Odpowiedź na interpelację w sprawie europejskiego nakazu aresztowania

Odpowiadający: podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Monika Zbrojewska

W odpowiedzi na interpelację Pana posła Józefa Lassoty nr 31291 w sprawie europejskiego nakazu aresztowania (w dalszej części – ENA) informuję, co następuje.

W dyskusjach prowadzonych na forach Unii Europejskiej wskazuje się na potrzebę stosowania tzw. zasady proporcjonalności[1] w wykorzystywaniu ENA. Polska wskazywana jest w nich jako jedno z państw UE, które wydaje największą liczbę ENA, często w drobnych sprawach, w których uruchamianie procedur nakazowych wiąże się z niewspółmiernymi nakładami.

W tym celu z inicjatywy Ministerstwa Sprawiedliwości, przygotowano nowelizację art. 607b kpk, który zawiera dodatkową przesłankę wydawania ENA w postaci interesu wymiaru sprawiedliwości. Przepis ten wejdzie w życie z dniem 1 lipca br.

Wskazać jednocześnie należy, że istniejące obecnie w art. 607b kpk progi dotyczące okresów skazania i zagrożenia w praktyce nie stanowią wystarczającego zabezpieczenia przed nieproporcjonalnym stosowaniem ENA.[2] Podwyższenie w art. 607b kpk wspomnianych progów w celu zracjonalizowania wydawania ENA przez polskie sądy byłoby jednak niewłaściwe. Taki bowiem zabieg spowodowałby przede wszystkim niezgodność prawa polskiego z art. 2 ust. 1 decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z dnia 13 czerwca 2002 r.

w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, który przewiduje ściśle określone progi warunkujące wydanie ENA, tj. 4 miesięcy pozbawienia wolności w przypadku ENA dotyczącego wykonania wyroku i 12 miesięcy zagrożenia karą pozbawienia wolności w przypadku ENA dotyczącego przeprowadzenia postępowania. Poza tym próg kary jest jedynie jednym z elementów świadczących o celowości wydania ENA.

Z tego względu zdecydowano się na wprowadzenie dodatkowej, elastycznej przesłanki wydania ENA pozostawiającej sądowi margines uznania w tym zakresie, w postaci klauzuli generalnej „interesu wymiaru sprawiedliwości”, znanej już w nomenklaturze kodeksowej. Występuje ona w związku z udziałem przedstawiciela społecznego (art. 90 § 3 k.p.k.) oraz w związku z przejęciem i przekazaniem ścigania (art. 590 – 592 k.p.k.).

Odtworzenie zakresu tej klauzuli należeć będzie ad casum do sądu wydającego ENA, przy czym posiłkować się on może przyjętą w nauce prawa wykładnią tego pojęcia na gruncie instytucji przejęcia i przekazania ścigania karnego, która - podobnie jak ENA - jest stosowana w obrocie z innymi państwami. W nauce prawa[3] wskazuje się na następujące elementy tej klauzuli:

- wagę przestępstwa i przewidywaną karę (ENA powinno się stosować w przypadku poważniejszych czynów),

- sytuację oskarżonego i jego okoliczności osobiste (np. unikanie wymiaru sprawiedliwości, ukrywanie się),

- przewidywany brak skuteczności innych środków z zakresu pomocy prawnej (np. wezwania do dobrowolnego stawiennictwa, poszukiwania w europejskich bazach danych),

- względy ekonomiczne (koszty postępowania o wykonanie ENA, w tym koszty transportu osoby przekazywanej powinny być proporcjonalne do wysokości szkody wyrządzonej czynem zabronionym, ponadto ekonomika procesowa, czyli dążenie do oszczędzenia czasu i uniknięcia zbędnych kosztów postępowania, powinna być zachowana).

Powyższa modyfikacja umożliwi sądom badanie szeregu elementów (nie zaś wyłącznie wysokości grożącej lub orzeczonej kary) przed podjęciem decyzji w przedmiocie wydania ENA i pozwoli na bardziej racjonalne stosowanie tej instytucji.

[1] Stosowanie tej zasady postulowała też Komisja Europejska – zob. raport (KOM(175)2011) oraz Rada UE – zob. Podręcznik „Jak wystawiać europejski nakaz aresztowania”.

[2] Zob. „Analiza polskiej praktyki występowania do innych państw Unii Europejskiej z wnioskiem o wydanie osoby trybem ENA” (red. T. Gardocki, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2011).

[3] Zob. m. in. M. Płachta (w:) Jan Grajewski (red.), Kodeks postępowania karnego, t. II, Kraków 2003, s. 524-525).