III kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 6569

w sprawie restrukturyzacji i perspektyw rozwoju banków spółdzielczych i BGŻ SA

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pana posła Jana Kulasa, przesłaną przy piśmie nr SPS-0202-6569/01, w sprawie restrukturyzacji i perspektyw rozwoju banków spółdzielczych i BGŻ SA, uprzejmie przedstawiam następujące stanowisko.

   Realizacja ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o restrukturyzacji banków spółdzielczych i BGŻ SA doprowadziła do poprawy sytuacji ekonomiczno-finansowej banków spółdzielczych i BGŻ SA. Ustawa ta zawierała jednak szereg norm, które uniemożliwiały dalszy rozwój banków spółdzielczych, banków regionalnych i BGŻ SA.

   W dniu 7 grudnia 2000 r. została uchwalona przez Sejm RP ustawa o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się w bankach zrzeszających (DzU nr 119, poz. 1252), która dokonała zliberalizowania strukturalnych warunków funkcjonowania dotychczasowych zrzeszeń regionalnych.

   Przesłanie to wyznaczyło kierunki projektowanych zmian, które zakładają m.in.:

   1) umożliwienie bankom spółdzielczym dobrowolnego wyboru banku zrzeszającego w oparciu o kryterium jego efektywności działania i jakości oferowanych przez niego usług;

   2) stworzenie możliwości dokapitalizowania banków zrzeszających i BGŻ SA przez inwestorów zewnętrznych na warunkach rynkowych z zachowaniem struktury własności spółdzielczej oraz z ograniczeniem w wykonywaniu prawa głosu do 24% akcji dla inwestorów, z wyłączeniem banków zrzeszających oraz skarbu państwa;

   3) jednolite traktowanie wszystkich banków zrzeszających, przy jednoczesnym zerwaniu z zasadą niekonkurowania w obrębie bankowego sektora spółdzielczego, co pozwoli zapewnić wzrost efektywności działania banków spółdzielczych i banków zrzeszających;

   4) poszerzenie katalogu czynności, jakie będą mogły wykonywać banki spółdzielcze, które powinno pozytywnie wpłynąć na zdolność generowania przez nie wyższych dochodów;

   5) rezygnację z budowy trójszczeblowego modelu (z BGŻ SA jako bankiem krajowym) na rzecz struktury dwuszczeblowej (z BGŻ SA jako bankiem zrzeszającym).

   W ustawie tej zniesiono większość ograniczeń ustawowych, z wyjątkiem tych, które uwzględniają bezpieczeństwo sektora bankowości spółdzielczej, ochronę klienta, politykę państwa oraz jednolite traktowanie wszystkich banków zrzeszających. Uwzględniono również dostosowanie przepisów nowej ustawy do przepisów innych ustaw, w tym ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Takie założenia wydają się bliższe zasadom gospodarki rynkowej, pozwalają bowiem na bardziej elastyczne relacje pomiędzy bankami regionalnymi (zrzeszającymi) oraz bankami spółdzielczymi, dając nadzieję na coraz dalej idącą poprawę efektywności ich działania.

   W praktyce działalności banków spółdzielczych zwiększenie kapitału oraz kryteriów doboru wykwalifikowanej kadry zarządzającej przyczynić się może do zwiększenia konkurencyjności i efektywności działania banków spółdzielczych oraz zagwarantowania wyższego bezpieczeństwa zgromadzonych w nich wkładów pieniężnych. Banki spółdzielcze, aby osiągnąć wymagany w niniejszej ustawie do końca 2001 r. poziom funduszy własnych, mogą starać się uczynić to własnymi siłami poprzez konsolidację z innymi bankami spółdzielczymi. Alternatywę stanowi dla nich również możliwość łączenia się z bankami komercyjnymi poprzez zamianę udziałów w bankach spółdzielczych na akcje banku komercyjnego.

   W załączeniu uprzejmie przesyłam panu marszałkowi zestawienie określające przebieg procesu konsolidacji banków spółdzielczych w Polsce.*)

   W art. 2 pkt 2 ustawa dokonała określenia banków, które będą mogły wykonywać funkcję banków zrzeszających wobec banków spółdzielczych, z zastrzeżeniem osiągnięcia przez nie określonych w art. 28 ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. poziomów funduszy własnych.

   Do banków tych należą:

   - 9 dotychczasowych banków regionalnych,

   - 2 banki zrzeszające, tj. Gospodarczy Bank Południowo-Zachodni SA i Bank Unii Gospodarczej SA,

   - Bank Gospodarki Żywnościowej SA, pod warunkiem że zrzeszy co najmniej jeden bank spółdzielczy na zasadach określonych w art. 16 ustawy.

   Prowadzony obecnie na mocy art. 23 ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. proces łączenia się banków zrzeszających banki spółdzielcze ma na celu stworzenie 3 spółdzielczych grup bankowych, do których należą:

   1) grupa G-2 - skupiająca Gospodarczy Bank Wielkopolski SA w Poznaniu i Bałtycki Bank Regionalny SA w Koszalinie;

   2) grupa G-6 - skupiająca Gospodarczy Bank Południowo-Zachodni SA we Wrocławiu, Bank Unii Gospodarczej SA w Warszawie, Lubelski Bank Regionalny SA w Lublinie, Rzeszowski Bank Regionalny w Rzeszowie, Małopolski Bank Regionalny w Krakowie i Warmińsko-Mazurski Bank Regionalny SA w Olsztynie;

   3) grupa BGŻ - skupiająca oprócz Banku Gospodarki Żywnościowej SA również Mazowiecki Bank Regionalny SA w Warszawie, Dolnośląski Bank Regionalny we Wrocławiu i Warmińsko-Mazurski Bank Regionalny w Olsztynie.

   Należy podkreśli, że Warmińsko-Mazurski Bank Regionalny SA jest aktualnie w dwóch grupach i ostateczną decyzję w tej sprawie podejmie na najbliższym walnym zgromadzeniu akcjonariuszy banku w dniu 28 czerwca br.

   Do dnia dzisiejszego dokonane zostało jedynie połączenie Gospodarczego Banku Wielkopolskiego SA (bank przejmujący) z Bałtyckim Bankiem Regionalnym SA. Na dzień 1 lipca 2001 r. planowane jest także połączenie sześciu innych banków, tj.: Gospodarczego Banku Południowo-Zachodniego SA we Wrocławiu (bank przejmujący) oraz Banku Unii Gospodarczej SA w Warszawie, Lubelskiego Banku Regionalnego SA w Lublinie, Małopolskiego Banku Regionalnego SA w Krakowie, Rzeszowskiego Banku Regionalnego SA w Rzeszowie, Warmińsko-Mazurskiego Banku Regionalnego SA w Olsztynie. Banki te w dniu 11 maja 2001 r. otrzymały zgodę Komisji Nadzoru Bankowego na dokonanie połączenia, które wymaga jeszcze decyzji walnych zgromadzeń akcjonariuszy tych banków, mających odbyć się w czerwcu br.

   Nie jest wyjaśniona dotychczas sytuacja pozostałych trzech banków, tj. Mazowieckiego Banku Regionalnego SA w Warszawie, Pomorsko-Kujawskiego Banku Regionalnego SA w Bydgoszczy i Dolnośląskiego Banku Regionalnego SA we Wrocławiu. Banki te, podobnie jak Warmińsko-Mazurski Bank Regionalny SA, podpisały w ubiegłym roku porozumienia intencyjne o współpracy i połączeniu z BGŻ SA, niemniej do chwili obecnej nie złożyły jeszcze wniosku o uzyskanie zgody Komisji Nadzoru Bankowego na dokonanie połączenia. Dwa pierwsze z wymienionych banków spełniają minimum kapitałowe w wysokości 10 mln euro, w przeciwieństwie do Dolnośląskiego Banku Regionalnego SA, którego wynik finansowy za rok 2000 jest zbyt mały, aby mógł on dokonać zwiększenia funduszy własnych do wymaganego w ustawie minimum.

   Realizując postanowienia ustawy, BGŻ SA w dniu 1 lutego 2000 r. wystąpił do Komisji Nadzoru Bankowego z wnioskiem o zatwierdzenie projektu umowy zrzeszenia, który bank wypracował wspólnie z przedstawicielami banków spółdzielczych i banków regionalnych.

   W kwestii dotyczącej możliwości osiągnięcia przez banki funkcjonujące w sektorze spółdzielczości bankowej funduszy własnych na wymaganym ustawowo poziomie informuję, iż według przewidywań Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego ok. 90 banków, spośród 665 banków spółdzielczych działających na koniec marca 2001 r., nie zdoła osiągnąć samodzielnie minimum kapitałowego do końca bieżącego roku, z zastrzeżeniem jednakże, iż cały zysk netto zainteresowanych banków za 2000 r. zostanie przeznaczony na zwiększenie funduszy własnych (zał. 6). Oznacza to również, iż banki spółdzielcze, które nie wypełnią wymaganych poziomów kapitałowych, powinny podjąć stosowne decyzje o konsolidacji z innymi bankami spółdzielczymi.

   Należy podkreślić, iż łączenie się banków spółdzielczych nie powoduje zmiany dotychczasowej sieci placówek, gdyż banki przejmowane stają się placówkami banku przejmującego. Aktywa netto tych banków stanowią niespełna 3% aktywów wszystkich banków spółdzielczych (mniej niż 1,2 promil aktywów neto polskiego systemu bankowego).

   W przypadku banków zrzeszających banki spółdzielcze liczba banków, które nie osiągną wymaganego minimum kapitałowego 10 mln euro do dnia 28 lipca 2001 r., zależy ostatecznie od przebiegu zachodzących pomiędzy nimi procesów konsolidacyjnych.

   Odnosząc się do pytania pana posła dotyczącego znaczenia banków spółdzielczych w transformacji rolnictwa i polskiej wsi, uznać należy, że sektor ten był i jest istotnym instrumentem obsługi finansowej obszarów wiejskich oraz przemysłu rolno-spożywczego, a tym samym instrumentem polityki rolnej państwa. Konieczność wzmocnienia kapitałowego banków spółdzielczych wynika ze wzrastającej konkurencji ze strony banków zagranicznych oraz polskich banków uniwersalnych, które to coraz bardziej angażują się w detaliczną obsługę klientów, również na obszarach wiejskich. Dotychczas była to domena banków spółdzielczych. Silne kapitałowo banki spółdzielcze będą mogły aktywnie brać udział w restrukturyzacji rolnictwa oraz będą atrakcyjnym partnerem dla jednostek samorządu terytorialnego, również w procesie integrowania i rozwoju społeczności lokalnej. W związku z integracją Polski z Unią Europejską wydaje się, że sektor finansowy, a zwłaszcza banki obsługujące sektor rolny, dzięki takim regulacjom będzie w pełni przygotowany do obsługi przedakcesyjnych i akcesyjnych pomocowych funduszy strukturalnych.

   Znaczenie spółdzielczego sektora bankowego, a jednocześnie trudna sytuacja, w jakiej znalazły się zarówno banki spółdzielcze, jak i Bank Gospodarki Żywnościowej SA w pierwszych latach transformacji gospodarczej, były przesłanką dla podjęcia procesu restrukturyzacji.

   Spośród istotnych atutów spółdzielczego sektora bankowego, które powinny mieć znaczenie w trakcie transformacji rolnictwa i sektora rolno-spożywczego, należy wskazać m.in. na:

   - dobrze rozwiniętą sieć oddziałów oraz placówek bankowych, szczególnie na terenach wiejskich, gdzie w ograniczonym zakresie podejmowana jest obsługa finansowa ze strony banków komercyjnych,

   - specyfikę bankowości spółdzielczej przejawiającą się w bliskości potencjalnych klientów, którzy są jednocześnie właścicielami ˝swojego˝ banku,

   - możliwości dostosowania oferty produktów bankowych do potrzeb lokalnych.

   Powyższe czynniki, przy jednoczesnym wykorzystaniu możliwości, jakie stwarza ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. w postaci wsparcia finansowego środkami z niewykorzystanych obligacji restrukturyzacyjnych w wysokości ok. 119 mln zł, będącymi obecnie w gestii Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, mogą pozytywnie oddziaływać na możliwość dokonania zmian w gospodarce żywnościowej.

   Należy wskazać, że spółdzielczy sektor bankowy odgrywa ważną rolę w obsłudze kredytów preferencyjnych skierowanych na rolnictwo i sektor rolno-spożywczy.

   W 2000 r. kredyty inwestycyjne z dopłatą Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa do oprocentowania były udostępnione 24 bankom, z czego kredyty na łączną kwotę ok. 1012,7 mln zł (71,72% ogólnej puli) zostały udzielone przez spółdzielczy sektor bankowy, tzn.:

   - 50,2% - BGŻ SA i banki spółdzielcze działające w ramach Krajowego Zrzeszenia Banków Spółdzielczych,

   - 19,6% - zrzeszenie GBW SA w Poznaniu,

   - 6,1% - zrzeszenie GBP-Z SA we Wrocławiu,

   - 4,8% - zrzeszenie BUG SA w Warszawie.

   Zbliżona struktura dopłat agencji miała również miejsce w odniesieniu do udzielonych w roku ubiegłym preferencyjnych kredytów obrotowych. Spółdzielczy sektore bankowy otrzymał z agencji 72,1% ogólnej puli dopłat do oprocentowania kredytów obrotowych na cele rolnicze. Dla porównania można wskazać, że największa kwota dopłat przekazana bankowi komercyjnemu (Bank PeKaO SA) stanowiła jedynie 4,0% ogólnej kwoty dopłat na ten cel ze środków agencji.

   Znaczenie spółdzielczego sektora na tle przemian na polskiej wsi jeszcze bardziej uwidacznia się w procesie wspierania, przy współudziale środków agencji, działań na rzecz tworzenia miejsc pracy poprzez udzielanie nieoprocentowanych pożyczek przeznaczonych dla osób fizycznych i prawnych prowadzących lub podejmujących pozarolniczą działalność gospodarczą na terenie gmin wiejskich i miejsko-wiejskich w ramach programu małej przedsiębiorczości.

   W 2000 r. przedsiębiorcy w ramach tego programu zawarli umowy pożyczki na kwotę ponad 18,1 mln zł, z czego na BGŻ SA, banki zrzeszające, banki regionalne i banki spółdzielcze przypadało ok. 85% ogólnej puli udzielonych pożyczek.

   Przedstawione powyżej, jak również inne kierunki działań banków spółdzielczych, nastawionych z uwagi na ich lokalizację oraz poziom funduszy własnych przede wszystkim na obsługę finansową społeczności lokalnej, mogą stanowić podstawę do wyrażenia opinii, że sektor ten w podobnym zakresie będzie współuczestniczyć w obsłudze finansowej bezpośrednich odbiorców wsparcia - tzn. rolników - w ramach programów finansowanych ze środków zewnętrznych (np. przedakcesyjnych - program SAPARD, jak również po akcecji Polski do Unii Europejskiej - w ramach środków finansujących Wspólną Politykę Rolną).

   W kwestii dotyczącej monitoringu w zakresie rozwoju ekonomiczno-finansowego banków spółdzielczych uprzejmie informuję pana marszałka, iż sytuacja każdego banku, w tym banku spółdzielczego, nadzorowana jest przez Komisję Nadzoru Bankowego, której organem wykonawczym jest Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Do zakresu jego czynności należy m.in. analiza sprawozdań przesyłanych przez banki co miesiąc do Narodowego Banku Polskiego. Analizy dokonuje się w oparciu o generowany co miesiąc dla każdego banku tzw. raport wskaźników ekonomiczno-finansowych, zawierający ok. 800 różnego typu wskaźników, przy czym banki zostały podzielone na kilka jednorodnych tzw. rówieśniczych grup, a raport zawiera również informacje o pozycji danego banku na tle grupy rówieśniczej.

   Ważnym elementem monitoringu banków są również inspekcje dokonywane w bankach przez pracowników GINB. W roku dokonano 121 tzw. inspekcji kompleksowych w bankach spółdzielczych, w tym 4 w bankach o sumie bilansowej przekraczającej 100 mln zł. Inspekcje takie dają dokładny przegląd sytuacji finansowej kontrolowanego banku oraz przestrzegania przez bank Prawa bankowego, a także innych ustaw regulujących zasady obrotu gospodarczego. Obok inspekcji kompleksowych przeprowadzane są również tzw. inspekcje problemowe obejmujące pewien wycinek działalności banku, np. sprawdzana jest poprawność klasyfikacji należności banku w odniesieniu do różnych grup ryzyka. Tego typu inspekcji było w 2000 r. 101, w tym 5 w bankach o sumie bilansowej przekraczającej 100 mln zł.

   W załączeniu przesyłam analizę sytuacji finansowej banków spółdzielczych w 2000 r.*)

   Z wyrazami szacunku

   Podsekretarz stanu

   Rafał Zagórny

   Warszawa, dnia 23 czerwca 2001 r.