III kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 5042

w sprawie emisji zanieczyszczeń środowiska w obszarach przygranicznych i poza granicami kraju

   Szanowny panie Marszałku! W związku z interpelacją posłów Andrzeja Słomskiego i Władysława Adamskiego w sprawie emisji zanieczyszczeń środowiska w obszarach przygranicznych i poza granicami kraju, niniejszym przekazuję informację na ww. temat:

   Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości była podpisana w Genewie w dniu 13 listopada 1979 r. przez 32 państwa regionu EKG ONZ i Wspólnotę Europejską. Społeczność międzynarodowa w 1999 r. odnotowała 20-lecie tej konwencji, która w historii międzynarodowego prawa ekologicznego zajmuje niezwykłe miejsce. Przyjęty w 1979 r. tekst konwencji ustalał zobowiązania w sposób bardzo ramowy. Tym niemniej wola polityczna wszystkich tych państw, które ją podpisały, a następnie ratyfikowały, sprawiła, że konwencja stała się żywym i skutecznym mechanizmem współpracy międzynarodowej.

   W ciągu 20 lat sporządzono 8 szczegółowych protokołów do konwencji, zorganizowano europejski system monitoringu środowiska, uruchomiono szeroki system badań naukowych i wymiany informacji. Uzyskano istotną poprawę jakości powietrza w Europie: w latach 1980-1998 emisja siarki do atmosfery spadła o 56%, a emisja tlenków azotu o 15%.

   Konwencja, choć podpisana w 1979 r., weszła w życie dopiero w 1983 r. Ale współpraca wielostronna w jej ramach była prowadzona od samego początku, więcej - była ona kontynuacją współpracy sprzed 1979 r., funkcjonującej w ramach struktur EKG ONZ. Dziś 46 państw regionu oraz Wspólnota Europejska są stronami konwencji.

   Proces przyłączania się poszczególnych państw do konwencji jeszcze trwa. Należy się liczyć z tym, że stopniowo stronami konwencji staną się wszystkie państwa regionu EKG ONZ, których dziś jest 55. Zanieczyszczenia powietrza są bowiem tym czynnikiem degradacji środowiska, który łączy państwa naszego regionu niezależnie od przynależności do ugrupowań politycznych bądź gospodarczych. Zanieczyszczenia emitowane w dowolnym punkcie regionu przenoszone są niemal natychmiast przez granice państwowe zarówno w strefie przyziemnej, w rytmie zmian meteorologicznych, jak i poprzez stratosferę.

   Polska uczestniczy w realizacji konwencji od samego początku. Reprezentanci Polski brali udział w procesie negocjowania tekstu konwencji, Polska była w pierwszej grupie państw, które ją podpisały. Nasz kraj ratyfikował konwencję z pewnym opóźnieniem: weszła ona w życie dla Polski w 1985 r. Reprezentanci Polski aktywnie uczestniczyli w pracach nad wszystkimi protokołami do konwencji. I chociaż Polska nie jest stroną wszystkich protokołów, jednak realizuje w pełni zawarte w nich zobowiązania, składa systematycznie niezbędne raporty, uczestniczy we wspólnych pracach badawczych i w europejskim monitoringu zanieczyszczeń powietrza.

   Obecnie do najważniejszych niekorzystnych zjawisk wymuszających działania w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami zalicza się:

   - zanieczyszczenie środowiska substancjami niebezpiecznymi w związku z ich szczególną szkodliwością dla zdrowia ludzi i dla środowiska (metale ciężkie - kadm, ołów, rtęć; trwałe zanieczyszczenia organiczne: POPs, a także drobne cząstki zawieszone);

   - zakwaszenie gleb i wód na skutek emisji dwutlenku siarki (SO2), tlenków azotu (NOx) i amoniaku (NH3), a następnie suchej i mokrej depozycji zanieczyszczeń;

   - eutrofizację ekosystemów wodnych spowodowaną m.in. przez wymywane z powietrza związki azotu (NOx, NH3 i pochodne);

   - zanikanie ochronnej warstwy ozonowej w wyniku wzrostu zawartości w atmosferze dwutlenku węgla (CO2), metanu (CH4) i NOx, co prowadzi do niebezpiecznych zmian klimatycznych;

   - wzrost stężenia ozonu w przyziemnej warstwie atmosfery (ozonu troposferycznego - O3) na skutek przemian fotochemicznych w powietrzu zanieczyszczonym m.in. tlenkami azotu oraz lotnymi związkami organicznymi (VOCs);

   - zanieczyszczenie powietrza, szczególnie w miastach (wzrost stężeń SO2, NO2, tlenku węgla - CO, pyłów zawierających m.in. metale ciężkie).

   Rodzaje i ilość podstawowych zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery wynikają w Polsce głównie z rodzaju i ilości spalanych paliw. W Polsce ok. 75% energii wytwarzane jest w wyniku spalania węgla kamiennego i brunatnego. Pozostałą część energii wytwarza się wykorzystując ropę naftową i gaz ziemny.

   W Polsce nastąpił dynamiczny wzrost liczby pojazdów poruszających się po drogach. W stosunku do 1980 r. tylko liczba samochodów osobowych potroiła się. Wzrosło również natężenie ruchu tranzytowego. Emisja dwutlenku azotu z pojazdów stanowi prawie 40% łącznej emisji krajowej tego zanieczyszczenia. Mimo tego rejestrowane stężenia typowych zanieczyszczeń komunikacyjnych (np. CO) są w polskich miastach ciągle niższe niż w dużych aglomeracjach europejskich. Działania mające na celu ograniczanie emisji ze źródeł mobilnych koncentrują się na zaostrzaniu wymagań technicznych stawianych pojazdom. Skutkiem tego stopniowo rośnie udział nowych samochodów w ogólnej liczbie zarejestrowanych pojazdów. Powoduje to m.in. zmianę struktury zużywanych benzyn na korzyść benzyn bezołowiowych. W 1998 r. udział benzyn bezołowiowych w ogólnej ilości sprzedanych benzyn wyniósł 72%. Realizuje się program budowy obwodnic na trasach tranzytowych, w tym program budowy autostrad oraz usprawnia sieci komunikacji zbiorowej.

   W ostatnich latach w Polsce obserwuje się wyraźną tendencję spadkową wybranych wskaźników emisji, zarówno w przypadku emisji SO2 w przeliczeniu na PKB, jak i NOx. W porównaniu z 1995 r. w obu przypadkach wskaźniki te zmniejszyły się o ponad połowę:

   - dla SO2 - z poziomu ok. 7,8 do 3,5 kg SO2/tys. zł PKB w 1998 r.;

   - dla NOx - z poziomu ok. 3,7 do 1,8 kg NO2/tys. zł PKB w 1998 r.

   Największy spadek emisji w przeliczeniu na 1 mieszkańca w Polsce w latach 1980-1998 nastąpił w przypadku SO2 (z poziomu ok. 115 kg SO2/os. do 49 kg SO2/os.). Wskaźnik emisji NO2 nie wykazuje aż tak znacznej tendencji spadkowej dla tego samego okresu (zmniejszenie wartości z ok. 35 kg NO2/os. do 26 kg NO2/os.).

   Mimo iż emisja SO2 w przeliczeniu na PKB oraz na 1 mieszkańca utrzymuje się w Polsce na poziomie wyraźnie wyższym niż w niektórych państwach europejskich, takich jak Francja i Niemcy, od pewnego czasu następuje znaczna poprawa tej sytuacji. Emisja tlenków azotu na 1 mieszkańca podobna jest do średnich wartości tego wskaźnika w Europie, a przeliczając emisję NO2 na PKB widoczne są znacznie mniejsze dysproporcje w porównaniu z innymi krajami niż w przypadku emisji SO2.

   Na poziomie tła regionalnego obszar Polski od wielu lat objęty był zasięgiem występowania największych w Europie wartości stężeń głównie siarki siarczanowej i azotu azotanowego, co prowadzi do wysokiego poziomu kwasowości wód opadowych. W ciągu ostatnich 20 lat w różnych rejonach kraju średnie roczne wartości pH wynosiły 3,8-4,8. W latach 80. bardzo wyraźnie zaznaczyły się tendencje spadku stężeń siarki siarczanowej i azotu azotanowego w opadach i wzrostu wartości pH. Te korzystne kierunki zmian odnoszą się również do stężeń jonów chloru, oznaczanych składników o charakterze zasadowym, metali ciężkich oraz do wielkości ładunków wprowadzanych do podłoża z opadami (depozycja mokra). W latach 1985-1996 nastąpiło dwukrotne zmniejszenie wartości prawie wszystkich wskaźników zanieczyszczenia wód opadowych. Wyniki pomiarów z lat 90. wskazują, że stężenia anionów utrzymują się na prawie stałym poziomie.

   Obserwowane w latach 1976-1996 korzystne zmiany jakości wód opadowych spowodowane zostały redukcją wielkości emisji zanieczyszczeń powietrza w Europie. Natomiast przyczyną zmniejszenia dynamiki spadku kwasowości opadów w ostatnich latach może być postępująca fredukcja emisji pyłów, które mają neutralizujący wpływ na kwasowość. Od kilku lat zmniejsza się charakterystyczny dla opadów atmosferycznych w rejonach badań tła zanieczyszczenia atmosfery odczyn kwaśny (pH < 5). Wartości stężeń większości oznaczanych jonów zmniejszają się, poza stężeniami typowych składników aerozolu morskiego oraz azotanów w rejonie północno-wschodnim.

   Transgraniczne przepływy zanieczyszczeń powietrza i ich depozycja na terytorium Polski

   W łącznym bilansie masy zanieczyszczeń napływających i wypływających Polska od wielu lat zajmuje pozycję kraju o nadwyżce eksportu związków siarki i azotu utlenionego nad ich importem. Kierunki przepływu zanieczyszczeń nad Polską wynikają z cyrkulacji powietrza w Europie Środkowej - dominacji wiatrów zachodnich i południowo-zachodnich. Zanieczyszczenia wypływające z Polski docierają przede wszystkim do Rosji, na Ukrainę i Białoruś oraz do krajów skandynawskich i nad obszar Bałtyku. Do Polski napływają głównie z Niemiec i Czech.

   Bilans przepływów transgranicznych dla Polski w 1998 r. (w tys. ton)

Rodzaj zanieczyszczenia	Eksport z Polski	Import do Polski
Siarka utleniona	584,9	281,5
Azot utleniony	217,7	155,9
Azot zredukowany	119,2	90,1

   Według ostatnich obliczeń w 1998 r. eksport siarki utlenionej z Polski stanowił 62% krajowej emisji siarki, a import 44% całkowitej depozycji na terenie kraju. W tym samym roku 72% emisji krajowej azotu utlenionego przemieściło się poza granice państwa, a udział zewnętrznych źródeł emisji w osiadaniu związków azotu utlenionego na terenie Polski wynosił 65%. W przypadku azotu zredukowanego eksport wynosił 39% emisji krajowej, a import - 33% depozycji całkowitej w Polsce.

   Spośród państw ościennych z ogólnej ilości siarki utlenionej eksportowanej z Polski najwięcej przemieściło się do Rosji (ok. 16%), do państw skandynawskich i nad Bałtyk (powyżej 15%) i na Ukrainę (ok. 14%). Natomiast w całkowitym imporcie siarki utlenionej do Polski największy udział miały Niemcy (ok. 39%) i Czechy (ok. 14%). Z ogólnej masy azotu utlenionego eksportowanej z Polski najwięcej przeniosło się do Rosji i na Ukrainę (po ok. 12%), do państw skandynawskich i nad Bałtyk (ponad 10%) i do Białorusi (ok. 8%). Z Niemiec i Czech na terenie naszego kraju osiadło odpowiednio 32% i 14% całkowitego importu azotu utlenionego do Polski. W przypadku transgranicznego przemieszczania azotu zredukowanego wielkości eksportu i importu kształtują się na podobnym poziomie, z niewielką przewagą odpływu nad przypływem. Największy udział w imporcie do Polski tego zanieczyszczenia mają Niemcy (ponad 33%), Czechy (ok. 13%) i Ukraina (ok. 12%). Z Polski największa ilość azotu zredukowanego przemieszcza się do krajów skandynawskich i nad Bałtyk (21%), do Rosji i Ukrainy (po ok. 15%) i do Białorusi (ok. 14%).

   W ostatnich latach obserwuje się stopniowe zmniejszenie napływu większości zanieczyszczeń do Polski na skutek redukcji emisji tlenków siarki i azotu w Europie. Maleje także wypływ zanieczyszczeń poza obszar Polski. Tendencje te najwyraźniej widoczne są w przypadku siarki utlenionej.

   W rozkładzie przestrzennym depozycji na terenie Polski utlenionych związków siarki i azotu charakterystyczne jest nasilenie tego zjawiska w części południowej i południowo-zachodniej kraju. Polska należy do państw o najwyższej w Europie depozycji siarki utlenionej przekraczającej na dużym obszarze 2000 mg S/m2 powierzchni. W przypadku azotu zredukowanego rozkład depozycji na terenie kraju jest w miarę równomierny i poza nielicznymi wyjątkami nie osiąga wysokich wartości w skali Europy.

   W ramach umowy między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a rządem Republiki Federalnej Niemiec o współpracy w dziedzinie ochrony środowiska (z dnia 7 kwietnia 1994 r., weszła w życie 31 sierpnia 1998 r.) oraz konwencji w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych (1992 r.) przeprowadzono wiele działań prowadzących do zminimalizowania skutków awarii przemysłowych po obu stronach granicy. Przede wszystkim zidentyfikowano zakłady stanowiące potencjalne źródła awarii, opracowano plany działań dla różnych sytuacji awaryjnych włączając w cały proces różne szczeble władzy, a także jednostki organizacyjne.

   Problemy zanieczyszczenia powietrza w obrębie regionu Czarnego Trójkąta

   Problemy zanieczyszczenia powietrza w obrębie regionu Czarnego Trójkąta, obejmującego północną Bohemię, część Dolnego Śląska i Saksonię, mogą być najlepiej rozwiązane przy trójstronnym podejściu, stosownie do transgranicznego charakteru. Uznając to, ministrowie ochrony środowiska Czechosłowacji, Niemiec i Polski podpisali w czerwcu 1991 r. wspólną deklarację o współpracy przy rozwiązywaniu problemów dotyczących środowiska w Czarnym Trójkącie. Komisja Europejska została zaproszona jako czwarty partner do tej inicjatywy i do udzielenia finansowej pomocy regionowi. Od chwili powstania projekt PHARE Czarny Trójkąt dostarczył ponad 13 mln ecu przede wszystkim na małe projekty demonstracyjne, skierowane na poprawę jakości środowiska w czeskiej i polskiej części Czarnego Trójkąta (BT). Był to mały wkład do istotnych wysiłków trzech rządów krajowych i przemysłu, dzięki którym nastąpiła znaczna poprawa jakości powietrza i wody w regionie Czarnego Trójkąta.

   Jak dotychczas najbardziej widocznym osiągnięciem ˝Projektu Czarny Trójkąt˝ było ustanowienie i uruchomienie wspólnego systemu monitoringu powietrza (JAMS), który składa się z ponad 40 stacji monitoringowych. Podpisanie trójstronnego porozumienia na temat wymiany o jakości powietrza 17 września 1996 r. umożliwiło skuteczną wymianę danych między trzema partnerskimi krajami. Współpraca w ramach JAMS jest wspierana przez trójstronną grupę roboczą, składającą się z pracowników Czeskiego Instytutu Hydrometeorologicznego, Saksońskiego Urzędu Krajowego ds. Środowiska i Geologii, Państwowego Urzędu Ochrony Środowiska w Berlinie oraz Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska we Wrocławiu i Jeleniej Górze.

   Od 20 maja 1998 r. w Polsce obowiązują nowe normy jakości powietrza, określone w rozporządzeniu ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z 28 kwietnia 1998 r. Zmianie uległy również kwalifikacje obszarów, na których obowiązują różne normy jakości powietrza. Indywidualne normy jakości powietrza ustalono dla obszarów parków narodowych, leśnych kompleksów promocyjnych, obszarów ochrony uzdrowiskowej i obszarów, na których znajdują się pomniki historii wpisane na ˝Listę dziedzictwa światowego˝. Dwie polskie stacje monitoringu powietrza systemu Czarny Trójkąt znajdują się na obszarze ochrony uzdrowiskowej Uzdrowiska Świeradów-Czerniawa Zdrój (Czerniawa Zdrój i Rozdroże Izerskie), a jedna na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego (Śnieżne Kotły).

   W ramach procesu przyłączenia Polski do Unii Europejskiej są prowadzone prace legislacyjne w dziedzinie ochrony środowiska - ustawa o ochronie środowiska zostanie zmieniona.

   Główne źródła zanieczyszczenia powietrza usytuowane w regionie Czarnego Trójkąta to: elektrownie, zakłady przemysłowe, obiekty bytowo-komunalne (grzewcze jednostki komunalne) i transport samochodowy.

   W ostatnich latach na całym obszarze Czarnego Trójkąta zaobserwowano tendencję spadkową emisji dwutlenku siarki oraz pyłu, a w wyniku wzrostu ilości pojazdów samochodowych odnotowano ten sam poziom lub minimalnie wzrostową tendencję w zakresie emisji tlenku azotu.

   Stężenie dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego ogólnie wykazują tendencję spadkową. Średnie stężenia dwutlenku azotu utrzymywały się na stałym poziomie lub nieznacznie malały, podczas gdy 98 percentyle wzrosły. W odniesieniu do stężeń tlenków węgla zaobserwowano ogólnie ten sam poziom, z wyjątkiem stacji Aue, gdzie odnotowano spadek.

   Szczegółowe porównanie średniorocznych wartości SO2 z ostatnich 2 lat (1997 i 1998) daje potwierdzenie wyżej opisanej tendencji. Ten przykład wskazuje na możliwy wpływ emisji z ˝niskich źródeł˝ (lokalne ogrzewanie, piece - z niskimi kominami i niskojakościowymi paliwami) na zanieczyszczenie powietrza.

   Stan jakości powietrza w 1998 r. na obszarze Czarnego Trójkąta charakteryzował się dużym poziomem zanieczyszczenia powietrza. Zależy to od wielkości emisji i lokalizacji stacji monitoringu. Dodatkowo poziom zanieczyszczenia wynika z oddziaływania emisji zarówno ze źródeł lokalnych, jak i dużych, oddalonych (elektrownie i zakłady przemysłowe), z których zanieczyszczenia są przenoszone razem z masami powietrza, w zależności od sytuacji meteorologicznej. Wyniki uzyskane ze wspólnego systemu monitoringu powietrza (JAMS) wykazują, że strategia zmniejszenia poziomów zanieczyszczenia powietrza w regionie Czarnego Trójkąta poprzez ograniczenie emisji z największych źródeł była skuteczna.

   Podczas ostatnich 9 lat (od 1989 do 1997 r.) w całym regionie Czarnego Trójkąta stwierdzono tendencję spadkową w odniesieniu do emisji dwutlenku siarki (ok. 69%), tlenków azotu (ok. 69%), pyłów (ok. 89%). W polskiej części Czarnego Trójkąta obserwowany był stały poziom lub minimalny wzrost emisji tlenków azotu. Było to spowodowane wzrostem emisji komunikacyjnych.

   Monitoring jakości powietrza w regionie Czarnego Trójkąta wykazał:

   Średnioroczne stężenia dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, tlenku węgla i pyłu zawieszonego nie przekraczały granicznych i zalecanych wartości określonych w dyrektywach Komisji Europejskiej obowiązujących w 1998 r. i wytycznych WHO.

   Średnioroczne stężenia wyżej wymienionych zanieczyszczeń nie przekraczały granicznych i zalecanych wartości zdefiniowanych w dyrektywach Komisji Europejskiej i wytycznych WHO na większości stacji monitoringu.

   Najwyższe średnie roczne stężenia ozonu w powietrzu zostały zarejestrowane na stacjach górskich, podczas gdy najniższe stężenia zaobserwowane zostały na stacjach usytuowanych na małych wysokościach oraz w miastach.

   Wartość graniczna stężenia ozonu, przyjęta ze względu na ochronę roślin, określona w dyrektywie Unii Europejskiej jako średnie stężenie 24-godzinne, była przekraczana na większości stacji pomiarowych, głównie na stacjach zlokalizowanych w górach.

   Stan jakości powietrza w 1998 r. na obszarze Czarnego Trójkąta charakteryzowało wysokie zróżnicowanie. Oczywista była znaczna zależność od warunków lokalnych, takich jak: odległość od źródła emisji, lokalizacja stacji, specyficzne warunki meteorologiczne. Pomimo ogólnej tendencji poprawy jakości powietrza nadal istnieją specyficzne dla każdego kraju problemy zanieczyszczenia powietrza. Te problemy były spowodowane zarówno przez źródła lokalne, komunikacyjne i w końcu - choć nie o najmniejszym znaczeniu - przez transgraniczny transport zanieczyszczeń powietrza z dużych źródeł, wpływający na jakość powietrza w skali regionalnej.

   Poziom zanieczyszczenia powietrza w analizowanym regionie był kształtowany zarówno przez lokalne źródła, jak i duże, odległe źródła, z których zanieczyszczenia były transportowane przez masy powietrza, w zależności od układów przepływu i sytuacji meteorologicznej.

   Wyniki monitoringu zanieczyszczenia powietrza wykazały, że strategie zastosowane do ograniczenia emisji zanieczyszczeń w regionie Czarnego Trójkąta były w pełni skuteczne i doprowadziły do znacznej poprawy jakości powietrza na obszarze Czarnego Trójkąta. Dzięki temu jakość powietrza w Czarnym Trójkącie staje się porównywalna z aktualnym stanem w krajach członkowskich Unii Europejskiej.

   Strategiczne kierunki działania i cele do osiągnięcia.

   Aktualne, strategiczne kierunki działania i najważniejsze cale do osiągnięcia w dziedzinie ochrony środowiska w Polsce, w tym także w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem, wyznacza II polityka ekologiczna państwa, przyjęta przez Radę Ministrów w 2000 r. i przedłożona do rozpatrzenia przez Sejm. Pierwszy dokument określający polskę politykę w tej dziedzinie został przyjęty w 1991 r., w związku z czym w znacznej mierze nie jest już dostosowany do dzisiejszych warunków i nie odpowiada bieżącym wymaganiom.

   Nowa polityka w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami zakłada:

   - zwiększenie liczby zanieczyszczeń objętych przeciwdziałaniem mającym zmniejszyć lub ograniczyć ich emisję i jej niekorzystne skutki (do głównych spośród tych zanieczyszczeń należą substancje bezpośrednio zagrażające życiu i zdrowiu ludzi, takie jak metale ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne; substancje degradujące środowisko i pośrednio wpływające na zdrowie i warunki życia, takie jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, amoniak, lotne związki organiczne i ozon przyziemny; substancje wpływające na zmiany klimatyczne, takie jak dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, HFCs, SF6, PFCs; a także substancje niszczące warstwę ozonową, kontrolowane przez Protokół Montrealski);

   - konsekwentne przechodzenie na likwidację zanieczyszczeń u źródła, poprzez zmiany nośników energii (ze szczególnym uwzględnieniem źródeł energii odnawialnej), stosowanie czystszych surowców i technologii (zgodnie z zasadą korzystania z najlepszych dostępnych technik) oraz minimalizację zużycia energii i surowców;

   - rozszerzenie normowania emisji w przemyśle, energetyce i transporcie;

   - szersze wprowadzenie norm produktowych ograniczających emisję zanieczyszczeń do powietrza z uwzględnieniem pełnego cyklu życia produktów - od wydobycia i przetwarzania surowców, poprzez wytwarzanie gotowych wyrobów oraz ich użytkowanie, aż do przejścia tych wyrobów w formę odpadów.

   Do przyjętych celów krótkookresowych w dziedzinie ochrony powietrza (lata 2000-2002) należą:

   - przygotowanie strategii i programów wykonawczych służących osiągnięciu celów dotyczących poprawy jakości powietrza wyznaczonych w aktach prawnych Unii Europejskiej z tego zakresu;

   - zmniejszenie presji na środowisko ˝gorących punktów˝ zlokalizowanych w obszarach silnie przekształconych i zdegradowanych bądź zagrożonych degradacją (przede wszystkim presji ze strony przedsiębiorstw znajdujących się na ˝Liście 80˝ i na listach wojewódzkich), a także poprawienie stanu powietrza w otoczeniu tych punktów w taki sposób, aby ich liczba uległa zmniejszeniu o 30% (w stosunku do wyjściowej liczby 80);

   - opracowanie i rozpoczęcie realizacji programu ograniczenia emisji metali ciężkich (kadmu, ołowiu i rtęci) oraz trwałych zanieczyszczeń organicznych (WWA i dioksyn/furanów);

   - wprowadzenie do przepisów prawnych norm emisyjnych dla 12 dziedzin działalności przemysłowej zgodnie z wymogami protokołów z Aarhus w sprawie metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń organicznych, a także norm produktowych (w tym zakazów produkcji i użytkowania) dla zawierających te zanieczyszczenia produktów i wyrobów;

   - zakończenie procesu harmonizacji polskich przepisów w dziedzinie ochrony atmosfery z odpowiednimi dyrektywami Unii Europejskiej;

   - wprowadzenie zintegrowanych pozwoleń na emisję zanieczyszczeń do powietrza w ramach zintegrowanych pozwoleń na emisję obejmujących wszystkie elementy środowiska (zgodnych z dyrektywą IPPC);

   - pełne wdrożenie reformy zarządzania państwem we wszystkich ogniwach związanych z ochroną powietrza, szczególnie na szczeblu powiatowym i wojewódzkim.

   W horyzoncie średniookresowym (do 2010 r.) zaplanowano:

   - ograniczenie emisji pyłów średnio o 75% (w zakresie zróżnicowanym w zależności od branżowych wymagań określonych w przepisach prawa międzynarodowego i dyrektywach Unii Europejskiej), dwutlenku siarki o 56%, tlenków azotu o 31%, lotnych związków organicznych (poza metanem) o 4% i amoniaku o 8% w stosunku do stanu w 1990 r.;

   - ograniczenie emisji toksycznych substancji z grupy metali ciężkich (rtęć, ołów, kadm) i trwałych zanieczyszczeń organicznych (pestecydy, benzo(a)piren i dioksyny), a także wycofanie z produkcji i użytkowania bądź ograniczenie użytkowania produktów zawierających te substancje, zgodnie z wymogami protokołów z Aarhus;

   - wycofanie z użytkowania do 2005 r. benzyny ołowiowej oraz pełne dostosowanie wymagań dotyczących benzyn i oleju napędowego do norm europejskich;

   - zintensyfikowanie procesu eliminowania bądź ograniczania użytkowania wyrobów i urządzeń zawierających rtęć, ołów, kadm i PCB oraz substancji niszczących warstwę ozonową, a także wdrożenie systemu notyfikowania działalności w tym zakresie (produkcji, obrotu, importu, eksportu i użytkowania) oraz systemu monitorowania obrotu takimi wyrobami i urządzeniami;

   - uzyskanie w latach 2008-2012 wielkości emisji gazów cieplarnianych nieprzekraczającej 94% wielkości emisji z roku 1988 i spełnienie wymagań protokołu z Kioto, m.in. poprzez dwukrotne zmniejszenie energochłonności dochodu narodowego (w stosunku do stanu z 1990 r.) oraz szerokie wprowadzenie najlepszych dostępnych technik z zakresu efektywności energetycznej i użytkowania energetycznych źródeł odnawialnych;

   - wprowadzenie w szerokim zakresie najlepszych dostępnych technik (BAT) w dziedzinie ochrony powietrza, zalecanych przez przepisy prawa międzynarodowego i sprawdzonych w państwach wysoko rozwiniętych.

   W okresie perspektywicznym (do 2025 r.) priorytetowe kierunki działania w zakresie ochrony powietrza obejmują:

   - przebudowę modelu produkcji i konsumpcji w kierunku poprawy efektywności energetycznej i surowcowej, szerszego wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz minimalizacji emisji zanieczyszczeń do powietrza przez wszystkie podstawowe rodzaje źródeł;

   - pełną realizację zobowiązań dotyczących wyeliminowania lub ograniczenia produkcji i użytkowania wszystkich substancji i produktów zawierających niebezpieczne zanieczyszczenia powietrza, wynikających z wymogów międzynarodowych (metale ciężkie, trwałe zanieczyszczenia organiczne, substancje niszczące warstwę ozonową, azbest i niektóre inne);

   - szeroki udział w międzynarodowych programach badawczych ukierunkowanych na identyfikację i ocenę zagrożeń z tytułu zanieczyszczenia powietrza, a także na doskonalenie najlepszych dostępnych technik (BAT) ograniczania tych zanieczyszczeń.

   Podstawowym aktem prawnym określającym zasady, kierunki i sposoby działania w dziedzinie ochrony powietrza w Polsce jest ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska, wielokrotnie zmieniana w celu dostosowania jej do nowych warunków.

   Ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska uzupełniają w odniesieniu do zagadnień ochrony powietrza następujące, wydane na jej podstawie przepisy wykonawcze:

   - rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 września 1980 r. w sprawie zasad współdziałania w zakresie ochrony środowiska terenowych organów administracji państwowej z innymi organami i jednostkami organizacyjnymi;

   - rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 października 1980 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony lasów przed szkodliwym oddziaływaniem gazów i pyłów;

   - rozporządzenie ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z dnia 12 lutego 1990 r. w sprawie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem;

   - rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za wprowadzanie substancji zanieczyszczających do powietrza oraz za usuwanie drzew i krzewów;

   - rozporządzenie ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z dnia 28 kwietnia 1998 r. w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanieczyszczających w powietrzu;

   - rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 sierpnia 1998 r. w sprawie ewidencji i rejestru wykazów zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza;

   - rozporządzenie ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z dnia 3 września 1998 r. w sprawie metod obliczania stanu zanieczyszczenia powietrza dla źródeł istniejących i projektowanych;

   - rozporządzenie ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z dnia 8 września 1998 r. w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczających z procesów technologicznych i operacji technicznych;

   - rozporządzenie ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z dnia 18 września 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania dopuszczalnych do wprowadzania do powietrza rodzajów i ilości substancji zanieczyszczających oraz wymagań, jakim powinna odpowiadać dokumentacja niezbędna do wydania decyzji ustalającej rodzaje i ilości substancji zanieczyszczających dopuszczalnych do wprowadzania do powietrza;

   - rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 1998 r. w sprawie kar pieniężnych za naruszenie wymagań ochrony środowiska oraz rejestru decyzji dotyczących tych kar.

   Obecnie rząd opracował nową ustawę o ochronie środowiska, całkowicie dostosowaną do przepisów Unii Europejskiej. Jest ona aktualnie rozpatrywana przez parlament; przewiduje się, że wejdzie w życie z dniem 1 lipca 2001 r.

   Działające w Polsce w dziedzinie ochrony powietrza struktury organizacyjne, utworzone w wyniku reformy administracyjnej państwa podjętej w 1998 r., obejmują:

   - Ministerstwo Środowiska, w szczególności odpowiedzialny za sprawy ochrony powietrza pion w Departamencie Ochrony Środowiska, kierowany przez wicedyrektora tego departamentu; jego zadania polegają na koordynowaniu działań w zakresie ochrony powietrza w skali całego kraju, przede wszystkim w sferze organizacyjnej, formułowania założeń polityki i prawa w tej dziedzinie, inicjowania badań naukowych i opracowywania norm, stymulowania przepływu informacji, inicjowania współpracy międzynarodowej oraz wywiązywania się przez Polskę z przyjętych zobowiązań, a także inicjowania działań kontrolnych i edukacyjnych;

   - Inspekcję Ochrony Środowiska, odpowiedzialną, również w odniesieniu do zagadnień ochrony powietrza, za kontrolę i egzekucję przestrzegania prawa ekologicznego, a także za monitorowanie i ocenianie presji na środowisko wywieranej przez działalność gospodarczą oraz określanie stanu środowiska i opracowywanie raportów z tego zakresu; na szczeblu ogólnokrajowym zadania inspekcji realizuje Główny Inspektor Ochrony Środowiska, a na szczeblu wojewódzkim - inspektoraty wojewódzkie;

   - wojewodów (będących organami administracji rządowej szczebla wojewódzkiego), do których kompetencji należy wydawanie decyzji o dopuszczalnej emisji w odniesieniu do obiektów zaliczonych do inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, a także wprowadzenie uzasadnionych potrzebami ochrony powietrza ograniczeń w korzystaniu ze środowiska oraz podejmowanie działań specjalnych na terenie województwa lub jego części (dodatkowe wymagania dla stosowanych paliw, ustalanie poziomów alarmowych stężeń zanieczyszczeń w powietrzu oraz określanie działań na wypadek przekroczenia tych poziomów i ogłaszanie stanów alarmowych); swoje zadania w wymienionym zakresie wojewodowie realizują przy pomocy podporządkowanych im wydziałów ochrony środowiska urzędów wojewódzkich;

   - marszałków województw (organ samorządowy), którzy przy pomocy urzędów marszałkowskich realizują zadania w zakresie gromadzenia, ewidencjonowania i weryfikowania przekazywanych przez jednostki organizacyjne danych o rodzajach i ilościach wprowadzanych do powietrza zanieczyszczeń oraz o obliczonych na tej podstawie opłatach za emisję;

   - starostów powiatów (organ samorządowy), którzy realizując powierzone sobie zadania z zakresu działania administracji rządowej, posiadają kompetencje dotyczące wydawania decyzji o dopuszczalnej emisji w odniesieniu do obiektów niezaliczonych do inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, a także działań z tym związanych (nakładanie dodatkowych obowiązków na jednostki organizacyjne oraz prowadzenie publicznie dostępnych rejestrów danych zawartych w decyzjach).

   Monitoring zanieczyszczeń powietrza jest w Polsce prowadzony głównie w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ), koordynowanego przez Inspekcję Ochrony Środowiska. Działający w ramach PMŚ podsystem powietrza atmosferycznego obejmuje zarówno emisję zanieczyszczeń, jak i ich stężenia w powietrzu oraz w opadzie atmosferycznym (oprócz podsystemu) ˝powietrze atmosferyczne˝ w skład systemu PMŚ wchodzą także podsystemy ˝wody powierzchniowe˝, ˝wody podziemne˝, ˝powierzchnia ziemi˝ oraz ˝przyroda ożywiona˝). Dane pochodzące z PMŚ mogą być uzupełniane informacjami dotyczącymi zanieczyszczeń i stanu środowiska oraz jego poszczególnych komponentów o charakterze indywidualnym, pozyskiwanymi w ramach programów badawczych realizowanych przez wyspecjalizowane placówki w całym kraju. Informacje o zanieczyszczeniach powietrza zebrane w ramach PMŚ są gromadzone i przetwarzane w blokach informacyjnych ˝emisja˝ i ˝imisja˝ (oprócz nich w systemie funkcjonują także bloki ˝zasoby naturalne i struktury przyrodnicze˝, ˝hydrometorologia i klimat˝ oraz ˝prognozy˝).

   Badania jakości powietrza są wykonywane w ramach PMŚ na trzech poziomach - w ramach sieci krajowej, sieci regionalnych i sieci lokalnych. Do zbierania i opracowywania danych dotyczących imisji stosuje się podział zanieczyszczeń powietrza na cztery grupy:

   - zanieczyszczenia podstawowe (dwutlenek siarki, dwutlenek azotu i pył), powstające przede wszystkim w wyniku energetycznego spalania paliw i występujące powszechnie na obszarze całego kraju;

   - zanieczyszczenia specyficzne, pochodzące z różnych procesów technologicznych w przemyśle;

   - zanieczyszczenia emitowane ze źródeł mobilnych (głównie z pojazdów samochodowych);

   - zanieczyszczenia wtórne, powstające często w znacznej odległości od źródeł emisji w wyniku reakcji i przemian zachodzących w zanieczyszczonej atmosferze (np. utleniacze fotochemiczne, zwłaszcza ozon, a także substancje zakwaszające, głównie siarczany i azotany).

   Informacje o stanie zanieczyszczenia powietrza w skali kraju są opracowywane przede wszystkim na podstawie analizy danych pochodzących z sieci na poziomie krajowym - z krajowej sieci stacji podstawowych (podlegającej Inspekcji Ochrony Środowiska i pracującej pod nadzorem Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie) oraz z krajowej sieci stacji monitoringu zdrowia, podlegającej Państwowej Inspekcji Sanitarnej i działającej pod nadzorem Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi (w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska działalność obu tych sieci jest koordynowana przez Inspekcję Ochrony Środowiska).

   Emisja podstawowych zanieczyszczeń od wielu lat ma tendencję malejącą. Znajduje to potwierdzenie w prowadzonych w ramach sieci podstawowej Państwowego Monitoringu Środowiska (95 stacji - 82 miejskie i 13 pozamiejskich) badaniach jakości powietrza.

   a) Emisja dwutlenku siarki w Polsce systematycznie maleje od 1988 r. Wartości przeciętne stężeń średnich rocznych (zarówno w miastach, jak i poza miastami) wykazują tendencję malejącą od 1995 r. Równocześnie liczba stanowisk, na których stężenia średnie roczne przekraczały wartość normatywną, zmniejszyła się z 4 w latach 1997-1998 do 2 w 1999 r.

   b) Emisja dwutlenku azotu malała w Polsce w latach 1988-1994. W okresie 1994-1996 miał miejsce jej nieznaczny wzrost, po czym w latach 1997-1999 nastąpił spadek jej wartości. W latach 1993-1999 przeciętne stężenia średnioroczne dwutlenku azotu w miastach wykazywały nieznaczny wzrost do 1996 r. i systematyczny spadek w latach 1996-1998. W latach 1998-1999 na żadnym z uwzględnionych w analizie stanowisk nie miało miejsca przekroczenie dopuszczalnej wartości stężeń średnich rocznych.

   c) Emisja pyłu w Polsce wykazuje ciągły spadek od 1989 r. Tendencję spadkową średnich rocznych stężeń pyłu obserwuje się od 1997 r. Systematycznie spada też liczba stanowisk ze stężeniami średnimi rocznymi wyższymi od wartości dopuszczalnej.

   d) W zakresie ozonu na podstawie dotychczasowych badań można stwierdzić, że stężenia przewyższające wartości dopuszczalne, biorąc pod uwagę wiedzę na temat powstawania ozonu w atmosferze (jest zanieczyszczenie nieemitowane, a tworzące się w atmosferze w sprzyjających warunkach samorzutnie), występują okresowo na terenie całej Polski.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Marek Michalik

   Warszawa, dnia 28 grudnia 2000 r.