III kadencja

Odpowiedź ministra skarbu państwa

na zapytanie nr 2428

w sprawie zwrotu mienia zabużańskiego i realizacji roszczeń za pozostawiony rodzinny majątek

   Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na zapytanie pani poseł Zofii Wilczyńskiej (SPS-0203-2428/00), dotyczące zwrotu mienia zabużańskiego i realizacji roszczeń, uprzejmie wyjaśniam, co następuje:

   Należny ekwiwalent za mienie pozostawione na Kresach Wschodnich RP (w granicach sprzed 19939 r.) wynika z układów zawartych przez rząd polski z byłymi republikami ZSRR (Ukraińską, Białoruską i Litewską) w 1944 r. oraz Związkiem Radzieckim w 1945 r. i 1958 r. w związku ze zmianą granic po II wojnie światowej (na mocy układów międzynarodowych) i przesiedleniem obywateli Rzeczypospolitej Polskiej z przedwojennych terytoriów; natomiast regulacje szczegółowe powyższego zobowiązania zostały zawarte w systemie prawnym określonym ustawodawstwem obowiązującym w PRL i III Rzeczypospolitej Polskiej oraz w uchwałach Sądu Najwyższego i orzecznictwie sądowym.

   Obywatele polscy, przesiedlani do Polski na podstawie ww. układów, otrzymywali za pozostawione mienie stosowne nieruchomości rolne lub inne nieruchomości, np. działki budowlane, działki rekreacyjne, domy jednorodzinne lub lokale w domu mieszkalnym. Niektórzy z nich otrzymali pełny ekwiwalent, inni natomiast zrealizowali swoje roszczenia częściowo. Pozostała natomiast grupa osób, które do dziś nie doczekały się żadnej należnej im rekompensaty, mimo że podstawy prawne w tym zakresie od 1946 r. istniały i do dzisiaj istnieją.

   Problem należnego ekwiwalentu dla Zabużan regulują obecnie przepisy art. 212 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (DzU nr 115, poz. 741, z późn. zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 1998 r. w sprawie zaliczania wartości nieruchomości pozostawionych za granicą na pokrycie ceny sprzedaży nieruchomości lub opłat za użytkowanie wieczyste oraz sposobu ustalania wartości tych nieruchomości (DzU nr 9, poz. 32), które jednoznacznie określają sposób i zasady realizacji roszczeń zabużańskich oraz organ właściwy (dawniej - kierownik urzędu rejonowego, obecnie - starosta powiatu).

   Zgodnie z wymienionymi przepisami do realizacji powyższych roszczeń zobowiązany jest skarb państwa, ale zaliczenie wartości pozostawionego mienia może nastąpić na pokrycie opłat za użytkowanie wieczyste lub na poczet ceny sprzedaży działki budowlanej oraz ceny sprzedaży położonych na niej budynków lub lokali stanowiących własność skarbu państwa, z wyłączeniem nieruchomości wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa i stanowiących własność gminy. Obecnie uprawnienia te praktycznie nie mogą być realizowane ze względu na brak odpowiednich nieruchomości skarbu państwa na zaspokojenie powyższych roszczeń.

   Należy jednakże zaznaczyć, że przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami umożliwiają gminom dobrowolne przekazywanie organom skarbu państwa (starostom) lokali zajmowanych przez najemców, którzy wykażą się uprawnieniami do ekwiwalentu, w celu zaliczenia wartości pozostawionych poza granicami państwa nieruchomości na poczet nabycia lokalu, jak i innych nieruchomości, które mogłyby być przeznaczone przez organ właściwy (starostę powiatu) na zbycie z zaliczeniem wartości tego mienia.

   Ponadto pragnę zwrócić uwagę, że stosownie do art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o urzędzie ministra skarbu państwa (DzU nr 106, poz. 493, z późn. zm.): ˝Minister skarbu państwa gospodaruje mieniem skarbu państwa z wyjątkiem spraw, które na mocy odrębnych przepisów należą do innych organów administracji rządowej i państwowych jednostek organizacyjnych˝.

   W związku z powyższym takie podmioty, jak np. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, Agencja Mienia Wojskowego, Wojskowa Agencja Mieszkaniowa, zarządzające i gospodarujące mieniem skarbu państwa na podstawie odrębnych przepisów, nie są ustawowo zobligowane do zaliczania wartości mienia pozostawionego za granicą na poczet zbywanych w drodze przetargu nieruchomości, przeciwnie - przepisy ustaw, regulujące działalność ww. podmiotów, expressis verbis zakazują takiego postępowania. Podobnie gminy, uwłaszczone na mieniu skarbu państwa, jako już właściciele tego mienia, nie zostały ustawowo zobowiązane do uwzględniania roszczeń zabużańskich. Minister skarbu państwa natomiast nie został wyposażony w takie instrumenty prawne, które pozwalałyby mu ingerować w działalność wójta gminy lub burmistrza (prezydenta) miasta oraz wyżej wymienionych podmiotów i polecać im, aby realizowali roszczenia Zabużan z zasobów nieruchomości, którymi zarządzają.

   Wymienione na wstępie przepisy (wiadomo, że nie spełniają oczekiwań Zabużan) będą obowiązywały do czasu uchwalenia przez parlament ustawy reprywatyzacyjnej. Prace legislacyjne nad rządowym projektem przedmiotowej ustawy, która kompleksowo ma rozwiązać problem własności (reprywatyzacji) i odszkodowań (rekompensat) i zapewnić składniki majątkowe na realizację roszczeń, prowadzone od października 1999 r. w Komisji Nadzwyczajnej Sejmu RP, zostały zakończone. Obecnie ostateczna decyzja w sprawie tego aktu prawnego zależy od parlamentu (Sejmu i Senatu), a wejście w życie, po jego uchwaleniu - od prezydenta RP.

   Projekt ustawy reprywatyzacyjnej przewiduje, że Zabużanie otrzymają za utracone mienie rekompensatę w formie bonów reprywatyzacyjnych. Za bony będzie można nabyć nieruchomości skarbu państwa (np. grunty rolne wraz z ich częściami składowymi z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, nieruchomości niesłużące gospodarce leśnej, zgłoszone przez Państwowe Gospodarstwo Rolne - Lasy Państwowe, grunty nieleśne przeznaczone do zalesienia, lasy i inne grunty przeznaczone w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego pod powierzchniową eksploatację kopalin, nieruchomości zgłoszone przez jednostki samorządu terytorialnego oraz nieruchomości zgłoszone przez podmioty reprezentujące skarb państwa itd.), lokale mieszkalne, zbywane przez skarb państwa lub gminę, dla dotychczasowych najemców, oraz jednostki uczestnictwa Funduszu Inwestycyjnego Bonów Reprywatyzacyjnych, któremu skarb państwa będzie zbywał akcje i udziały w spółkach prawa handlowego. Po uchwaleniu przez parlament ustawy reprywatyzacyjnej Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa sporządzi katalog nieruchomości skarbu państwa, które będą sprzedawane za bony, dostępny dla osób uprawnionych do otrzymania świadczenia reprywatyzacyjnego.

   Podobnie jak cytowane na wstępie przepisy nie przewidują wypłaty rekompensat za utracone mienie w gotówce, również projekt ustawy reprywatyzacyjnej takich rozwiązań nie zawiera. Rząd RP, przyjmując założenia do ww. ustawy, stanął na stanowisku, że budżet państwa nie może być obciążony tak znaczącymi wydatkami, jakie wynikałyby z roszczeń Zabużan (jak i innych grup osób poszkodowanych), ponieważ jego zadaniem jest realizowanie różnych celów społecznych i gospodarczych dotyczących wszystkich obywateli oraz interesów państwa. Jednocześnie uprzejmie informuję, że realizacja wniosków o rekompensatę za utracone mienie (po wejściu w życie ustawy reprywatyzacyjnej - według projektu) będzie prowadzona w trybie administracyjnym, tzn. właściwy wojewoda (ze względu na miejsce zamieszkania repatrianta) rozpatrzy udokumentowany wniosek i wyda decyzję w sprawie o przyznanie świadczeń reprywatyzacyjnych.

   W związku z zapytaniem wyrażonym w punkcie trzecim pisma pani poseł uprzejmie informuję, że problematyka stosunków i umów międzynarodowych nie należy do kompetencji ministra właściwego do spraw skarbu państwa. Stosunki Rzeczypospolitej Polskiej z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi należą do kompetencji ministra spraw zagranicznych (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej - tekst jedn. DzU z 1999 r. nr 82, poz. 928).

   Wyrażam nadzieję, że problem reprywatyzacji i rekompensat, dotyczący wielu osób poszkodowanych (w tym także Zabużan) oraz ich oczekiwania związane z koniecznością pilnego jego rozwiązania w ustawie reprywatyzacyjnej znajdą poparcie pani poseł, jak i innych reprezentantów obu izb parlamentu.

   Z poważaniem

   Minister

   Andrzej Chronowski

   Warszawa, dnia 21 września 2000 r.