III kadencja
Odpowiedź ministra zdrowia - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów -
na interpelację nr 5988
w sprawie trudności w uzyskiwaniu specjalizacji lekarskich
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana posła Stanisława Misztala w sprawie trudności w uzyskiwaniu specjalizacji lekarskich, przesłaną przy piśmie SPS-0202-5988/01, z upoważnienia prezesa Rady Ministrów pragnę ustosunkować się do kwestii podniesionych przez pana posła.
Do roku 1998 lekarze i lekarze stomatolodzy odbywali specjalizacje na podstawie kolejnych zarządzeń ministra zdrowia i opieki społecznej (ostatnie z 1983 r.) oparte o zatrudnienie etatowe w odpowiedniej jednostce tzw. społecznej służby zdrowia. System specjalizacji był dwustopniowy. Pierwszy stopień przygotowywał lekarzy do udzielania specjalistycznych świadczeń zdrowotnych w podstawowej opiece zdrowotnej. Drugi stopień specjalizacji zabezpieczał kadrę specjalistów na potrzeby lecznictwa zamkniętego lub udzielania wysokospecjalistycznych świadczeń zdrowotnych. Egzaminy na I stopień specjalizacji były przeprowadzane w 49 województwach na podstawie niejednolitych kryteriów, a egzaminy na II stopień specjalizacji przeprowadzane przez CMKP były zróżnicowane w zależności od dziedziny medycyny. Liczba lekarzy uzyskujących specjalizację nie była w żaden sposób regulowana. W rezultacie w chwili obecnej posiadamy w Polsce około 58 tys. lekarzy i 15 tys. lekarzy stomatologów posiadających II stopień specjalizacji i około 29 tys. lekarzy i 4 tys. lekarzy stomatologów posiadających I stopień specjalizacji. Około 15 tys. lekarzy i 5 tys. lekarzy stomatologów kontynuuje specjalizację II stopnia. Większość z nich wykonuje zawód w aglomeracji warszawskiej, w woj. śląskim i w ośrodkach akademickich. W niektórych dziedzinach medycyny liczba specjalistów przekracza kilkukrotnie normy europejskie, w innych występuje dramatyczny ich brak. Największym mankamentem dawnego systemu było ogromne zróżnicowanie w wyszkoleniu lekarzy uzyskujących specjalizację zależnie od miejsca zatrudnienia.
Na podstawie delegacji ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza, w kwietniu 1999 r. został wprowadzony nowy system specjalizacji lekarskich. System ten, w znacznym stopniu odmienny od dotychczas obowiązującego, został oparty na następujących założeniach, mających odniesienie do systemów specjalizacji krajów wysoko rozwiniętych:
1) specjalizacja - jako zasadnicza forma doskonalenia zawodowego lekarza - oparta jest o ujednolicony, intensywny program szkolenia, zakończony uzyskaniem przez lekarza szczególnych kwalifikacji zawodowych w określonej dziedzinie medycyny;
2) szkolenie specjalizacyjne realizowane jest na podstawie szczegółowego programu, uwzględniającego współczesną wiedzę medyczną, który podlega stałej modyfikacji, zgodnie z postępem nauk medycznych;
3) szkolenie specjalizacyjne może być prowadzone wyłącznie w jednostce organizacyjnej spełniającej określone warunki, umożliwiające realizację szczegółowego programu specjalizacji przez wszystkich lekarzy, którzy w jednym czasie odbywają szkolenie;
4) uzyskiwanie kwalifikacji specjalisty oparte jest na generalnej zasadzie dochodzenia do wiedzy szczegółowej po opanowaniu zagadnień ogólnych. Skutkuje to określeniem jednych dziedzin medycyny jako podstawowe, w których specjalizację można uzyskiwać po zakończeniu stażu podyplomowego. Specjalizację szczegółową można uzyskać dopiero, posiadając tytuł specjalisty w odpowiedniej, podstawowej dziedzinie medycyny;
5) za jeden z najważniejszych trybów odbywania specjalizacji uważamy szkolenie w ramach etatu rezydenckiego, na podstawie umowy o pracę na czas określony, mającej charakter zatrudnienia w celu doskonalenia zawodowego,
6) system szkolenia specjalizacyjnego wynika z konstytucyjnego obowiązku państwa zapewnienia obywatelom dostępu do odpowiedniej jakości świadczeń zdrowotnych udzielanych zgodnie ze współczesną wiedzą medyczną. Jest to system państwowy oparty o nadzór administracji państwowej we współpracy z samorządem zawodowym lekarzy, lekarskimi towarzystwami naukowymi i uczelniami medycznymi nad merytoryczną i organizacyjną formą szkolenia specjalizacyjnego. Wyniki tego szkolenia potwierdzane są wynikami egzaminu państwowego;
7) lekarz może rozpocząć specjalizację w wybranej specjalności, jeżeli posiada prawo wykonywania zawodu lekarza, lekarza stomatologa na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej i został zakwalifikowany do jej odbywania po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnego, które ustala kolejność dostępu do jej odbywania;
8) biorąc pod uwagę zasoby funkcjonującej bazy szkoleniowej oraz określone potrzeby, minister zdrowia realizuje strategiczny plan szkolenia kadr medycznych. W porozumieniu z nadzorem specjalistycznym i samorządem lekarzy, planuje szkolenie lekarzy w poszczególnych dziedzinach medycyny, ustalając liczbę miejsc dostępnych do odbywania specjalizacji zarówno na obszarze poszczególnych województw, jak i w skali kraju. Szczególny nacisk w szkoleniu specjalistów kładziemy na medycynę rodzinną. Lekarze rodzinni posiadający odpowiednie kwalifikacje będą zapewniali bezpieczeństwo zdrowotne w nowym systemie ochrony zdrowia (ocenia się, że docelowo potrzeba wyszkolić około kilkanaście tysięcy lekarzy rodzinnych).
W roku 1999 Ministerstwo Zdrowia, na podstawie danych otrzymanych z CMKP, systemu SEKAMED i okręgowych izb lekarskich, ustaliło liczbę lekarzy i lekarzy stomatologów posiadających specjalizację I i II stopnia zarówno na obszarach poszczególnych województw, jak i w skali kraju. Dane te były podstawą do krótkoterminowego planowania, ustalania liczby miejsc szkoleniowych, a w szczególności etatów rezydenckich, w poszczególnych województwach, w oparciu o aktualną akredytację. W roku bieżącym w znacznym stopniu zakończono postępowanie akredytacyjne i ustalono możliwości szkolenia lekarzy w poszczególnych dziedzinach medycyny. Z drugiej strony, po odbywającej się obecnie weryfikacji danych zawartych w okręgowych rejestrach lekarzy, związanej z obligatoryjną wymianą dokumentów uprawniających do wykonywania zawodu, zostanie ustalona przez okręgowe rady lekarskie dokładna liczba lekarzy specjalistów i ich rozmieszczenie na obszarze kraju. Powstają zatem możliwości, w oparciu o rzeczywiste dane, opracowania strategii kształcenia podyplomowego lekarzy, zapewniającej właściwy dostęp do świadczeń zdrowotnych na obszarze kraju. Strategiczny plan rozwoju kadr lekarskich i ustalona na jego podstawie długofalowa polityka kształcenia lekarzy będzie opracowana w porozumieniu z zespołami konsultantów krajowych i wojewódzkich, samorządem zawodowym lekarzy, regionalnymi kasami chorych i samorządem terytorialnym.
Akredytacja dająca uprawnienie do prowadzenia specjalizacji w danej dziedzinie medycyny następuje na wniosek jednostki organizacyjnej zgodnie z określoną procedurą. Procedura ta oparta jest na postępowaniu, w czasie którego jednostka poddawana jest ocenie przez konsultanta wojewódzkiego, następnie przez zespół ekspercki, któremu przewodniczy konsultant krajowy. W każdej jednostce zostaje ustalona maksymalna liczba miejsc szkoleniowych, stanowiąca o liczbie lekarzy, którzy w jednym czasie mogą odbywać specjalizację. Na podstawie dotychczas przeprowadzonego postępowania, na listy ministra zdrowia jednostek uprawnionych do prowadzenia specjalizacji wpisano 3483 jednostki, które zapewniają 20 900 miejsc szkoleniowych w 68 dziedzinach medycyny. Liczba ta, chociaż przewyższa prawie 7-krotnie liczbę lekarzy corocznie kończących staż podyplomowy, w wielu dziedzinach jest jest wystarczająca w odniesieniu do liczby chętnych. Sytuacja ta dotyczy szczególnie dyscyplin stomatologicznych, w których na skutek prywatyzacji nastąpiło ograniczenie bazy szkoleniowej w publicznych zakładach opieki zdrowotnej, blokując możliwość szkolenia specjalizacyjnego. W projekcie nowelizacji rozporządzenia o specjalizacji lekarzy i lekarzy stomatologów zaproponowano zapisy zmieniające wymogi co do liczebności kadry szkolącej, umożliwiające wpisanie na listę ministra zdrowia znacznej liczby mniejszych jednostek mogących prowadzić specjalizację lekarzy stomatologów. Również w przygotowywanej nowelizacji ustawy o zawodzie lekarza rząd przedstawi propozycję ustawowego uprawnienia do prowadzenia specjalizacji przez osoby fizyczne, co umożliwi prowadzenie specjalizacji również przez indywidualnie praktykujących lekarzy stomatologów. W zakresie medycyny rodzinnej dofinansowano ośrodki kształcenia lekarzy rodzinnych. Umożliwiło to znaczne poszerzenie bazy o kilkaset miejsc szkoleniowych. Stałe działania resortu w tym zakresie pozwalają prognozować powstawanie nowych ośrodków kształcenia lekarza rodzinnego, a tym samym zwiększenie miejsc szkoleniowych docelowo o kilka tysięcy. Jednocześnie stałe zwiększanie liczby lekarzy odbywających specjalizację na podstawie etatów rezydenckich powinno stworzyć mechanizmy uzyskiwania korzyści ekonomicznych dla jednostek szkolących. W rezultacie można przypuszczać, że będzie to stymulacją do zmian organizacyjnych i kadrowych, umożliwiających uzyskanie akredytacji przez nowe jednostki organizacyjne.
W nawiązaniu do nowych programów specjalizacji pragnę podkreślić, że zostały opracowane przez zespoły eksperckie zgodnie z wymaganiami współczesnej wiedzy medycznej. W zakresie wiedzy teoretycznej i umiejętności niezbędnych do właściwego wykonywania zawodu w danej dziedzinie medycyny są one porównywalne z programami obowiązującymi w krajach Unii Europejskiej. Programy te były konsultowane i uzyskały pozytywną opinię samorządu lekarskiego, medycznych towarzystw lekarskich oraz konsultantów krajowych. W związku z przygotowywaną nowelizacją rozporządzenia o specjalizacjach lekarskich planowana jest odpowiednia weryfikacja programów we współpracy ze środowiskiem medycznym.
W założeniach systemu podstawowym trybem uzyskiwania specjalizacji powinna być rezydentura, na realizację której środki finansowe zapewnia budżet państwa. Dotychczas rezydentury przyznano około 3500 lekarzom. Działania rządu zmierzają do zabezpieczenia odbywania w tym trybie specjalizacji ok. 2000 lekarzy rocznie, co zapewni ok. 2/3 lekarzy kończących staż odbywanie szkolenia specjalizacyjnego finansowanego ze środków publicznych.
Wyrażam przekonanie, że nowe zasady szkolenia podyplomowego lekarzy i lekarzy stomatologów, wprowadzające mechanizmy zabezpieczające właściwe przygotowanie do wykonywania zawodu lekarza w określonej specjalizacji, będą skutkowały odpowiednio wysokim poziomem usług zdrowotnych świadczonych przez tych lekarzy na obszarze całego kraju.
Z wyrazami szacunku
Minister
Grzegorz Opala
Warszawa, dnia 23 maja 2001 r.