III kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -

na interpelację nr 5841

w sprawie sytuacji społeczno-ekonomicznej mieszkańców powiatu ziemskiego i Słupska

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację posła Jana Sieńki w sprawie sytuacji społeczno-ekonomicznej mieszkańców powiatu ziemskiego oraz miasta Słupsk przesłaną przy piśmie pana marszałka z dnia 21 lutego br., znak: SPS-0202-5841/01, pragnę przedstawić następujące stanowisko.

   I. Program rządu i instrumenty walki z ubóstwem są zapisane w treści ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej (DzU z 1998 r. nr 64, poz. 414, ze zm.). W ostatnich dwóch latach program ten został bardzo istotnie rozbudowany.

   Po pierwsze - rozszerzono krąg osób uprawnionych do świadczeń pomocy społecznej o opiekunów dzieci (a obecnie także osób dorosłych) pobierających zasiłek pielęgnacyjny; o rodziny zastępcze, dzieci i wychowanków rodzin zastępczych; o dzieci i wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych i in.

   Po drugie - zróżnicowano kryteria dochodowe dla różnych specyficznych kategorii rodzin objętych pomocą społeczną, w tym rozwiązaniami preferencyjnymi objęto rodziny wychowujące dziecko niepełnosprawne (opiekun jest uprawniony do zasiłku stałego przy dochodach o 100% wyższych niż wymagany limit dochodów dla uzyskania innych rodzajów zasiłków z pomocy społecznej), a także rodziny zastępcze przyjmujące na wychowanie małe dziecko lub dziecko niepełnosprawne.

   Po trzecie - przybyły nowe rodzaje świadczeń udzielanych przez pomoc społeczną (opłacanie składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne, zasiłki pieniężne dla rodzin zastępczych, dla usamodzielniających się wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych i rodzin zastępczych, świadczenia pieniężne na utrzymanie oraz na pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego przez uchodźcę),

   Problemem jest natomiast zapewnienie środków finansowych w stopniu adekwatnym do rosnących zadań pomocy społecznej. Mimo realizowanego procesu decentralizacji polityki społeczno-gospodarczej w rozwiązaniach pomocy społecznej dotyczących walki z ubóstwem materialnym dla zagwarantowania równomiernego poziomu ochrony w skali kraju w przypadku większości świadczeń utrzymano tryb finansowania przez budżet państwa, głównie jako zadania zlecone przez administrację rządową, jak i dotacje celowe do zadań własnych samorządów terytorialnych. Niemniej jednak trudna sytuacja budżetu państwa sprawia, że tempo wzrostu wydatków na pomoc społeczną zatwierdzonych przez Sejm w kolejnych ustawach budżetowych jest niskie, np. w 1999 r. wydatki budżetu państwa na pomoc społeczną były o 2,3% wyższe niż rok wcześniej, natomiast w 2000 r. wydatki te wzrosły ogółem (wraz z rezerwami celowymi) tylko o 0,5% w stosunku do 1999 r. Na 2001 r. zaplanowano (wersja ustawy budżetowej przyjęta przez Sejm w dniu 3 lutego 2001 r.) wydatki na pomoc społeczną (z rezerwami) ogółem też tylko o 0,8% wyższe niż w ub. r. Trzeba jednak przyznać, że na zasiłki pieniężne, świadczenia w naturze i składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne przeznacza się w 2001 r. o 3,5% więcej (z rezerwami) niż było to w 2000 r., a kwota na ten cel zapisana w budżetach wojewodów jest ogółem o blisko 12% wyższa niż było to w 2000 r.

   W woj. pomorskim, w którym usytuowane są powiat ziemski i miasto Słupsk, budżet wojewody na pomoc społeczną w 2001 r. wynosi 254 315 tys. zł i - w porównaniu z 2000 r. - jest to kwota o ok. 6% wyższa, ale w rozdziale: Zasiłki pieniężne, pomoc w naturze i składki ubezpieczeniowe (rozdz. 85314) budżet wojewody pomorskiego jest aż o 29% wyższy (113 653 tys. zł) niż było to w 2000 r. (87 971 tys. zł). W tej sytuacji stwierdzić należy, że ten o wiele wyższy w bieżącym roku budżet wojewody pomorskiego na zasiłki z pomocy społecznej spowoduje odpowiednio objęcie większym zakresem świadczeń pieniężnych i składkowych mieszkańców poszczególnych powiatów i gmin tego województwa, w tym zwłaszcza jego terenów popegeerowskich w powiecie słupskim.

   Należy również nadmienić, że to wojewodowie odpowiadają za sporządzanie projektu budżetu swojego województwa i następnie za rozdział środków do poszczególnych powiatów i gmin swego województwa. W zakresie kompetencji ministra pracy i polityki społecznej pozostaje wyłącznie kwestia podziału środków rezerw celowych na pomoc społeczną między poszczególne województwa. I tak w trybie podziału rezerwy celowej na zasiłki pieniężne z pomocy społecznej minister pracy i polityki społecznej rozdzielił w 2000 r. ogółem 312 883 tys. zł, z czego najwyższą kwotę (26 120 tys. zł, a więc 8,3% ogólnej rezerwy) otrzymał wojewoda pomorski. Ponadto w 2000 r. z odrębnej rezerwy celowej wynoszącej 10 mln zł na pomoc udzielaną szczególnym kategoriom osób przekazane zostało do woj. pomorskiego m.in. 283 494 zł na pomoc dla osób bezdomnych oraz 300 000 zł na pomoc dla dzieci osieroconych. Województwo pomorskie było również jednym z 11 województw, do którego przekazano środki z ogólnej rezerwy budżetu państwa, jaką w kwocie 10 mln zł Rada Ministrów przekazała na pomoc społeczną dla rolników dotkniętych suszą. Kwota przekazana na ten cel do woj. pomorskiego w ub. r. wynosiła 800 000 zł i zasiliła konto budżetu wojewody przeznaczonego na zasiłki pieniężne (rozdz. 85314).

   Wreszcie należy wspomnieć, że w odniesieniu do całego środowiska rodzin wiejskich, w tym także z terenów popegeerowskich, opracowany został projekt Kompleksowej polityki społecznej w latach 2000-2006, stanowiący integralny element (III filar) ˝Paktu dla rolnictwa i obszarów wiejskich˝. Projekt ten opracowany został przez międzyresortowy zespół we współpracy ze związkami zawodowymi i innymi zainteresowanymi partnerami społecznymi. W projekcie tym zawarte zostały odpowiednie działania dotyczące m.in. zakresu i form pomocy społecznej na rzecz mieszkańców obszarów wiejskich oraz pomocy dzieciom i młodzieży wiejskiej w dojazdach do szkół, dostępie do stypendiów i kredytów studenckich. ˝Pakt...˝ został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 1 września 2000 r.

   II. Wysoki poziom i natężenie bezrobocia, jakie obserwujemy obecnie w Polsce, stawia je w rzędzie najważniejszych i najtrudniejszych do rozwiązania problemów ekonomiczno-społecznych. Trudna sytuacja na rynku pracy, w tym także w powiecie słupskim, wynika przede wszystkim z następujących powodów:

   - przyspieszenia procesów restrukturyzacji gospodarki,

   - zwiększonego napływu absolwentów (efekty wyżu demograficznego),

   - ujawnienia się osób pragnących poprzez status bezrobotnego uzyskać opłacanie z budżetu państwa składki na ubezpieczenie zdrowotne - w wielu przypadkach są to osoby zatrudnione w tzw. szarej strefie,

   - spadku tempa przyrostu liczby miejsc pracy, szczególnie w małych i średnich przedsiębiorstwach, oraz dużej fluktuacji zatrudnienia w tym sektorze (spowodowane głównie czynnikami zewnętrznymi),

   - małej elastyczności przepisów prawa pracy,

   - ˝wygaszania˝ pakietów socjalnych.

   Uwzględniając trudną sytuację na rynku pracy, rząd podjął zdecydowane działania, aby przeciwdziałać temu niepożądanemu zjawisku. Na posiedzeniu 16 stycznia br. Rada Ministrów przyjęła ˝Rekomendacje dla polityki przeciwdziałania bezrobociu˝. Zgodnie z ˝Rekomendacjami...˝ powstrzymanie tendencji wzrostu bezrobocia wymaga prowadzenia polityki pieniężnej i fiskalnej sprzyjającej wzrostowi gospodarczemu oraz realizacji następujących programów rządowych:

   - ˝Narodowego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia na lata 2000-2001˝,

   - ˝Kierunków działań rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw do 2002 roku˝,

   - ˝Paktu dla rolnictwa i obszarów wiejskich˝.

   Zgodnie z ˝Rekomendacjami...˝ działania rządu będą skierowane na:

   1) tworzenie miejsc pracy,

   2) podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

   3) usprawnianie funkcjonowania instytucji rynku pracy,

   4) zmiany prawa pracy, w tym Kodeksu pracy w zakresie:

   - zwiększenia liczby dopuszczalnych godzin nadliczbowych,

   - przywrócenia możliwości zawierania nieograniczonej ilości umów na czas określony,

   - podwyższenia progu zatrudnienia, powyżej którego konieczne jest tworzenie regulaminów pracy i regulaminów wynagrodzeń,

   - stopniowej eliminacji okresu obciążania pracodawców kosztami wynagradzania pracownika za okres niezdolności do pracy.

   Jednocześnie informuję, że w dniu 6 marca br. Rada Ministrów przyjęła harmonogram nowych działań, które będą wspierać przedsiębiorców w zwiększaniu liczby miejsc pracy. Działania te dotyczą m.in.:

   1) obniżenia obciążeń fiskalnych, szczególnie małego biznesu,

   2) zwiększenia elastyczności rynku pracy,

   3) intensyfikacji eksportu,

   4) likwidacji administracyjnych barier rozwoju przedsiębiorczości,

   5) ułatwienia przedsiębiorcom dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania,

   6) zwiększenia ilości środków publicznych na aktywne formy wsparcia sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

   Rząd w 2001 r. będzie czynił usilne starania, aby wyeliminować opóźnienia w przekazywaniu środków z Funduszu Pracy na finansowanie programów rynku pracy.

   Informując o powyższych działaniach rządu, pragnę wyrazić przekonanie, że działania te pozwolą na prozatrudnieniowy rozwój gospodarczy kraju, w tym także powiatu słupskiego, oraz efektywne wykorzystanie środków Funduszu Pracy na aktywne programy rynku pracy, umożliwiając trwałe ograniczenie bezrobocia.

   III. W dniu 20 grudnia 2000 r. Rada Ministrów przyjęła rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia powiatów (gmin) zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym, w których stosuje się szczególne instrumenty ekonomiczno-finansowe i inne preferencje (DzU nr 120, poz. 1270). W przedmiotowym rozporządzeniu na liście powiatów zagrożonych znajduje się powiat ziemski słupski, nie znalazło się natomiast miasto Słupsk na prawach powiatu grodzkiego, które nie spełniało wymaganych kryteriów (stopa bezrobocia dla miasta Słupsk na prawach powiatu grodzkiego w marcu 2000 r. wynosiła 14,9%, co stanowiło 106,4% średniej krajowej stopy bezrobocia). Rada Ministrów uwzględniła w wykazie powiaty, które spełniły kryteria przyjęte przez Zespół społeczno-rządowy ds. weryfikacji wykazu powiatów zagrożonych strukturalnym bezrobociem. Kryterium podstawowe, tj. 150% średniej krajowej stopy bezrobocia w marcu przez trzy ostatnie lata, oraz kryterium pomocniczego, czyli 125% średniej krajowej stopy bezrobocia w marcu 1998 r. i 1999 r., a w których pod koniec marca ubiegłego roku stopa bezrobocia osiągnęła poziom 150% średniej krajowej stopy bezrobocia. Dodatkowo Rada Ministrów wprowadziła na ww. listę powiaty, które w 2000 r. znajdowały się na tej liście, a w których według danych za marzec w 1998 r. i 1999 r. stopa bezrobocia przekroczyła 150% średniej krajowej, a w marcu 2000 r. stopa bezrobocia była wyższa od 130% średniej stopy bezrobocia w kraju. Jednak miasto Słupsk na prawach powiatu grodzkiego nie spełniło również tych dodatkowych kryteriów przyjętych przez Radę Ministrów.

   W tym miejscu pragnę wyjaśnić, że od ubiegłego roku Główny Urząd Statystyczny publikuje dane o stopie bezrobocia w podziale na poszczególne powiaty (ziemskie i grodzkie odrębnie), a nie na obszarze działania powiatowych urzędów pracy. Wyjątek stanowi informacja o stopie bezrobocia na dzień 30 czerwca danego roku, bowiem zgodnie z art. 35 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (DzU z 1997 r. nr 25, poz. 128, z późn. zm.) ˝Prezes Głównego Urzędu Statystycznego w terminie do dnia 30 września każdego roku ogłasza w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej ˝Monitor Polski˝ przeciętną stopę bezrobocia w kraju oraz na obszarze działania powiatowych urzędów pracy według stanu na dzień 30 czerwca danego roku˝. Rada Ministrów dla potrzeb określania wykazu powiatów ˝zagrożonych˝ posługuje się jednak danymi na koniec I kwartału danego roku. Wynika to z porozumienia między stroną społeczną a rządową z 4 maja 1994 r., które mówi, że identyfikacja ww. obszarów ma się odbywać na podstawie danych na koniec I kwartału każdego roku.

   W swojej metodologii ustalania powiatów zagrożonych strukturalnym bezrobociem Rada Ministrów opiera się wyłącznie na danych zbieranych przez GUS, musi zatem uwzględniać zmiany wprowadzane przez GUS odnośnie do publikowania danych w omawianej tutaj kwestii.

   W tym miejscu chciałabym zauważyć, że miasto Słupsk w bieżącym roku będzie uprawnione do korzystania z instrumentów ekonomiczno-finansowych i innych preferencji (z wyjątkiem dotacji na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych realizowanych w gminach zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym), pomimo utraty statusu powiatu zagrożonego strukturalnym bezrobociem.

   Natomiast w przypadku powiatu ziemskiego słupskiego sytuacja przedstawia się odmiennie, ponieważ powiat ten został uznany za zagrożony strukturalnym bezrobociem, wobec czego na jego terenie mogą być stosowane następujące instrumenty ekonomiczno-finansowe mające na celu przeciwdziałanie bezrobociu:

   1. Wydłużone do 12 miesięcy prawo otrzymywania stypendiów przez absolwentów podejmujących dalszą naukę w szkołach ponadpodstawowych dla dorosłych.

   2. Ulgi uczniowskie.

   3. Możliwość korzystania z preferencji w przypadku opodatkowania się w formie karty podatkowej przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą.

   4. Podwyższone stawki amortyzacyjne.

   5. Uprawnienia do podwyższonego do 160% kwoty zasiłku przedemerytalnego.

   6. Dopłaty do dojazdów bezrobotnych uczestniczących w szkoleniach, stażach oraz zatrudnionych poza miejscem stałego zamieszkania.

   7. Możliwość refundowania do 50% rzeczowych kosztów organizacji robót publicznych, jednakże w wysokości nie wyższej niż 25% kwoty wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne bezrobotnych finansowanych z Funduszu Pracy.

   8. Preferencyjne oprocentowanie pożyczek zaciąganych z Funduszu Pracy na podjęcie działalności gospodarczej lub tworzenie nowych miejsc pracy.

   9. Uprawnienia do korzystania ze środków rezerwy celowej budżetu państwa na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych realizowanych w systemie robót publicznych jako zadania własne gmin zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym.

   Kwestia bezrobocia na wsi, zarówno zarejestrowanego, jak i ukrytego, pozostaje jedną z kluczowych kwestii w rządowych programach dotyczących restrukturyzacji i ˝rehabilitacji˝ obszarów wiejskich. Z powodu czynników takich, jak wysoka stopa bezrobocia w tzw. województwach popegeerowskich, przerost zatrudnienia w gospodarstwach małorolnych województw Polski południowo-wschodniej, słaba infrastruktura na tych obszarach, słabo rozwinięte strategie rozwoju kapitału ludzkiego oraz ograniczone możliwości znalezienia zatrudnienia w okolicznych miastach, rząd wprowadził lub planuje wprowadzenie wieloaspektowych programów wsparcia i aktywizacji obszarów wiejskich. Należy do nich m.in. wsparcie programów inicjowanych przez organy samorządu województwa, realizowane na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 sierpnia 2000 r. w sprawie zasad, warunków i trybu wspierania środkami budżetu państwa programów inicjowanych przez organy samorządu województwa (DzU nr 68, poz. 806). Na mocy wspomnianego rozporządzenia województwo pomorskie otrzymało w ubiegłym roku dotację celową z budżetu państwa w wysokości 3 084 653 zł. Ze środków tych mogły zostać sfinansowane następujące działania mające na celu wspieranie małej przedsiębiorczości i pozarolniczego zatrudnienia na obszarach wiejskich:

   - poradnictwo i informacja zawodowa,

   - okresowe zatrudnienie mające na celu praktyczną naukę zawodu,

   - szkolenia mające na celu przekwalifikowania lub naukę umiejętności poszukiwania i uzyskiwania zatrudnienia,

   - pośrednictwo pracy,

   - szkolenia w zakresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej,

   - szkolenia mające na celu podwyższenie kwalifikacji pracowników małych i średnich przedsiębiorstw,

   - doradztwo w zakresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej,

   - jednorazowe dotacje w wysokości 3 600 zł dla osób fizycznych podejmujących pozarolniczą działalność gospodarczą,

   - świadczenie usług doradczych samorządom powiatowym w zakresie przygotowania i realizacji przez te jednostki programów mających na celu ograniczenie bezrobocia i rozwój przedsiębiorczości.

   W projekcie budżetu państwa na 2001 r. zaplanowano rezerwę celową w wysokości 43 mln zł na sfinansowanie działań przewidzianych we wspomnianym rozporządzeniu na terenie wszystkich województw.

   Pragnę wyrazić nadzieję, iż w wyniku podjętych przez rząd działań sytuacja społeczno-ekonomiczna mieszkańców powiatu ziemskiego oraz miasta Słupsk będzie się stopniowo poprawiała.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Grażyna Gęsicka

   Warszawa, dnia 15 marca 2001 r.