III kadencja
Odpowiedź prezesa Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -
na interpelację nr 2619
w sprawie rozwoju agroturystyki
Szanowny Panie Marszałku! Przekazuję na ręce pana marszałka odpowiedź na interpelację zgłoszoną przez pana posła Jerzego Jaskiernię w sprawie rozwoju agroturystyki, wraz z załącznikami.*)
1. Jak rząd ocenia dotychczasowy rozwój agroturystyki w Polsce?
Obszary wiejskie dysponują zasobami przestrzennymi, przyrodniczymi, kulturowymi i ludzkimi, których odpowiednie uruchomienie może stać się nośnikiem rozwoju przy uwzględnieniu rodzaju tych zasobów i potrzeb rynku.
Jednym ze sposobów łagodzenia kryzysu, jaki dotknął znaczną część obszarów wiejskich, jest rozwijanie turystyki. Turystyka w sposób kompleksowy może przyczynić się do odnowy terenów wiejskich. Dzięki turystyce można utrzymać tradycyjne rolnictwo, poprawić jakość środowiska przyrodniczego i zachować dziedzictwo kulturowe wsi.
Turystyka zawiera w sobie ogromny potencjał generowania bardzo szerokiego zakresu miejsc pracy i dlatego rządy wielu krajów wspomagają jej rozwój, upatrując w niej sposobu na stosunkowo szybkie i niedrogie zmniejszenie bezrobocia.
Obserwowane w turystyce światowej trendy wskazują na wzrastające zainteresowanie formami wyjazdów, w których wieś, las i tereny wokółleśne odgrywają coraz większą rolę. Turystyka wiejska, w tym także agroturystyka, staje się znaczącym sektorem turystyki.
Zdaniem ekspertów realizujących w Polsce w latach 1996-1997 program PHARE - TOURIN II ˝Rozwój turystyki na obszarach wiejskich i zalesionych˝ w ciągu najbliższych pięciu lat rynek turystyki wiejskiej w Polsce może wzrosnąć o 50%. Szacuje się, że wzrost ten w poszczególnych sektorach rynku będzie wyglądał następująco:
- rynek krajowy - 40%,
- Niemcy - 27%,
- pozostałe kraje Europy Zachodniej - 26%,
- Europa Środkowo-Wschodnia - 7%.
Dla mieszkańców wsi agroturystyka stwarza zupełnie nowe możliwości użytkowania przestrzeni wiejskiej, przyczyniając się do wzrostu zasobności poszczególnych gospodarstw oraz do wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich.
W oparciu o przeprowadzone w roku 1996 szacunki ogólną liczbę obiektów wiejskiej bazy noclegowej w Polsce oceniono na ok. 7300 - 7500. W tej liczbie blisko połowę stanowiły obiekty agroturystyczne, co oznacza, że w ponad 3500 gospodarstwach rolnych gospodarze podjęli dodatkową działalność w zakresie świadczenia usług turystycznych. Przeciętne gospodarstwo posiada od trzech do czterech 2-3-osobowych pokoi gościnnych lub mieszkanie/dom wakacyjny przeznaczone dla 5-9 osób.
W roku 1996 dominującą formą usług żywieniowych w gospodarstwach agroturystycznych było oferowanie turystom pełnego wyżywienia.
Według szacunkowych danych Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, zebranych w bieżącym roku, na polskiej wsi funkcjonuje ponad 10 tys. gospodarstw domowych zajmujących się turystyką wiejską, w tym agroturystyką.
Działalność turystyczna na obszarach wiejskich podejmowana jest:
1) przez rolników prowadzących gospodarstwo rolne, jako działalność uboczna. Jest to oferta wypoczynku, stwarzająca turystom możliwość poznania życia wewnątrz gospodarstwa, współuczestniczenia w pracach rolnych, kontaktu ze zwierzętami gospodarskimi, jazdy konnej, wędkowania czy żeglowania. Te gospodarstwa to właśnie gospodarstwa agroturystyczne;
2) przez mieszkańców wsi. Są to gospodarstwa domowe na wsi, niezwiązane z gospodarstwem rolnym, a świadczące usługi turystyczne. W gospodarstwach takich oferta wypoczynku opiera się na wykorzystaniu walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych regionu.
Najwięcej gospodarstw agroturystycznych znajduje się w regionie mazursko-suwalskim, w Borach Tucholskich i na Kaszubach, w Bieszczadach, Sudetach oraz na Dolnym Śląsku.
Wśród rolników w Polsce wzrasta zrozumienie potrzeby ścisłej wzajemnej współpracy w zakresie przygotowywania oferty turystycznej zarówno na szczeblu regionalnym, jak i centralnym. Aktualnie działa już w Polsce ponad 40 regionalnych stowarzyszeń, z których większość należy do Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej ˝Gospodarstwa Gościnne˝, która została zarejestrowana w dniu 24 maja 1996 r. (informacja PFTW ˝GG˝ w załączeniu).
W 1997 r. federacja ta została przyjęta do Europejskiej Federacji Stowarzyszeń ds. Urlopu w Wiejskiej Zagrodzie i Turystyki na Terenie Wiejskim EUROGITES. Otwiera to ofercie turystycznej polskiej wsi dostęp do europejskich rynków. Oferta turystyczna polskiej wsi jest już prezentowana na targach i giełdach turystycznych, krajowych i międzynarodowych, wydawane są także katalogi ofert agroturystycznych. W roku 1997 wydany został pierwszy ogólnopolski katalog zawierający ofertę 250 gospodarstw, w roku 1998 ukazała się mapa agroturystyczna, prezentująca 450 obiektów. W roku bieżącym, przy finansowym wsparciu Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki oraz Funduszu Współpracy Agrolinia 2000, wydany został ogólnopolski katalog ˝Polska - Atlas agroturystyczny˝, prezentujący ofertę 667 skategoryzowanych obiektów.
Rolę turystyki w procesie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich podkreśla dokument rządowy ˝Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich˝. Dokument ten został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 22 lipca 1999 r.
Sektor turystyki może być jednym z najważniejszych nośników rozwoju wsi na terenie obszarów chronionych i wokół nich (a więc tam, gdzie priorytetowa funkcja ochronna ogranicza intensywną gospodarkę rolną i przetwórstwo), na obszarach wokółleśnych i o słabych warunkach rozwoju rolnictwa (nieodpowiednie gleby, obszary górskie itp.).
Punkt 15 filaru II paktu poświęcony jest rozwojowi turystyki i agroturystyki.
˝Na obszarach wiejskich o atrakcyjnych walorach turystycznych istotnym źródłem dochodów może być turystyka. Aby tak się stało, potrzebne są inwestycje - stworzenie sieci miejsc noclegowych i gastronomii, odpowiedniej obsługi ruchu turystycznego, odpowiednie wykorzystanie istniejącej infrastruktury zabytkowej i instytucji kultury, wypożyczalni sprzętu, szlaków rowerowych, ośrodków jazdy konnej, sprawnej komunikacji lokalnej oraz wykorzystanie naturalnych i kulturalnych walorów regionu i jego promocja. Kompleksowe projekty rozwoju turystyki w atrakcyjnych turystycznie powiatach będą mogły uzyskać dotacje i dopłaty do oprocentowania kredytów. Wspierane będą również projekty tworzenia gospodarstw agroturystycznych˝.
Należy podkreślić, że o rozwoju lokalnych inicjatyw gospodarczych oraz o przyciąganiu kapitału z zewnątrz decyduje w dużej mierze istnienie infrastruktury technicznej i społecznej obszarów wiejskich. Infrastruktura ta w sposób bezpośredni zaspokaja potrzeby mieszkańców, przyczynia się do trwałego podniesienia poziomu ich życia, a jednocześnie pozwala na zaspokojenie potrzeb.
Zadania w zakresie rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej spoczywają na samorządzie terytorialnym i to od jego polityki i decyzji zależy możliwość wykorzystania naturalnych szans poszczególnych regionów.
2. Jakie instrumenty wspierające rząd zamierza zastosować, by wesprzeć organizacyjnie i finansowo rozwój agroturystyki?
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wspiera tworzenie alternatywnych, pozarolniczych źródeł dochodów dla mieszkańców wsi, a także na powstanie nowych miejsc pracy. Podmioty świadczące usługi turystyczne w gospodarstwie rolnym mogą ubiegać się o:
1. Kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie dotyczących agroturystyki w gospodarstwie rolnym (symbol IP), polegających wyłącznie na: adaptacji, remoncie i modernizacji budynków i urządzeń służących świadczeniu usług turystycznych oraz tworzeniu pól namiotowych. Kredyt może zostać udzielony pod warunkiem, że agroturystyka będzie prowadzona głównie w oparciu o własne zasoby siły roboczej, bez zatrudnienia stałych pracowników najemnych, będzie prowadzona co najmniej do czasu całkowitej spłaty zaciągniętego kredytu, a rolnik ukończy przeszkolenie w zakresie prowadzenia agroturystyki.
2. Pożyczkę udzielaną przez ARiMR na podstawie porozumienia z Krajowym Urzędem Pracy ze środków Funduszu Pracy. Mogą o nią ubiegać się pracodawcy zamierzający utworzyć miejsca pracy dla bezrobotnych zamieszkałych na terenie gmin wiejskich, miejsko-wiejskich oraz miast liczących do 20 tys. mieszkańców, którzy:
- w okresie ostatnich 6 miesięcy nie zmniejszyli zatrudnienia, chyba że wynikało to z sezonowości produkcji lub usług,
- nie otrzymali pożyczki z Funduszu Pracy na utworzenie miejsc pracy dla bezrobotnych, a jeżeli taką pożyczkę otrzymali, to wywiązali się z warunków umowy i spłacili ją w terminie.
Działalność agroturystyczna w gospodarstwie rolnym powinna stanowić dodatkowe źródło dochodów rolnika i wspomagać działalność rolniczą w gospodarstwie. Oznacza to, że nie jest możliwe preferencyjne kredytowanie agroturystyki przy jednoczesnym zaprzestaniu produkcji rolniczej w gospodarstwie.
W ramach rozporządzenia ministra rolnictwa i gospodarki żywnościowej w sprawie wysokości stawek dotacji dla rolnictwa oraz szczególnych zasad i trybu ich udzielania oraz rozliczania tych dotacji w rozdziale IV: Upowszechnianie doradztwa rolniczego zaplanowane są środki finansowe na zadania zlecone. W ramach tych zadań dotowane są programy związane z rozwojem agroturystyki i turystyki wiejskiej. Środki na zadania zlecone znajdują się również w gestii budżetu wojewodów.
Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki finansuje zadania zlecone Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej ˝Gospodarstwa Gościnne˝ z zakresu podnoszenia jakości usług turystycznych, w tym szczególnie upowszechniania obowiązków, jakie stawia usługodawcom ustawa o usługach turystycznych.
3. Czy gminy podejmujące rozwój agroturystyki mogą liczyć na wsparcie ze strony programów pomocowych Unii Europejskiej, jak również innych programów międzynarodowych?
Cele europejskiej polityki rolnej zostały określone już w 1957 r., a następnie wpisane w traktat rzymski ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Mimo dużych kosztów związanych z finansowaniem instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej dochody uzyskiwane z produkcji rolniczej nie zawsze były wystarczające i odpowiadały dochodom uzyskiwanym przez ludność utrzymującą się z działalności pozarolniczej. Począwszy od lat siedemdziesiątych bardzo dużą wagę przykłada się do stworzenia możliwości zdobywania dodatkowych dochodów przez rolników, którzy wcześniej utrzymywali się wyłącznie z produkcji rolniczej. Jedną z takich możliwości jest rozwój usług agroturystycznych świadczonych przez rolników w poszczególnych krajach UE. Działania tego typu wspierane są w Unii Europejskiej w ramach polityki strukturalnej przy wykorzystaniu funduszy strukturalnych. Fundusze strukturalne przeznaczone są dla krajów członkowskich Unii.
Jednak Komisja Europejska, widząc duże potrzeby zmian strukturalnych, jakie niezbędne są na etapie przygotowania krajów kandydujących do członkostwa w UE, zaproponowała środki przedakcesyjne: program SAPARD, który z racji zasad określonych w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1268/1999, można traktować jako przedakcesyjny fundusz strukturalny dla krajów kandydujących. Jest to program celowy, skierowany do obszarów wiejskich i rolnictwa.
Obecnie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi jest na etapie intensywnych prac przygotowujących Program Operacyjny SAPARD. W programie tym spośród 15 priorytetów zaproponowanych w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1268/1999 z dnia 21 czerwca 1999 r. o wsparciu Wspólnoty dla działań przedakcesyjnych na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w krajach kandydujących Europy Środkowo-Wschodniej w okresie przedakcesyjnym wybrano 4. Wśród nich został uwzględniony priorytet pt. ˝Rozwój i różnicowanie działalności gospodarczej na wsi, zapewniające wielokierunkową działalność i dochód alternatywny˝.
Głównymi celami tego priorytetu będzie: stworzenie warunków na dodatkowe miejsca pracy, zwiększenie dochodów gospodarstw rolnych poprzez różnicowanie ich działalności poza tradycyjnym rolnictwem, a także zwiększenie atrakcyjności turystycznej obszarów wiejskich, m.in. poprzez wspieranie działań na rzecz rozwoju agroturystyki. Przewiduje się, że w roku 2000 przeznaczy się na ten priorytet 5% budżetu SAPARD, z tendencją rosnącą w następnych latach (10% - rok 2000 i 20% - do końca realizacji programu, czyli do momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej). Cele powyższe są zgodne ze ˝Spójną polityką strukturalną rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa˝, dokumentem przyjętym przez rząd RP dnia 13 lipca 1999 r.
W styczniu 1999 r. w Ministerstwie Gospodarki rozpoczęto prace nad Narodową strategią rozwoju regionalnego (projekt - wrzesień 1999 r.). Rozwój sektora turystyki jest jednym z celów strategicznych realizowanych w ramach priorytetu ˝Restrukturyzacja i dywersyfikacja bazy ekonomicznej regionów˝. Rozwój turystyki jest uznawany za instrument uruchamiania w regionach alternatywnych rodzajów działalności gospodarczej i zróżnicowania ich struktury. Sektor usług turystycznych postrzegany jest jako istotny składnik bazy ekonomicznej regionów.
W ramach pomocy przedakcesyjnej Polska otrzymuje pomoc także z nowego programu PHARE, składającego się z trzech komponentów: budowa instytucji, inwestycje związane z przyjmowaniem dorobku prawnego Wspólnoty oraz inwestycje w spójność społeczno-gospodarczą regionów. Głównymi priorytetami tego ostatniego komponentu są: rozwój sektora produkcyjnego, rozwój zasobów ludzkich oraz rozwój infrastruktury w regionach. Program spójności gospodarczej PHARE 2000 wzorowany jest na programach Celu 1 polityki strukturalnej Unii Europejskiej.
Rozwój turystyki najpełniej może zaistnieć właśnie w Programie spójności społeczno-gospodarczej PHARE 2000 (komponent regionalny).
Należy podkreślić, że zasadniczą rolę przy programowaniu komponentu regionalnego PHARE 2000 odgrywają władze samorządowe - zarządy województw. Dokonują one wyboru priorytetów wojewódzkiego programu operacyjnego dla regionalnego komponentu programu PHARE 2000 w konkretnym województwie. Wybrane priorytety muszą pokrywać się z nakreśloną uprzednio strategią rozwoju województwa. Władze samorządowe dokonują także wyboru konkretnych projektów, które otrzymają wsparcie. Rolę koordynatora całości prac nad przygotowaniem wojewódzkich programów operacyjnych dla programów spójności społeczno-gospodarczej PHARE 2000 (komponent regionalny) sprawuje Ministerstwo Gospodarki.
Ze środków Unii Europejskiej, w ramach programu PHARE-TOURIN III, został utworzony Fundusz Dotacji Lokalnych na cele rozwoju turystyki. Fundusz ten dysponował budżetem w wysokości 3,2 mln euro i został przeznaczony na dotacje do inwestycji służących rozwojowi infrastruktury turystycznej. Odbiorcą docelowym programu stały się gminy leżące w obrębie danych województw: krakowskiego, tarnowskiego oraz nowosądeckiego.
Wszystkie wsparte projekty przyczynić się mają do aktywizacji gospodarczej regionu. Wśród 14 projektów wsparto następujące inicjatywy bezpośrednio związane z rozwojem turystyki na obszarach wiejskich, w tym agroturystyki:
1) karczma regionalna w Krynicy,
2) podgórski obszar agroturystyczny ˝Gościna u Żegoty˝ w Żegocinie,
3) projekt modelowego ośrodka jazdy konnej w Lisiej Górze,
4) rozbudowa ośrodka jazdy konnej w ramach tworzonego szlaku konnego z Niepołomic do Bieszczad - Uście Gorlickie,
5) integracyjne gospodarstwo agroturystyczne - Piwniczna Zdrój.
4. Jakie doświadczenia w zakresie rozwoju agroturystyki posiadają państwa Unii Europejskiej i czy rząd RP zamierza z nich skorzystać?
Turystyka wiejska jest w krajach Unii Europejskiej traktowana jako narzędzie rozwoju obszarów wiejskich o pierwszorzędnym znaczeniu. Rozwój turystyki wiejskiej uznawany jest jako instrument sprzyjający:
- wzbogaceniu możliwości zatrudnienia i uzyskiwania dodatkowych dochodów przez mieszkańców wsi świadczących zarówno podstawowe usługi turystyczne (zakwaterowanie), jak i usługi komplementarne: gastronomia, handel, rzemiosło, pamiątkarstwo itp., i w ten sposób stopniowe wzbogacanie się mieszkańców wsi, generowanie nowych inwestycji i zmniejszenie uzależnienia od dochodów z rolnictwa;
- zwiększeniu zbytu, zwłaszcza bezpośredniego, na niektóre produkty rolne przyczyniające się do utrzymania istniejącej produkcji, rozszerzenia asortymentu i przetwórstwa produktów rolnych oraz podniesienia jakości oferowanych towarów;
- zapewnieniu wykorzystania tradycyjnych zabudowań chłopskich w celu poszerzenia bazy turystycznej, sprzyjające ocaleniu wielu zabytków wiejskich architektury od zniszczenia;
- motywowanej koniecznością podnoszenia standardu usług turystycznych poprawie lokalnej infrastruktury: zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, drogi, telefonizacja, transport publiczny, trasy wycieczkowe itp., przyczyniającej się w konsekwencji do poprawy jakości życia na wsi;
- pobudzeniu lokalnego patriotyzmu dzięki uznaniu przez osoby z zewnątrz tradycyjnych wartości kulturowych wsi, owocującemu zwiększeniem troski społeczności wiejskich o lokalną architekturę, pamiątki kultury materialnej, rzemiosło, sztukę kulinarną oraz stymulującemu troskę o czystość i estetykę wsi;
- pobudzeniu rozwoju osobowego mieszkańców wsi poprzez bezpośrednie kontakty z osobami reprezentującymi odmienny styl życia oraz konieczność dostosowania się do nowych zadań związanych z obsługą turystów i wynikające stąd podnoszenie kwalifikacji i zdobywanie nowych doświadczeń;
- działaniom zespołowym, gdyż pakietowy charakter usług w turystyce wiejskiej jednoczy mieszkańców wsi, poprawiając ich umiejętności w zakresie pracy grupowej i wzmacniając odpowiedzialność za efekty wspólnych decyzji;
- wzrostowi cen gruntów, a przez to wzrostowi wartości terenów rolnych i nieużytków pozwalającemu na lepsze ich zagospodarowanie.
Każdego roku na wsi wypoczywa ok. 25% mieszkańców krajów Unii Europejskiej. Szczególną rolę wśród różnorodnych form wypoczynku w przestrzeni wiejskiej odgrywa agroturystyka, czyli urlop w gospodarstwie rolnym i korzystanie z atrakcji związanych z rolnictwem. Turystyka ta ma w Europie długie tradycje, ale jej gwałtowny rozwój przypadł na przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych naszego wieku. W Wielkiej Brytanii na przykład ponad 30% farm włączyło się aktywnie w tę działalność dopiero w okresie lat 1988-1993. W tym samym czasie liczba turystów korzystających z wypoczynku na wsi irlandzkiej wzrosła o 50%. W całej Europie każdego roku przybywa ok. 6% nowych przedsięwzięć w zakresie turystyki wiejskiej. W Austrii ofertę wypoczynku przedstawia ok. 10% wszystkich gospodarstw, proponując łącznie ok. 300 000 miejsc noclegowych. We Włoszech blisko 7 000 gospodarstw posiada przeciętnie po 10 miejsc noclegowych dla gości. Podobna skala działalności turystycznej dotyczy obszarów wiejskich we Francji i Niemczech. Wszędzie wykorzystanie bazy noclegowej kształtuje się przeciętnie na poziomie 100 dni w roku. Przeciętnemu gospodarstwu prowadzącemu usługi agroturystyczne działalność ta przynosi przynajmniej 1/3 wszystkich dochodów.
Agroturystyka wspierana jest przez rządy poszczególnych państw członków Unii oraz przez samą Unię Europejską w ramach licznych programów pomocowych. Szczególnie odczuwalne jest wsparcie dla obszarów zakwalifikowanych do Celu 5b funduszy strukturalnych.
Polska od kilku lat korzysta z doświadczeń krajów Unii Europejskiej w rozwijaniu turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki. Możliwości rozwoju polskiej turystyki i jej znaczenie w transformacji gospodarczej, jak i procesach integracyjnych w Europie zostały potwierdzone przez ekspertów międzynarodowych instytucji finansowych. Eksperci Unii Europejskiej także uznali, że gospodarka turystyczna w Polsce ma szansę szybkiego wzrostu, stanowiąc koło napędowe rozwoju innych branż gospodarki narodowej. Unia Europejska, w oparciu o porozumienie podpisane z rządem RP w grudniu 1990 r., postanowiła wspomóc rozwój turystyki w Polsce w ramach programu PHARE. Beneficjentem pomocy w imieniu rządu RP stał się Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki, który określał kierunki i przedsięwzięcia składające się na program pomocowy.
Turystyka wiejska została wyróżniona jako jeden z pięciu podstawowych produktów turystycznych Polski przez autorów ˝Strategii rozwoju krajowego produktu turystycznego˝, opracowanej w ramach realizacji programu pomocowego PHARE - TOURIN I. Raport rekomenduje rozwój turystyki na obszarach wiejskich pod hasłami ˝Prawdziwa Polska˝, ˝Naturalne dziedzictwo Polski˝, ˝Turystyka poza utartymi szlakami˝. Rolą rządu jest, według autorów raportu, zapewnienie właściwego przygotowania mieszkańców wsi do rozumienia i zaspokajania potrzeb i oczekiwań turystów. Zadaniem rządu jest również zinstytucjonalizowanie systemu ewidencjonowania i oceny standardu obiektów turystycznych i poziomu świadczonych w nich usług.
Kontynuowanie działań na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej odbywało się w ramach projektu ˝Rozwój turystyki na obszarach wiejskich i zalesionych˝ w programie PHARE - TOURIN II. Projekt realizowany był w trzech segmentach:
1) opracowanie strategicznego planu rozwoju turystyki na obszarach wiejskich i zalesionych,
2) rozwój wiejskiej bazy noclegowej oraz działania wspierające struktury organizacyjne zrzeszające prywatnych kwaterodawców wiejskich,
3) komercjalizacja oferty turystyki aktywnej.
Formalnym beneficjentem tego projektu był Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki, ale faktycznymi beneficjentami są mieszkańcy wsi przyjmujący turystów, a w ich imieniu powstająca właśnie w tym czasie Polska Federacja Turystyki Wiejskiej ˝Gospodarstwo Gościnne˝.
Prywatni kwaterodawcy wiejscy w Polsce mają świadomość, iż dynamiczny rozwój turystyki wiejskiej w innych krajach Europy wymaga od nich wzmożonych wysiłków w podnoszeniu jakości obsługi i doskonaleniu oferty.
Kilka regionalnych projektów, finansowanych ze środków Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa FAPA poświęconych zostało rozwojowi turystyki na obszarach wiejskich i w ramach tych projektów przeprowadzona została inwentaryzacja i kategoryzacja gospodarstw wiejskich oferujących usługi turystom.
Również Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa zrealizowała program ˝Rozwój turystyki wiejskiej w woj. gorzowskim˝, w ramach którego opracowany został system inwentaryzacji i kategoryzacji wiejskiej bazy noclegowej.
Problemom związanym z zakwaterowaniem oferowanym przez mieszkańców wsi poświęcony był projekt ˝Rozwój wiejskiej bazy noclegowej˝, realizowany w ramach programu PHARE - TOURIN II ˝Rozwój turystyki na obszarach wiejskich i zalesionych˝.
Wyniki wszystkich dotychczasowych działań w tym zakresie zostały wykorzystane przy opracowywaniu jednolitego w skali Polski dobrowolnego systemu inwentaryzacji, rejestracji i kategoryzacji wiejskiej bazy noclegowej.
Wprowadzenie w życie tego system, poprawa jakości usług noclegowych i żywieniowych świadczonych turystom przez mieszkańców wsi to dostosowywanie jakości polskiej oferty do standardów europejskich oraz umożliwienie tej ofercie konkurowania na międzynarodowym rynku usług turystycznych.
˝Strategia rozwoju wiejskiej bazy noclegowej˝, dokument przygotowany w ramach realizacji projektu PHARE TOURIN II, określa warunki stymulujące rozwój wiejskiej bazy noclegowej w Polsce. Zwraca uwagę przede wszystkim na:
- konieczność długookresowego wsparcia finansowego rozwoju wiejskiej bazy noclegowej, m.in. przez nisko oprocentowane kredyty i ulgu inwestycyjne,
- konieczność aktywnego wsparcia i zaangażowania lokalnej/regionalnej administracji w proces rozwoju wiejskiej bazy noclegowej oraz w proces rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej wsi,
- konieczność prowadzenia i wspierania, zarówno merytorycznego jak i finansowego, efektywnego procesu szkolenia,
- potrzebę długookresowego wspierania krajowej organizacji kwaterodawców, nadzorującej proces podnoszenia jakości usług oraz uczestniczącej w promocji i dystrybucji oferty turystycznej polskiej wsi, a także w tworzeniu lobby dla turystyki wiejskiej, zarówno wśród mieszkańców wsi, jak i wśród mieszkańców miast.
Należy podkreślić, że ważną rolę w procesie kształcenia kadr dla turystyki w środowisku wiejskim spełnia Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie - Oddział w Krakowie. Centrum prowadzi wiele szkoleń dla doradców i instruktorów ośrodków doradztwa rolniczego w Polsce.
5. Czy rząd przewiduje inicjatywy legislacyjne w tym zakresie i jaki miałby być kierunek tych regulacji?
Szczególnym osiągnięciem polskiego prawa turystycznego było stworzenie dogodnego systemu zachęt i preferencji dla świadczenia usług turystycznych przez osoby prowadzące gospodarstwa rolne na terenach wiejskich, który przyczynił się do zwiększenia zainteresowania prowadzeniem kwater agroturystycznych.
Na system ten składają się takie ułatwienia, jak:
- możliwość uznawania usług turystycznych w gospodarstwie rolnym (agroturystycznym) za uboczne zajęcie zarobkowe, na podstawie art. 9 ust. 2 pkt 4 ustawy o działalności gospodarczej z 1988 r. (DzU z 1988 r. nr 41, poz. 324) znowelizowanej ustawą o usługach turystycznych; dzięki takiej kwalifikacji usług agroturystycznych osoby świadczące te usługi nie muszą zgłaszać ich do ewidencji działalności gospodarczej, zmieniać systemu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne czy prowadzić rachunkowości podatkowej,
- całkowite zwolnienie z podatku dochodowego, na podstawie art. 21 pkt 43 ustawy o podatki dochodowym od osób fizycznych (j.t. DzU z 1993 r. nr 90, poz. 416 ze zm.), dochodów z wynajmowania do 5 pokoi w gospodarstwie rolnym na terenie wiejskim osobom przebywającym na wypoczynku i żywienia tych osób,
- korzystny system opodatkowania w postaci ryczałtu równego 3% przychodów z wynajmowania pokoi i domków turystycznych oraz żywienia gości, jeżeli łączna liczba pokoi, w tym w domkach turystycznych, nie przekracza 12, na podstawie ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. w sprawie zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów ewidencjonowanych oraz od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (DzU nr 144, poz. 930),
- przyjęcie, na podstawie art. 3 ust. 1a z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU nr 9, poz. 31), że powierzchnia pokoi wynajmowanych przez rolników, w liczbie nie większej niż 5, jest traktowana dla potrzeb podatku od nieruchomości tak jak powierzchnia mieszkalna, w związku z tym stawka podatku jest ok. 40-krotnie niższa,
- możliwość pozostania przez rolników prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, np. w formie usług gastronomicznych, na korzystnym dla nich systemie opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników, na podstawie art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (j.t. DzU z 1998 r. nr 7, poz. 25).
Należy jednak obawiać się, że prace prowadzone nad generalną przebudową systemu ubezpieczeń społecznych i ochrony zdrowia, zmiana prawa działalności gospodarczej oraz reforma systemu podatkowego doprowadzić mogą do likwidacji tych zachęt i preferencji. W szczególności należy zwrócić uwagę na następujące zagrożenia:
- nowy system ubezpieczenia zdrowotnego przewiduje zasadę odliczania składek odprowadzanych na rzecz kas chorych od podatku dochodowego płaconego na zasadach ogólnych lub w formie zryczałtowanej; dla rolników prowadzących działalność zwolnioną z opodatkowania tym podatkiem zwolnienie staje się zatem pozorne - składkę będą zobowiązani odprowadzić, natomiast nie odliczają jej od podatku,
- ulega zmianie zakres obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych; dotychczas obowiązkowi ubezpieczenia społecznego podlegały osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegającą zgłoszeniu do ewidencji, a zatem nie podlegały temu obowiązkowi osoby prowadzące uboczne zajęcie zarobkowe; w nowych przepisach, na podstawie art. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU nr 137, poz. 887), obowiązek obciąża każdą osobę prowadzącą działalność gospodarczą, nawet uboczną - objęcie rolników świadczących usługi agroturystyczne obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu staje się niezależne od ewentualnych zmian w Prawie działalności gospodarczej, sygnalizowanych w pierwszym punkcie; przepisy o ubezpieczeniu społecznym rolników przyjmują co prawda korzystną dla nich zasadę, że rolnik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą opłaca składki od działalności rolniczej, ale dotyczy to jedynie rolników posiadających gospodarstwa obejmujące przynajmniej 1 ha przeliczeniowy gruntu, co w terenach atrakcyjnych turystycznie, np. górskich, jest rzadkością ze względu na niską bonitację.
Aby turystyka stała się wykorzystaną szansą rozwoju gospodarczego wsi, konieczne jest:
1) utrzymanie dotychczasowych oraz stworzenie nowych instrumentów ekonomiczno-prawnych, wspierających rozwój turystyki na terenach wiejskich, jak np. preferencje podatkowe oraz uruchomienie preferencyjnych linii kredytowych umożliwiających realizację inwestycji turystycznych, w tym także modernizację pod kątem spełnienia wymogów wynikających z ustawy o usługach turystycznych;
2) wykreowanie wysokiej jakości produktów ˝Urlop w gospodarstwie˝ i ˝Urlop na wsi˝, mogących skutecznie konkurować na krajowym i międzynarodowym rynku usług turystycznych:
- przystosowanie bazy noclegowo-gastronomicznej na wsi do wymogów współczesnego rynku turystycznego,
- wdrożenie systemu oceny i kontroli poziomu usług turystycznych,
- atrakcyjne zagospodarowanie czasu turystów poprzez szeroką ofertę aktywnych form wypoczynku,
- zapewnienie odpowiedniego poziomu obsługi turystów,
- stworzenie systemu informacji i rezerwacji usług turystycznych, łatwo dostępnego dla turystów krajowych i zagranicznych,
- zapewnienie badań marketingowych oraz aktywnej promocji w celu rozwoju turystyki na terenach wiejskich;
3) przygotowanie mieszkańców wsi do świadczenia usług turystycznych na profesjonalnym poziomie:
- podjęcie szeroko zakrojonych działań edukacyjnych wśród rolników, społeczności wiejskiej, pracowników służb rolniczych, przedstawicieli samorządów terytorialnych, liderów społeczności lokalnych, kształcenie młodzieży wiejskiej, rozszerzenie nauczania języków obcych w środowisku wiejskim itp.;
4) rozwój i modernizacja infrastruktury technicznej oraz turystycznej wsi jako podstawa możliwości rozwoju usług turystycznych:
- dążenie do zapewnienia gminom środków finansowych na rozwój i modernizację infrastruktury technicznej wsi,
- modyfikacja systemu kredytowania inwestycji infrastrukturalnych podejmowanych przez gminy,
- rozbudowa infrastruktury turystycznej - budowa szlaków dla turystyki rowerowej, jeździeckiej, wodnej itp., basenów, kąpielisk, boisk;
5) stworzenie nowego wizerunku polskiej wsi:
- wykorzystanie dorobku kulturalnego polskiej wsi w procesie rozwoju agroturystyki i turystyki na wsi, potrzeba wspierania wydarzeń kulturalnych.
Prezes UKFiT
Jacek Dębski
Warszawa, dnia 20 listopada 1999 r.