. Ministerstwo Skarbu Państwa czeka na rozstrzygnięcie sądu w sprawie zaskarżonej uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy NFI Octava wprowadzającej do statutu funduszu zapis umożliwiający dokonywanie umorzeń akcji. Jeśli sąd uzna, że umorzenia akcji NFI z kapitałów własnych funduszy są dopuszczalne na podstawie przepisów ustawy o narodowych funduszach inwestycyjnych, MSP jest gotowe podjąć z pozostałymi akcjonariuszami rozmowy o możliwości umorzeń akcji, na jakich warunkach mogłyby być one przeprowadzone oraz konieczności równego traktowania wszystkich akcjonariuszy, również MSP, który w przypadkach, gdzie obowiązują ˝stare˝ umowy o wynagrodzenie za wyniki finansowe, nie mógłby uczestniczyć w umorzeniach akcji.

   2. Wystąpienie MSP do Komitetu Standardów Rachunkowości o podjęcie kroków w celu określenia dodatkowych jednolitych standardów rachunkowości NFI, które regulowałyby m.in. kwestię tytułów i kryteriów tworzenia i rozwiązywania rezerw oraz ich klasyfikacji do wyniku zrealizowanego i niezrealizowanego.

   3. Zainicjowanie prac nad stworzeniem wstępnego projektu ustawy o przekształceniu NFI w fundusze inwestycyjne działające na podstawie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych.

   Spowodowane jest to tym, iż niektóre z NFI sygnalizują, iż nie zamierzają zakończyć działalności po 10. roku istnienia funduszy, którą to możliwość przewidują statuty funduszy. NFI te planują przekształcić się w fundusze inwestycyjne. W związku z tym, że w obecnym stanie prawnym brak jest przepisów, które takie przekształcenia by umożliwiały, MSP zamierza podjąć kroki w celu przygotowania projektu ustawy o sposobie i warunkach przekształcenia NFI w fundusze inwestycyjne działające na podstawie przepisów ustawy o funduszach inwestycyjnych.

   Z poważaniem

   Minister

   Emil Wąsacz

   Warszawa, dnia 14 marca 2000 r.