III kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 824

w sprawie wcześniejszego odchodzenia do rezerwy pilotów i innych żołnierzy zawodowych

   Odpowiadając - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów - na interpelację panów posłów Bogdana Lewandowskiego i Wacława Olaka dotyczącą wcześniejszego odchodzenia do rezerwy pilotów wojskowych i innych żołnierzy zawodowych, uprzejmie proszę o przyjęcie następujących wyjaśnień.

   Na wstępie pozwalam sobie przywołać fakt, iż zgodnie z przyjętymi we wrześniu 1997 r. ˝Założeniami Rządowego Programu Rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 1998-2012˝ jeszcze pod rządami poprzedniej koalicji przystąpiono do restrukturyzacji naszej armii.

   Na obecnym etapie, kiedy Polska weszła w ostatnie stadium negocjacji z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego, poprzednie założenia nie mogą już być podstawą do dokonywania oczekiwanych przekształceń strukturalno-organizacyjnych. Dlatego też w dniu 7 kwietnia 1998 r. podjąłem decyzję nr 60/MON w sprawie przygotowania przekształceń strukturalno-organizacyjnych w resorcie obrony narodowej, która stanowi podstawę prawną do uruchomienia procesów przekształceń w resorcie oraz w siłach zbrojnych RP, zgodnych z wynegocjowanymi z NATO ˝Celami sił zbrojnych RP˝ - dostosowujących je do nowych warunków, wynikających z przewidywanego na kwiecień 1999 r. przystąpienia Polski do tego Sojuszu.

   Aktualnie, równolegle z pracami nad ˝Programem integracji z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego i modernizacji sił zbrojnych RP na lata 1998-2012˝ oraz ˝Koncepcją przebudowy struktury etatowych stanowisk służbowych w resorcie obrony narodowej˝ - realizowane są przedsięwzięcia wynikające z ich antycypacji, co znajduje wyraz w realizacji dwuletnich (kroczących) planów zmian organizacyjno-dyslokacyjnych. Zmiany te polegały będą m.in. na zmniejszeniu liczebności sił zbrojnych oraz przebudowie struktury kadry zawodowej.

   W aspekcie zwolnień kadry z zawodowej służby wojskowej - co jest przedmiotem interpelacji - nie bez znaczenia pozostaje zatem proces przechodzenia do prognozowanego (zmniejszonego) stanu etatowego stanowisk służbowych, przy ich odmiennej od dotychczasowej strukturze. Projektowany model rozwoju sił zbrojnych RP zakłada bowiem zmniejszenie stanu etatowego wojska z ok. 240 tys. żołnierzy do 180 tys. w 2003 r.

   Z tej liczby ok. 50% etatów, czyli 90 tys. stanowisk służbowych, mają zajmować żołnierze zawodowi w służbie stałej i kontraktowej. Dla oficerów przewidzianych jest 30% stanowisk służbowych, tj. docelowo 27 tys. (w najbliższych latach odpowiednio: 1998 r. 41 500 stanowisk, 1999 r. - 40 100 stanowisk, 2000 r. - 38 500 stanowisk, 2001 r. - 34 000 stanowisk, 2002 r. - 29 500 stanowisk i 2003 r. - 27 000 stanowisk), z tego 8100 dla oficerów starszych oraz 18 900 dla oficerów młodszych.

   Aktualny stan ewidencyjny oficerów (na 30 czerwca 1998 r.) wynosi 39 937, z tego: oficerów starszych - 19 671 i oficerów młodszych - 20 266. Z powyższego wynika, że aby osiągnąć założoną obsadę stanowisk w nowym modelu 2003 r. należy zmniejszyć stan ewidencyjny oficerów starszych o ponad 11 000, natomiast oficerów młodszych o ok. 2000.

   W tym kontekście pozwolę sobie poinformować, że w całych siłach zbrojnych w I półroczu 1998 r. z zawodowej służby wojskowej zwolniono lub skreślono z ewidencji 3112 żołnierzy zawodowych. W korpusie oficerów zwolniono 1922 osób (61,8% ogółu zwolnień), w korpusie chorążych 800 osób (25,7%), a w korpusie podoficerów zawodowych - 390 (12,5%).

   W porównywalnym okresie 1997 r. liczba zwolnionych lub skreślonych z ewidencji wynosiła 2995 żołnierzy zawodowych w tym: 1563 oficerów (52,2% ogółu zwolnień), 883 chorążych (29,5%) oraz 549 podoficerów zawodowych (18,3%).

   W korpusie oficerów zwolnionych zostało 1669 oficerów starszych, co stanowi 86,4% ogółu zwolnień oficerów, w tym w stopniu pułkownika - 482 (25,1% ogółu zwolnień oficerów), podpułkownika - 664 (34,5%), majora - 513 (26,7%).

   W porównywalnym okresie lat ubiegłych zwolniono: w 1997 r. - 1320 oficerów starszych (84,4%), a w 1996 r. - 1645 (87,9%). Nastąpił zatem wzrost zwolnień w korpusie oficerów o 349, co stanowi ich zwiększenie o około 19,7%, natomiast w pozostałych korpusach kadry zwolnienia zmniejszyły się - w korpusie chorążych o 83 osoby (ok. 10,3% mniej zwolnień), a w korpusie podoficerów zawodowych o 159 (40,7% mniej zwolnień).

   Z kolei zapoczątkowana w 1987 r. restrukturyzacja lotnictwa, która polegała m.in. na rozformowaniu 5 pułków lotniczych, a także zmniejszeniu stanowisk etatowych pilotów w sztabach różnych szczebli dowodzenia, spowodowała zmniejszenie liczby tych stanowisk o ponad 480. Skutkiem tego było powstanie w końcu 1988 r. nadwyżki ok. 250 pilotów. Pomimo różnorodnych przedsięwzięć zmierzających do ˝zagospodarowania˝ nadmiaru pilotów na początku jeszcze 145 pozostawało poza etatem, na tzw. wykazach przejściowych z możliwością dalszego szkolenia lotniczego.

   Sytuacja w grupie pilotów uległa zdecydowanej zmianie w końcu 1990 r. Ówczesny zamiar wprowadzenia nowej ustawy emerytalnej spotkał się z dużą dezaprobatą kadry zawodowej, a w ślad za tym, w obawie przed jej niekorzystnymi skutkami, nastąpiły masowe zwolnienia z zawodowej służby wojskowej. Wśród zwolnionych znalazło się 300 pilotów, tj. 17% stanu ewidencyjnego, i ukompletowanie w tej grupie obniżyło się do 90% stanu etatowego. Był to początek trwającego nieprzerwanie do dnia dzisiejszego spadku ukompletowania stanowisk pilotów, które obecnie wynosi 62,8%. W trwającym od kilku lat procesie restrukturyzacji lotnictwa liczba pilotów zmniejsza się w tempie ok. 5% rocznie.

   Poza tym możliwości szkolenia lotniczego, mimo że ukompletowanie w grupie pilotów jest tak niskie, pozostają ograniczone. Jest to następstwem głównie wycofywania samolotów i śmigłowców z bieżącej eksploatacji, a także braku środków finansowych na zakup części zapasowych i remonty sprzętu lotniczego. Aby odciążyć szkolenie lotnicze - piloci kierowani są na kursy języka angielskiego i inne formy szkolenia w kraju i za granicą.

   W ostatnich trzech latach 391 pilotów odeszło z lotnictwa wojskowego, w tym w 1995 r. - 104 pilotów, w 1996 r. - 142 pilotów, i w 1997 r. - 145 pilotów. Większość zwolnionych wypowiedziała stosunek służbowy zawodowej służby wojskowej. Proces zwolnień pilotów w 1998 r. z nielicznymi wyjątkami (jak np. w 1 plm - Mińsk Mazowiecki, gdzie jednorazowo złożyło wypowiedzenie 15 pilotów) przebiega podobnie, jak w latach ubiegłych. Od początku bieżącego roku odeszło już 87 pilotów i przewiduje się, że do końca roku ilość zwolnionych pilotów będzie kształtować się na poziomie ok. 130-140 żołnierzy.

   Powyższe liczby wskazują, iż stosunkowo duża, sięgająca 11% rocznie, ˝wykruszalność˝ pilotów utrzymuje się od prawie 8 lat i jest wynikiem całego katalogu przyczyn - w większości zasygnalizowanych w interpelacji poselskiej.

   Jednakże od 1991 r., kiedy to po raz pierwszy w znowelizowanej ustawie o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych wprowadzono zapis umożliwiający żołnierzowi złożenie wypowiedzenia stosunku służbowego w każdym czasie i bez podania przyczyny, wskaźnik udziału tej podstawy zwolnienia w stosunku do ogółu zwolnień systematycznie rósł - z 20,2% w 1992 r. do 80,8% w roku 1997. Przewiduje się, że w 1998 r. wskaźnik ten ustabilizuje się na poziomie ok. 80%, czyli liczba zwolnionych w następstwie wypowiedzenia stosunku służbowego wyniesie ok. 4840 osób. Inne przyczyny mające istotny wpływ na wielkość zwolnień mogą kształtować się następująco: orzeczenie Wojskowej Komisji Lekarskiej - ok. 10% - 600 osób, wypowiedzenie przez organ wojskowy - ok. 3,5% - 210 osób, osiągnięcie granicy wieku - ok. 3,5% - 210 osób, pozostałe - ok. 3% - 190 osób.

   Do głównych przyczyn mających zasadniczy wpływ na składanie przez żołnierzy zawodowych wypowiedzeń stosunku służbowego, ustalonych na podstawie przeprowadzonej ankiety wśród tych żołnierzy, należy zaliczyć:

   1. brak perspektywy dalszego rozwoju i awansu - 45,2% wskazań;

   2. nabycie częściowych uprawnień emerytalnych i prawa do kwatery stałej - 41,7% wskazań;

   3. niepewność powstała na tle prowadzonej redukcji i restrukturyzacji sił zbrojnych - 37% wskazań;

   4. różne informacje (plotki) na temat zmiany obowiązującej obecnie ustawy emerytalnej oraz innych przepisów dotyczących należności przysługujących żołnierzom obecnie odchodzącym ze służby wojskowej - 36% wskazań;

   5. zła atmosfera i stosunki w miejscu pełnienia służby - 33,3% wskazań;

   6. nadmiar obowiązków służbowych i duże obciążenie psychiczne - 30,7% wskazań;

   7. szansa na lepsze życie w cywilu (niskie zarobki w wojsku) - 20% wskazań;

   8. ogólne rozczarowanie służbą - 15,2% wskazań.

   Przewiduje się, że do ok. 2002 r. ilość zwolnień kadry z zawodowej służby wojskowej może utrzymać się na poziomie ok. 6500 osób rocznie, aby w następnych latach, po zakończeniu zasadniczego etapu restrukturyzacji sił zbrojnych, ustabilizować się na poziomie nie przekraczającym 4000 osób.

   Należy wyraźnie podkreślić, że - zgodnie z nowymi potrzebami SZ RP - o ile zwolnienia w korpusach chorążych i podoficerów kształtować się będą na średnim poziomie z ostatnich lat, o tyle zwolnienia oficerów będą miały charakter wymuszony zmianą struktury stopni etatowych stanowisk służbowych. Działanie takie w odniesieniu do korpusu oficerów, zwłaszcza oficerów starszych, będzie miało charakter redukcji i wymagać będzie podjęcia działań szczególnych, które m.in. mogłyby polegać na:

   - intensyfikacji zwolnień kadry poprzez przyjęcie fakultatywnego wieku zwolnień dla kadry zawodowej, zwłaszcza oficerów i chorążych służby stałej, jako zasady i podstawy do zwolnienia z zawodowej służby wojskowej;

   - wprowadzeniu szczególnych bodźców, np. w postaci możliwości mianowania na wyższy stopień wojskowy, dla tych żołnierzy zawodowych, którzy zadeklarują wolę szybszego odejścia ze służby wojskowej (z wyjątkiem mianowań pułkowników na stopień generalski oraz generałów na wyższe stopnie wojskowe);

   - utrzymaniu w pełnym zakresie środków finansowych umożliwiających - na przestrzeni całego roku - swobodne skracanie przez żołnierzy okresu wypowiedzenia, a także nieponoszeniu skutków tych wypowiedzeń na kolejne lata.

   Z wieloletnich obserwacji wynika, że wskaźniki zwolnień wahają się w zależności od nastrojów kadry, na które decydujący wpływ ma obawa przed nieprzewidywalnymi skutkami nowych zasad emerytalnych i to ona jest bardzo często przyczyną przedwczesnego odchodzenia ze służby. W miarę stabilizowania się tych nastrojów, na tle warunków służby i uposażeń, liczba zwolnień dokonywanych z inicjatywy kadry będzie malała.

   Równie istotnym powodem wypowiadania stosunku służbowego żołnierzy zawodowych - w szczególności pilotów - jest niskie uposażenie w stosunku do wysiłku oraz ryzyka i dyspozycyjności związanej z wykonywanym zawodem, a także dysproporcje płacowe pomiędzy pilotami wojskowymi a personelem latającym w cywilnych firmach lotniczych.

   Przedstawiając powyższe fakty i wyjaśnienia, liczę na zrozumienie i wsparcie dla dokonywanych procesów reformujących siły zbrojne RP. Jednocześnie z przykrością muszę poinformować, że zarówno obecny budżet resortu obrony narodowej, jak i budżety planowane na najbliższe lata nie pozwalają na dokonanie radykalnej poprawy sytuacji materialnej i socjalnej kadry zawodowej Wojska Polskiego.

   Sekretarz stanu

   Romuald Szeremietiew

   Warszawa, dnia 18 sierpnia 1998 r.