III kadencja

Interpelacja nr 4402

do prezesa Rady Ministrów

w sprawie finansowania przez jednostki samorządu terytorialnego placówek kultury

   Ostatnia nowelizacja ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu instytucji kultury (tekst jednolity DzU z 1997 r. nr 110, poz. 721, z późn.zm.) opublikowana w DzU nr 12, poz. 136 z bieżącego roku spowodowała, że instytucje kultury utraciły z dniem 1 stycznia 2000 r. prawo do prowadzenia działalności na zasadach przewidzianych dla zakładów budżetowych.

   Już przed uchwaleniem budżetów jednostek samorządowych na 2000 r. i ostatnią nowelizacją ustawy pismem ministra finansów nr ST3-444-46/99 (str. 7-8) z dnia 14 października 1999 r. zasygnalizowano wprowadzenie tej zmiany i poinformowano, iż nowy zapis będzie dotyczył m.in. zakładów budżetowych określonych ˝ustawą z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, w której projektodawcy proponują określenie w art. 32 ust. 1 zapisu, zgodnie z którym instytucje kultury prowadzą gospodarkę finansową na zasadach określonych dla zakładów budżetowych.

   W wyniku tej zmiany instytucje kultury, działające w jednostkach samorządu terytorialnego, które zostały wpisane przez organizatora, tj. jednostkę samorządu terytorialnego, do prowadzonego przez tę jednostkę rejestru, a tym samym uzyskały osobowość prawną, będą prowadziły gospodarkę finansową na zasadach określonych w tej ustawie.

   Natomiast jednostki samorządu terytorialnego, które nie podjęły decyzji o utworzeniu instytucji kultury zgodnie z ustawą o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, wybiorą formę organizacyjną jednostki budżetowej lub zakładu budżetowego.

   Jeżeli jednostka samorządu terytorialnego wybierze formę zakładu budżetowego, to będzie miało zastosowanie ograniczenie w wysokości dotowania, o którym mowa w art. 19 ust. 10 ustawy o finansach publicznych˝.

   Jak wynika z treści ww. pisma, jednostka samorządowa, która nie podjęła decyzji o utworzeniu instytucji kultury zgodnie z powołaną ustawą, będzie mogła po zmianie zapisu art. 32 ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej ustanowić swoje placówki jednostkami budżetowymi bądź zakładami budżetowymi.

   Natomiast z treści biura budżetu ministra kultury i dziedzictwa narodowego z dnia 10 lutego 2000 r. skierowanego do placówek kultury wynika, iż wszystkie instytucje kultury zmuszone są działać w formie organizacyjnej przewidzianej dla instytucji kultury. Zatem brak jest spójności w tej kwestii między resortem finansów a resortem kultury i dziedzictwa narodowego.

   Zauważyć należy, że ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej została zmieniona w roku 2000, tj. po uchwaleniu budżetów i podjęciu przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego decyzji o przekształceniu placówek kultury w zakłady bądź jednostki budżetowe. Aktualnie uregulowanie wynikające z art. 27 powołanej ustawy stanowi, że instytucja kultury gospodaruje samodzielnie przydzieloną i nabytą częścią mienia oraz prowadzi samodzielnie gospodarkę w ramach posiadanych środków, kierując się zasadami efektywności ich wykorzystania - quasi-przedsiębiorstwo.

   W wielu gminach wiejskich działalność związana z upowszechnieniem kultury prowadzona jest przez jednostki organizacyjne, w których zatrudniona jest jedna lub dwie osoby (biblioteki wiejskie, muzea, gminne ośrodki kultury), co nasuwa duże wątpliwości odnośnie do celowości wyposażania tych jednostek w majątek, usamodzielniania finansowo i nadawania im osobowości prawnej.

   Poważne zastrzeżenia rodzi brak dla organu założycielskiego (organizatora), jakim jest lokalny samorząd, ustawowych gwarancji jakiejkolwiek kontroli nad gospodarką finansową i majątkiem instytucji kultury. Ustawa zmusza organizatora do wyposażenia instytucji kultury w majątek, który następnie może być zbywany przez te instytucje bez jakiegokolwiek nadzoru.

   Analogiczne wyposażenie w majątek samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej nie pozbawiło organu założycielskiego możliwości monitorowania działań podejmowanych przez te podmioty (vide art. 53 i 53a ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej).

   Poza tym dochody własne gminnych instytucji kultury są niewielkie, a większość instytucji nie wypracowuje ich w ogóle (biblioteki, muzea) i organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego finansują te jednostki w 99,5% ich wydatków. Skoro samorząd jako organizator powołuje instytucje kultury, finansuje ich działalność, to winien mieć pełne prawo wyboru ich formy organizacyjnej.

   Wobec rodzących się wątpliwości co do zasadności i celowości przedstawionych wyżej uregulowań i faktu, że są one przedmiotem zainteresowania wszystkich jednostek samorządu terytorialnego będących organem założycielskim dla placówek kultury, oczekuję udzielenia odpowiedzi na następujące pytania:

   Czy prowadzenie instytucji kultury, dla których organem założycielskim (organizatorem) są jednostki samorządu terytorialnego, może odbywać się tylko na zasadzie samodzielnego gospodarowania przydzieloną i nabytą częścią mienia i czy jest to forma obligatoryjna?

   W przypadku odpowiedzi twierdzącej na powyższe pytanie - czy i w jaki sposób zagwarantowana jest dla organu założycielskiego (organizatora) jakakolwiek kontrola nad gospodarką mieniem, które przekazane jest nieodpłatnie?

   Jakie czynności należałoby podjąć w przypadku dostrzeżenia, że większość przydzielonych środków przeznaczana jest na działalność pozastatutową tych jednostek, lub w przypadku podejrzenia braku gospodarności w wydatkowaniu środków pieniężnych własnych i uzyskanych dotacji z budżetu gminy?

   W przypadku odpowiedzi przeczącej na pierwsze pytanie, czy fakt nieprowadzenia rejestru dla instytucji kultury umożliwia prowadzenie przez placówki kultury gospodarki w formie zakładu budżetowego lub jednostki budżetowej?

   Jakie stosować przepisy o wynagradzaniu placówek kultury (biblioteki, muzea, gminne ośrodki kultury) dla pracowników jednostek organizacyjnych, które działają lub będą działały w formie zakładów budżetowych lub jednostek budżetowych?

   Czy rząd zamierza przygotować w najbliższym czasie projekt nowelizacji ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu instytucji kultury (tekst jednolity DzU z 1997 r. nr 110, poz. 721, z późn.zm.), który spowoduje unormowanie powyższej kwestii w sposób jednoznaczny i racjonalny?

   Z wyrazami szacunku

   Poseł Marian Marczewski

   Turek, dnia 11 lipca 2000 r.