III kadencja

Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienie prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 4315

w sprawie sytuacji ekonomicznej w zakładach pracy chronionej

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na przesłaną przy piśmie, znak SPS-0202-4315/00, z 17 lipca 2000 r. interpelację pana posła Jerzego Jaskierni w sprawie sytuacji ekonomicznej w zakładach pracy chronionej, uprzejmie informuję i wyjaśniam, co następuje:

   1. Do dnia 31 grudnia 1999 r. zdecydowana większość zakładów pracy chronionej korzystała z rozwiązań polegających na zwolnieniu tych zakładów od wpłat podatku od towarów i usług do urzędu skarbowego, przy zachowaniu wszelkich uprawnień do wystawiania faktur VAT, obniżania podatku należnego o podatek naliczony oraz zwrotów podatku bezpośrednio z urzędu skarbowego na rachunek bankowy tych zakładów. Jednostki nabywające towary i usługi w tych zakładach miały natomiast uprawnienia do potrącania lub zwrotu VAT naliczonego w fakturach dokumentujących zakupy, mimo iż podatek nie został odprowadzony do budżetu. Rozwiązanie to wprowadzono po raz pierwszy w 1993 r. zarządzeniem ministra finansów z dnia 16 czerwca 1993 r. w sprawie zaniechania poboru podatku od towarów i usług od zakładów pracy chronionej (w kolejnych latach - następne zarządzenia). Zaniechanie to zostało wprowadzone z zamiarem stosowania go jedynie na okres przejściowy, jako forma pomocy dla zakładów pracy chronionej w okresie wdrażania VAT, i było związane z deklaracjami rządowymi co do udzielenia takiej przejściowej pomocy, sformułowanymi podczas prac i debat parlamentarnych nad projektem ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. Miało ono na celu złagodzenie skutków wprowadzenia z dniem 5 lipca 1993 r. nowego systemu opodatkowania obrotów i zapobieżenie w tym okresie pogorszeniu się sytuacji finansowej tych zakładów.

   Przejściowy charakter tej regulacji wynikał również z tego, że kierunkowo ulga polegająca na zaniechaniu wpłaty VAT do budżetu przy zachowaniu możliwości wystawienia faktury z wymienioną kwotą VAT do odzyskania przez kolejnych nabywców towarów sprzedawanych przez ZPCh jest sprzeczna z podstawowymi założeniami konstrukcyjnymi tego podatku.

   2. Ustawą z dnia 20 listopada 1999 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (DzU nr 95, poz. 1100), jak wiadomo, nadano nowe brzmienie art. 14a. W miejsce ulgi w podatku VAT dla prowadzących zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej, polegającej na zwolnieniu tych zakładów z obowiązku wpłaty podatku VAT do urzędu skarbowego, wprowadzono system polegający na wpłacaniu przez te zakłady zobowiązania w podatku VAT na zasadach ogólnych na rachunek właściwych urzędów skarbowych, a następnie zwrotach wpłaconych kwot do wysokości nieprzekraczającej iloczynu liczby osób niepełnosprawnych zatrudnionych w zakładzie pracy chronionej lub zakładzie aktywności zawodowej w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz najniższego wynagrodzenia pracowników (z podziałem na stopnie niepełnosprawności: lekki, umiarkowany, znaczny). Z nowego brzmienia tego artykułu, obowiązującego od 1 stycznia 2000 r., wynika obowiązek rozliczania się przez ZPCh na zasadach ogólnych (tj. zobowiązanie w podatku VAT wpłacane jest do właściwego urzędu skarbowego). Zakłady pracy chronionej mają natomiast prawo do otrzymania częściowego lub całkowitego zwrotu wpłaconej kwoty podatku od towarów i usług.

   Nowy system rozliczeń ZPCh z urzędami skarbowymi wcale nie oznacza likwidacji efektywnego systemu ulg, a uzależnienie wysokości zwrotu wpłaconego podatku od stopnia niepełnosprawności czyni ten zmodyfikowany system rozwiązaniem bardziej uwzględniającym czynniki społeczne. Niezależnie od powyższego należy ocenić, iż wprowadzenie zasad wpłaty VAT przez ZPCh do budżetu i weryfikacja rozliczenia podatkowego przed wypłaceniem zwrotu niewątpliwie wpływa dyscyplinująco na te sfery rozliczeń i przyczynia się do ograniczenia przypadków pojawiania się zjawisk korupcjogennych, które w odniesieniu do starego systemu zostały udokumentowane kontrolami NIK.

   3. Nawiązując do poruszonego przez pana posła problemu wyłączenia z systemu zwrotów wpłaconego podatku podatników podatku akcyzowego oraz sprzedających wyroby akcyzowe, należy zauważyć, iż we wcześniej obowiązujących przepisach umieszczony był zapis, że zaniechanie poboru podatku od towarów i usług nie dotyczy wyrobów opodatkowanych podatkiem akcyzowym. Intencją takich regulacji było, aby z uwagi zarówno na względy społeczne, jak i wysoką akumulatywność produkcji i sprzedaży tych wyrobów podatek VAT płacili wszyscy, którzy te wyroby sprzedawali (producenci, importerzy i jednostki handlowe).

   Zakres wyłączeń od korzystania z ulgi przy towarach akcyzowych był przedmiotem ciągłych sporów w Naczelnym Sądzie Administracyjnym. W art. 14a ust. 7 pkt 1 ustawy o podatku VAT, aby uniknąć wcześniejszych wątpliwości (wynikających m.in. z różnic w orzecznictwie NSA) dotyczących zakresu podmiotowego wcześniejszego zwolnienia, a obecnie prawa do zwrotu, przyjęto zasadę całkowitego wyłączenia z uprawnień do zwrotu przez podatników produkujących, importujących i sprzedających wyroby akcyzowe, a więc również (z pewnymi wyjątkami) hurtowników i detalistów sprzedających wyroby akcyzowe.

   Należy zauważyć, że nie jest możliwe różnicowanie uprawnień do zwrotu VAT, tj. przyznanie uprawnienia do zwrotu VAT dla np. detalistów, którzy oprócz sprzedaży innych towarów dokonują sprzedaży takich wyrobów jak papierosy czy piwo. Brak jest bowiem prawnych kryteriów, które by zezwalały na wyróżnienie, które z jednostek obrotu są jednostkami szczebla detalicznego, a które nie. Bardzo wiele jednostek łączy faktycznie lub w celach ˝reklamowych˝ (w celu przyciągnięcia klienta) działalność hurtową z detaliczną. Kryterium wysokości obrotów w sytuacji, gdy sklepy typu supermarket osiągają obroty setki razy przewyższające obroty specjalistycznych hurtowni, też nie daje podstaw do wyróżnienia tej działalności i przyznania ewentualnego prawa do zwrotu VAT tylko detalistom. Sztuczne wprowadzenie kryterium, iż np. tylko fakt sprzedaży o określonej kwocie obrotu może stanowić podstawę do otrzymania kwoty zwrotu, może być zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego jako przepis naruszający zasadę równego traktowania podatników.

   4. Należy zauważyć, że stosowanie systemu ulg w VAT dla ZPCh związane jest m.in. z negocjacjami co do przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. W ratyfikowanej umowie międzynarodowej, jaką jest Układ Europejski ustanawiający stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską z jednej strony a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej strony, sporządzony w Brukseli dnia 16 grudnia 1991 r., strony polska zobowiązała się m.in. do zbliżenia naszego systemu prawa podatkowego do systemu prawa Unii Europejskiej. System ulg w VAT dla ZPCh w wersji obowiązującej do 1999 r. włącznie absolutnie nie mieścił się w zakresie regulowanym szóstą dyrektywą Rady z 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji przepisów państw członkowskich dotyczących podatków obrotowych - wspólny system podatku od wartości dodanej - ujednolicona podstawa wymiaru podatku (77/388/EEC).

   W przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 19 października 1999 r. ˝Stanowisku negocjacyjnym Polski w obszarze: podatki˝, przekazanym do struktur Unii Europejskiej, strona polska zobowiązała się, poza przypadkami, w których zawarto wniosek o zastosowanie okresów przejściowych, do dostosowania przepisów w zakresie podatków pośrednich do dyrektyw Unii Europejskiej do końca 2002 r. W związku z powyższym zmiany w systemie wpłat podatku przez ZPCh do budżetu dokonane w art. 14a ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (DzU nr 11, poz. 50, ze zm.) które weszły od 1 stycznia br., stanowią poważny etap dostosowania tej części systemu rozliczeń VAT do wymogów wyżej wymienionej szóstej dyrektywy.

   Nadmieniam ponadto, że w ˝Raporcie o stanie przyjmowania i wdrażania acquis communautaire w obszarze: podatki˝, przyjętym w marcu br. i zaprezentowanym w strukturach administracyjnych Unii Europejskiej, zawarto informację, iż zniesione zostały ulgi w VAT dla zakładów pracy chronionej.

   5. Jednocześnie nadmieniam, że w przyjętym przez Radę Ministrów na posiedzeniu w dniu 14 lipca br. projekcie ustawy zmieniającej wyżej wymienioną ustawę z dnia 8 stycznia 1993 r., przewiduje się modyfikację przepisów zawartych w art. 14a przedmiotowej ustawy, zawierającą uproszczenia proceduralne w korzystaniu z omawianych zwrotów korzystne dla ZPCh.

   W projekcie zakłada się m.in. dokładne i niebudzące wątpliwości sprecyzowanie, że zaległości podatkowe, które uniemożliwiają otrzymanie zwrotu podatku, są zaległościami, które są określone lub stwierdzone przez organ skarbowy w dniu, w których ZPCh składa wniosek o zwrot. Nie dotyczy to zatem ewentualnych zaległości stwierdzonych w trakcie późniejszych kontroli. Jednocześnie przepisy dają możliwość otrzymania zwrotu podatku nawet w sytuacji, gdy w momencie składania wniosku istnieją zaległości, pod warunkiem ich uregulowania. Nie można natomiast zgodzić się na system wypłaty zwrotu wpłaconego podatku, w przypadku gdy istnieją zaległości podatkowe, których podatnik nie chce uregulować. Chciałbym również podkreślić, że projektowane zmiany w żadnym razie nie są wynikiem negatywnej oceny działania nowego systemu, lecz mają na celu doprecyzowanie istniejących przepisów w sposób zapewniający ich jednolitą interpretację.

   6. Zgłaszane wcześniej obawy, że dokonana z dniem 1 stycznia 2000 r. nowelizacja przepisu art. 14a ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. może spowodować drastyczne obniżenie liczby zakładów dających zatrudnienie osobom niepełnosprawnym, nie potwierdziły się. Z danych dotyczących pierwszych czterech miesięcy obowiązywania znowelizowanego przepisu art. 14a ustawy o VAT, przesłanych przez izby skarbowe, nie wynika, aby nowy system pomocy państwa dla prowadzących zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej wpłynął na spadek liczby tych zakładów.

   7. Pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych poprzez swoje biuro monitoruje sytuację na rynku pracy. Wysłano ankiety dotyczące przewidywanych ruchów w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych do wojewodów i pracodawców prowadzących zakłady pracy chronionej. Z danych otrzymanych od wojewodów wynika, iż w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca br. w wyniku uchylenia statusu zakładu pracy chronionej pracę utraciło 812 osób niepełnosprawnych, jednakże 788 osób niepełnosprawnych zatrudnionych zostało w nowo powstałych zakładach, natomiast 1155 osób niepełnosprawnych przyjętych zostało przez inne zakłady.

   Określenie liczby osób niepełnosprawnych, które utraciły miejsca pracy na skutek redukcji zatrudnienia, jest trudne, gdyż pracodawcy występujący o uchylenie statusu zakładu pracy chronionej nie zawsze informują o liczbie zwolnionych osób niepełnosprawnych. Natomiast często podawana jest przez pracodawców informacja ˝zatrudnienie poniżej 20 osób˝, przy czym zdarza się, iż mimo utraty statusu zakładu pracy chronionej pracodawcy nie dokonują redukcji etatów. Wychodząc naprzeciw niepokojom pracodawców i osób niepełnosprawnych pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych przygotował do realizacji w 2000 r. różne programy celowe, m.in. ˝Braille 2000˝ i ˝Sezam˝. Jednocześnie trwają prace nad nowymi programami dla zakładów pracy chronionej prowadzących działalność w zakresie handlu detalicznego, w tym towarami akcyzowymi, pod nazwą ˝Merkury˝, oraz dla pracodawców produkujących sprzęt rehabilitacyjny i ortopedyczny, pod nazwą ˝Hefajstos˝.

   Program ˝Braille 2000˝ służy pomocą finansową poprzez refundację wynagrodzeń osób niepełnosprawnych ze schorzeniami narządu wzroku, zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, w wysokości 75% najniższego wynagrodzenia dla pracodawców prowadzących zakłady pracy chronionej, zatrudniających osoby niewidome. Celem programu jest utrzymanie zatrudnienia osób niewidomych oraz zmniejszenie kosztów bezpośrednich w zakładach pracy chronionej. Uruchomienie programu w tym zakresie wychodzi naprzeciw projektowanym rozwiązaniom systemowym. Ponadto uwzględniono starania środowiska osób niepełnosprawnych dotyczące promowania zatrudnienia osób niewidomych poprzez włączenie osób niepełnosprawnych ze schorzeniem narządu wzroku, zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, w refundację wynagrodzeń - analogicznie jak w stosunku do osób chorych psychicznie, upośledzonych umysłowo lub chorych na epilepsję. Na program w 2000 r. zostało przeznaczonych ogółem 10 900 tys. zł. W I półroczu br. z pomocy w ramach programu skorzystały 54 zakłady pracy chronionej na ogólną kwotę 3646 tys. zł.

   Program ˝Sezam˝ będący formą pomocy zakładom pracy chronionej zagrożonych utratą płynności finansowej na utrzymanie istniejących miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Program przewiduje dwie formy pomocy dla pracodawców prowadzących zakłady pracy chronionej: dofinansowanie do odsetek od kredytów bankowych zaciągniętych na zapłatę podatku VAT oraz pożyczki udzielonej na ten cel. Na program przeznaczono 35 000 tys. zł, w tym na pożyczki 25 000 tys. zł. W I półroczu br. udzielono pożyczek 92 zakładom pracy chronionej na ogólną sumę 1056,8 tys. zł oraz 5 zakładom pracy chronionej przyznano dofinansowanie do odsetek od kredytów bankowych w wysokości 2800 tys. zł. Jednocześnie należy zaznaczyć, że nadal ze statusem zakładu pracy chronionej wiąże się możliwość uzyskania znacznych preferencji ekonomicznych.

   Pracodawca prowadzący zakład pracy chronionej może m.in. uzyskać z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych:

   - dofinansowanie w wysokości do 50% oprocentowania zaciągniętych kredytów bankowych,

   - pożyczkę na cele inwestycyjne, modernizację lub restrukturyzację zakładu, z możliwością jej umorzenia w wysokości do 50%,

   - dofinansowanie lub refundację wynagrodzeń osób niepełnosprawnych, u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub epilepsję, w wysokości 75% najniższego wynagrodzenia,

   - zwrot kosztów na szkolenie zatrudnionych osób niepełnosprawnych w związku z koniecznością zmiany profilu produkcji,

   - finansowanie części składki na ubezpieczenia społeczne przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,

   - zwrot kosztów do wysokości dwudziestopięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde stanowisko pracy, poniesionych w związku z organizacją nowych stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych zdolnych do pracy lub przystosowaniem istniejących stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych.

   Dodatkowo należy zauważyć, że w Sejmie RP trwają prace nad projektem ustawy, w którym przewidziane są nowe rozwiązania dotyczące m.in. wprowadzenia systemu wsparcia dla pracodawców, który będzie skutecznie motywował ich do zatrudniania osób niepełnosprawnych oraz ukierunkowywał wydatkowanie środków publicznych bezpośrednio na działania służące wyrównywaniu szans osób niepełnosprawnych poszukujących pracy.

   Z poważaniem

   Sekretarz stanu

   Jan Rudowski

   Warszawa, dnia 1 września 2000 r.