III kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 2118

w sprawie systemu rozliczeń walutowych w obrotach eksportowo-importowych

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana Jana Sieńki posła na Sejm RP w sprawie systemu rozliczeń eksporterów z bankami dewizowymi uprzejmie przekazuję poniższe wyjaśnienia.

   Od 1 stycznia 1999 r. pomiędzy euro (EUR) a walutami narodowymi (incurrencies) 11 państw członkowskich Unii Gospodarczej i Walutowej (tj. ATS, BEF, DEM, FIM, FRF, ESP, IEP, ITL, LUF, PTE oraz NLG) obowiązują stałe kursy wymienne. Zasady wprowadzania i prawny status euro regulują następujące akty prawne UE:

   - Rozporządzenie Rady 1103/97 z 17 czerwca 1997 r. w sprawie niektórych postanowień dotyczących wprowadzania euro (Council Regulation No 1103/97 of 17 June 1997 on certain provisions relating to the introduction of the euro, OJ L 162, 19.06.1997),

   - Rozporządzenie Rady 974/98 z 3 maja 1998 r. w sprawie wprowadzenia euro (Council Regulation No 974/98 of 3 May 1998 on the introduction of the euro, OJ L 139, 11.05.1998),

   - Rozporządzenie Rady 2866/98 z 31 grudnia 1998 r. w sprawie kursów wymiany pomiędzy euro a walutami narodowymi państw członkowskich przyjmujących euro (Council Regulation 2866/98 of 31 December 1998 on the conversion rates between the euro and the currencies of the Member States adopting the euro, OJ L 359, 31.12.1999).

   Zgodnie z rozporządzeniem 974/98 euro stało się walutą państw uczestniczących w Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW), czyli 11 państw z tzw. strefy euro. Jednostki euro i jednostki walut narodowych tych państw nie są odtąd różnymi walutami, lecz jednostkami tej samej waluty. Waluty narodowe przestały być samoistnymi walutami, a stały się ułamkowymi wyrażeniami nowej waluty euro (powiązanymi z nią tzw. nieodwołalnymi kursami wymiany). Nieodwołalne kursy wymiany pomiędzy euro a walutami narodowymi państw członkowskich uczestniczących w UGW podaje rozporządzenie 2866/98.

   Nieodwołalne kursy wymiany zostały określone jako liczby złożone z tzw. sześciu znaczących cyfr (nie mogą być ani skracane, ani zaokrąglane podczas dokonywania konwersji). Będą one obowiązywać przez cały okres przejściowy (od 1 stycznia 1999 r. do 1 lipca 2002 r.), kiedy to euro i waluty narodowe będą funkcjonować równolegle.

   Jeżeli chodzi o państwa ze strefy euro, to - zgodnie z rozporządzeniem 1103/97 - dokonanie konwersji jednej waluty narodowej na inną jest możliwe wyłącznie za pośrednictwem euro i z wykorzystaniem nieodwołalnych kursów wymiany, czyli za pomocą tzw. konwersji trójstronnej - zawsze w dwóch fazach (np. DEM - EUR - FRF).

   Rozporządzenia UE są bezpośrednio wiążące dla państw członkowskich UE, ale nie są wiążące dla państw trzecich. W związku z tym powyższa metoda konwersji trójstronnej dotyczy wyłącznie konwersji jednej waluty narodowej strefy euro na inną walutę narodową strefy euro (np. FRF na BEF, DEM na ITL etc.). W praktyce konieczne jest jednak używanie innych metod - np. w przypadku konwersji waluty narodowej strefy euro na inną walutę europejską (np. GBP, CHF, PLN etc.) lub pozaeuropejską (np. USD, CAD, JPY etc.) i vice versa. W takiej sytuacji możliwe są następujące warianty:

   - konwersja poprzez euro - konwersja waluty narodowej strefy euro (np. DEM) na inną walutę (np. GBP,PLN, USD etc.) dokonywana jest w dwóch fazach - w pierwszej fazie z użyciem nieodwołalnego kursu wymiany wobec euro, a w drugiej fazie z użyciem rynkowego kursu wymiany pomiędzy euro i określoną walutą spoza strefy euro (i analogicznie odwrotnie przy dokonywaniu konwersji innej waluty na walutę narodową strefy euro). Do tej metody mają zastosowanie zasady konwersji i zaokrąglania ustalone w rozporządzeniu Rady 1103/97.

   - konwersja z użyciem kursów krzyżowych - konwersja waluty narodowej strefy euro (np. DEM) na inną walutę (np. GBP, PLN, USD etc.) i vice versa - dokonywana jest bezpośrednio za pomocą odpowiedniego kursu rynkowego (np. DEM/GBP, DEM/PLN, DEM/USD i analogicznie odwrotnie). Do tej metody nie mają zastosowania ani zasady konwersji, ani zasady zaokrąglania ustalone w rozporządzeniu Rady 1103/97. Nie istnieje powszechnie akceptowana zasada co do tego, z ilu znaczących cyfr mają się składać kursy krzyżowe (natomiast zwykle używa się czterech znaczących cyfr).

   Począwszy od 1 stycznia 1999 r., wszystkie banki funkcjonujące na terytorium państw-członków UGW rozliczają wzajemnie transakcje wyłącznie w euro. Również transakcje zawierane z bankami spoza Unii rozliczane są generalnie poprzez rachunki prowadzone w euro. Można się spodziewać, że w stosunkowo krótkim czasie również większość firm z terenu Unii Europejskiej dostosuje do euro całość wykonywanych w ramach przedsiębiorstwa funkcji w zakresie rozliczeń finansowych. Natomiast z punktu widzenia polskich eksporterów mogą oni fakturować swoich kontrahentów zarówno w euro, jak również w każdej z pozostałych 11 walut narodowych krajów strefy euro (analogicznie w przypadku płatności importowych).

   W związku z powyższym w zakresie rozliczeń płatności otrzymywanych z zagranicy przez klientów banków polskich w euro lub walutach narodowych państw należących do UGW, może wystąpić kilka odmiennych wariantów przeliczeń walutowych, w tym również opisany przez pana posła Jana Sieńkę.

   Należy jednak zauważyć, że zasada dokonywania przeliczeń poprzez euro nie dotyczy walut zewnętrznych dla strefy euro, w tym dolara amerykańskiego i funta szterlinga; w tym przypadku rozliczenie banku z klientem (np. eksporterem) polega na bezpośrednim przeliczeniu danej waluty na złote polskie zgodnie z tabelą kursową danego banku, obowiązującą w danym dniu.

   W odniesieniu do aspektów prawnych dotyczących funkcjonowania euro wyjaśniam, iż w Polsce jedynymi krajowymi aktami prawnymi uwzględniającymi wprowadzenie euro są:

   - ustawa z 18 grudnia 1998 r. Prawo dewizowe (DzU nr 160, poz. 1063),

   - zarządzenie nr 21/98 prezesa NBP z 31 grudnia 1998 r. w sprawie wykazu walut obcych będących walutami wymienialnymi (MP nr 2, poz. 11).

   Ustawa Prawo dewizowe zastępuje w aktach prawnych wyraz ˝ECU˝ wyrazem ˝euro˝, natomiast zarządzenie prezesa NBP uznaje euro za walutę wymienialną. A zatem euro i waluty narodowe państw ze strefy euro są w Polsce różnymi walutami obcymi.

   W chwili obecnej nie ma natomiast krajowego aktu prawnego nakazującego formalnie stosowanie nieodwołalnych kursów wymiany dla euro; w praktyce są one jednak na ogół respektowane zarówno w sferze prywatnej (np. banki komercyjne), jak i oficjalnej (np. bank centralny). Od początku stycznia 1999 r. stopniowo coraz większa liczba płatności zlecanych lub otrzymywanych z banków zagranicznych (w szczególności z terytorium UGW) jest bądź to bezpośrednio denominowana w euro, bądź też towarzyszące im rozliczenia międzybankowe dokonywane są w euro. Przeliczanie takie powinno być stosowane przez polskie banki wyłącznie w stosunku do kwoty w walutach narodowych krajów należących do Unii Gospodarczej i Walutowej, co wynika z wprowadzenia przez Komisję Europejską z dniem 1 stycznia 1999 r. stałych kursów tych walut do euro. Ich stosowanie nie wpływa na wysokość kwot w złotych otrzymywanych przez klientów od banków, gdyż między walutami narodowymi krajów członkowskich UGW i euro istnieje prawna równorzędność. Przy stałych kursach tych walut wystarczające jest ustalenie i ogłaszanie przez banki kursu euro w złotych. Zasady te będą obowiązywać do końca tzw. okresu przejściowego (do 31 grudnia 2001 r.), po którym wszystkie rozliczenia z krajami UGW będą dokonywane wyłącznie w euro.

   Z uwagi na to, że nie ma obecnie w Polsce aktu prawnego nakazującego formalnie stosowanie unijnych zasad dokonywania przeliczeń pomiędzy walutami krajowymi państw członkowskich i euro, podmioty gospodarcze, jak również banki, mają prawo wyboru, czy dokonywać konwersji poprzez euro czy też konwersji z użyciem kursów krzyżowych.

   Odnośnie do wpływu dokonywania rozliczeń eksportowych poprzez euro na deficyt obrotów handlu zagranicznego Polski uprzejmie wyjaśniam, iż zarówno bilans płatniczy, jak i dane GUS dotyczące polskiego handlu zagranicznego sporządzane i podawane są w dolarach amerykańskich. Przeliczeń innych walut na USD dokonuje się w celu umożliwienia sporządzenia zestawienia transakcji dokonanych przez rezydentów z zagranicą i mają one jedynie charakter statystyczny, co oznacza, że nie wpływają na wielkość należności polskich eksporterów. Takie same zasady przeliczeń stosuje się dla eksportu, jak i dla importu. Rozliczenia pomiędzy eksporterami i bankami mają charakter operacji krajowych i w związku z tym nie mają wpływu na podawaną zarówno przez NBP, jak i GUS wielkość deficytu obrotów handlu zagranicznego Polski.

   Sytuacja, w której pomimo wzrostu deficytu w handlu zagranicznym następuje wzrost rezerw oficjalnych brutto, występuje w Polsce od 1994 r. Nie wynika to jednak z obowiązującego systemu rozliczeń polskich eksporterów. Na stan rezerw walutowych NBP wpływ mają, oprócz handlu zagranicznego, także inne transakcje realizowane pomiędzy rezydentami i nierezydentami, m.in. inwestycje zagraniczne, udzielenie i otrzymanie kredytów, spłata i obsługa zadłużenia zagranicznego itp. Jeśli napływ netto kapitału zagranicznego z tytułu pozostałych transakcji jest większy niż deficyt w handlu zagranicznym, to ta nadwyżka powiększa stan rezerw dewizowych.

   Z poważaniem

   Podsekretarz stanu

   Rafał Zagórny

   Warszawa, dnia 14 lipca 1999 r.