III kadencja

Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej - z upoważnienia ministra -

na interpelację nr 3391

w sprawie wypłacania odpraw dla zwalnianych nauczycieli

   Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na interpelację pana posła Mariana Mirosława Marczewskiego z dnia 22 lutego br. w sprawie wypłacenia odpraw dla zwalnianych nauczycieli w związku z wprowadzoną reformą oświatową i nowym podziałem sieci szkolnej, uprzejmie pana marszałka informuję.

   Wraz z przejęciem przez samorządy odpowiedzialności za realizowanie zadań oświatowych wprowadzono algorytmy mające na celu przezwyciężenie częstokroć uznaniowego, historycznie ukształtowanego rozdziału środków. Algorytmy te zobiektywizowały metody alokacji środków na oświatę dla JST, niemniej jednak nie mogły prowadzić do realizacji zasady ˝pieniądz idzie za uczniem˝ w tym sensie, że wysokość subwencji oświatowej zależy wyłącznie od liczby uczniów oraz typów i rodzajów szkół (art. 35 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000, DzU nr 150, poz. 983).

   W odniesieniu do subwencji oświatowej dla gmin dotychczasowe podstawowe rozwiązania nie odzwierciedlały zasady ˝pieniądz idzie za uczniem˝, gdyż gwarantowały gminom, że niezależnie od zmniejszającej się liczby uczniów, realna wartość subwencji oświatowej nie będzie zmniejszana. W efekcie w niektórych gminach, przy dużym spadku liczby uczniów szkół podstawowych, subwencja jednostkowa na ucznia stawała się nieracjonalnie wysoka.

   Wstępne kwoty części oświatowej subwencji ogólnej dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego na rok 2000 naliczone zostały według algorytmu zawartego w projekcie rozporządzenia ministra edukacji narodowej w sprawie podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego, na bazie danych statystycznych GUS na rok szkolny 1998/1999, co znalazło się w odpowiednich informacjach Ministerstwa Finansów i Ministerstwa Edukacji Narodowej. Ostateczne kwoty części oświatowej subwencji ogólnej dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego naliczone zostały natomiast na podstawie:

   - uchwalonej przez parlament Rzeczypospolitej Polskiej ustawy budżetowej na rok 2000 (DzU nr 7, poz. 85),

   - rozporządzenia ministra edukacji narodowej z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie zasad podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego (DzU nr 111, poz. 1284 oraz z 2000 r. nr 6, poz. 74),

   - bazy danych statystycznych GUS na rok szkolny 1999/2000.

   Projekt rozporządzenia uzyskał akceptację Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

   Uprzejmie informuję pana marszałka, że powyższe rozporządzenie wprowadza parę istotnych zmian naliczania części oświatowej subwencji ogólnej. Trzy podstawowe cele tych zmian to: wprowadzenie zasady ˝pieniądz idzie za uczniem˝, skorygowanie nierównowagi podziału środków na oświatę podstawową i ponadpodstawową oraz ułatwienie restrukturalizacji sieci szkolnej i szkolnictwa zawodowego.

   Po raz pierwszy część szkolna subwencji oświatowej jest naliczana wyłącznie na podstawie liczby uczniów uczęszczających do szkół prowadzonych bądź dotowanych przez daną JST. Zasada ta jest wprowadzona przez konsekwentne stosowanie pojęcia ucznia przeliczeniowego. Oznacza to przyjęcie zróżnicowanych wag dla wybranych grup uczniów i wybranych typów szkół w celu określenia uzasadnionych zwiększonych potrzeb oświatowych. Kwota subwencji na ucznia przeliczeniowego stanowi finansowy standard A podziału subwencji i jest swoistym kalkulacyjnym bonem oświatowym na ucznia.

   Przyjęty system wag zrównuje - z punktu widzenia naliczanej subwencji - uczniów w miejskich szkołach podstawowych i uczniów liceów ogólnokształcących. Jednocześnie rozporządzenie odchodzi od stosowania dolnych i górnych ograniczeń dla poziomu całej subwencji oświatowej, a więc od gwarancji stałej realnej wartości subwencji niezależnie od malejącej skali zadań oświatowych. Stanowi to pierwszy krok do skorygowania opisanej powyżej nierównowagi w finansowaniu oświaty podstawowej i ponadpodstawowej.

   W 2000 r. w zasadach podziału części oświatowej subwencji na cały zakres zadań szkolnych i pozaszkolnych realizowanych i dotowanych przez JST wprowadzono jednolity system finansowania zadań poprzez ich odniesienie do kalkulacyjnego bonu oświatowego na ucznia.

   Przyjęte rozwiązania systemowe wynikają z:

   1) aktualnych uwarunkowań prawnych, tj.:

   - alokowania środków na zadania oświatowe poprzez subwencję ogólną, która jest dochodem JST, a więc muszą one ˝iść˝ do organów prowadzących szkoły publiczne, a nie wprost do szkół,

   - powierzenia jednostkom samorządu terytorialnego odpowiedzialności za realizację zadań oświatowych jako zadań własnych obligatoryjnych, których nie można traktować jako rynkowej oferty edukacyjnej,

   2) ogromnych dysproporcji organizacyjnych, kadrowych, materialnych i finansowych pomiędzy regionami kraju, różnymi jednostkami samorządu terytorialnego i różnymi szkołami. Wprowadzenie narodowego bonu oświatowego musi być poprzedzone:

   - określeniem docelowego systemu i źródeł finansowania zadań publicznych realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego (alternatywnie subwencje budżetowe lub własne dochody JST),

   - określeniem rangi szkół niepublicznych w programach rozwoju oświaty w danej JST,

   - ujednoliceniem i zobiektywizowaniem systemu finansowania wszystkich sektorów oświaty: w roku 1999 szkolnictwa ponadpodstawowego, w roku 2000 całej oświaty samorządowej,

   - wyrównaniem materialnych warunków realizacji zadań oświatowych w zakresie: rozbudowy i modernizacji szkół, racjonalizacji sieci szkół, doskonalenia kadr pedagogicznych i zarządzających oświatą, bezpiecznego dowozu uczniów do szkół.

   3) analizy warunków finansowania szkół niepublicznych w innych krajach Europy. W pojedynczych przypadkach krajów dotujących szkolnictwo niepubliczne dotacje wykluczają lub ograniczają wysokość pobieranego od uczniów czesnego.

   W istniejących uwarunkowaniach ekonomicznych związanych z finansowaniem z budżetu państwa zadań oświatowych ważne znaczenie ma wyodrębniona z subwencji rezerwa ustawowa. Pozwala ona na zwiększenie subwencji tym jednostkom samorządu terytorialnego, w których właśnie rozdrobniona sieć szkolna, w porównaniu z wynikającymi ze standardowych wskaźnikami przyjętych w algorytmie, wymaga większych środków na wydatki bieżące - przede wszystkim na wynagrodzenia - niezbędnych do zapewnienia działalności prowadzonych szkół.

   Wiele gmin nie racjonalizowało sieci szkolnej w latach ubiegłych pomimo spadku liczby uczniów. W sytuacji, w której liczebność oddziałów spada poniżej normy ustalonej na 26 uczniów w oddziale, powoduje znaczne zwiększenie kosztów utrzymania szkół.

   W przypadku środków na wydatki majątkowe (inwestycyjne) uprzejmie informuję pana marszałka, że w planach wydatków na rok 2000 poszczególnych wojewódów ujęte zostały środki w omawianym zakresie. Zgodnie z art. 44 ustawy z dnia 26 listopada 1999 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000 (DzU nr 150, poz. 983) zasady i kryteria udzielania organom prowadzącym dotacji na inwestycje ustalana są przez wojewodę po zasięgnięciu opinii samorządu województwa.

   Niezależnie od powyższych środków na finansowanie zadań oświaty w częśći 83 ˝Rezerwy celowe˝ ustawy budżetowej na rok 2000 ujęte zostały dodatkowo środki m.in. na:

   - rezerwa nr 21 (reforma systemu oświaty)

   146 834 tys. zł,

   - rezerwa nr 22 (racjonalizacja sieci szkolnej, w tym zakup autobusów szkolnych)

   122 976 tys. zł,

   - rezerwa nr 25 (środki na poprawę warunków nauczania w szkołach wiejskich i remonty szkół oraz na pomoc stypendialną dla młodzieży wiejskiej)

   100 000 tys. zł,

   - rezerwa nr 68 (zakończenie programu rozwoju pracowni internetowych w gimnazjach)

   100 000 tys. zł.

   Znaczna część środków z rezerw celowych przekazana zostanie poprzez budżety wojewodów do jednostek samorządu terytorialnego na zadania celowe. W Ministerstwie Edukacji Narodowej trwają końcowe prace nad opracowaniem zasad i kryteriów podziału rezerw celowych pomiędzy poszczególne województwa. Na wniosek ministra edukacji narodowej oraz wnioski wojewodów minister finansów dokona stosownych zmian w budżecie państwa na rok 2000.

   Ponadto uprzejmie informuję pana marszałka, że w sytuacji zagrożenia redukcją zatrudnienia wielu nauczycieli z ponadtrzydziestoletnim stażem skorzysta z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę. Precyzyjne oszacowanie skali redukcji zatrudnienia nauczycieli będzie możliwe po zatwierdzeniu na nowy rok szkolny przez organy prowadzące arkuszy organizacyjnych szkół.

   Należy podkreślić, iż nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy w trybie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela, otrzyma z tego tytułu odprawę w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego, a jeżeli przejdzie na emeryturę w trybie art. 88 Karty, otrzyma również dwu- lub trzymiesięczną odprawą emerytalną.

   W przypadku nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, z którym rozwiązano stosunek pracy w trybie art. 20 ust. 1 Karty nauczyciela, przysługuje odprawa, której wysokość wynosi jedno-, dwu- lub trzymiesięczne wynagrodzenie ustalone według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.

   Z punktu widzenia możliwości finansowania przez organy prowadzące zadań oświatowych wypłacanie jednorazowych odpraw będzie zatem oznaczać znaczne obciążenie finansowe. Według wstępnych ustaleń na zabezpieczenie skutków odpraw wynikających z prognozowanych ruchów kadrowych w roku 2000, będą przeznaczone środki określone w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy budżetowej na rok 2000 (DzU nr 7, poz. 85).

   Przedstawiając powyższe informacje, pragnę zaakcentować, że reforma oświaty będzie procesem długofalowym, w którym każdy kolejny etap będzie następstwem poprzedniego i zarazem przygotowaniem następnego. W następnych latach, zapewne przy mniejszych już ograniczeniach ekonomicznych, w budżecie państwa będą rezerwowane środki w wysokości zapewniającej sprawne wdrażanie kolejnych komponentów programowych i strukturalnych tej reformy.

   Przedstawiając powyższe, uprzejmie przepraszam pana marszałka za opóźnienie w udzieleniu odpowiedzi na interpelację pana posła Mariana Marczewskiego.

   Z wyrazami szacunku

   Podsekretarz stanu

   Andrzej Karwacki

   Warszawa, dnia 23 marca 2000 r.