Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 30184
w sprawie zmian przepisów o przyjęciu i odrzuceniu spadku
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pani poseł Iwony Kozłowskiej z dnia 16 grudnia 2014 r. w sprawie zmiany przepisów prawa spadkowego w kwestii przyjęcia i odrzucenia spadku, przekazaną przy piśmie Pana Marszałka, znak: SPS-023-30184/15, uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Zgodnie z brzmieniem art. 922 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), zwanej dalej K.c., z chwilą śmierci spadkodawcy dochodzi do przejścia ex lege na spadkobierców nie tylko praw, ale i obowiązków (długów) osoby zmarłej. Oznacza to, iż zasadą prawa spadkowego jest to, że spadkobierca wstępuje w całokształt sytuacji prawnej zmarłego, stając się w ten sposób z mocy prawa również dłużnikiem osobistym lub rzeczowym wobec wierzycieli spadkodawcy.
Sam zakres odpowiedzialności za długi spadkowe zależy od tego, w jaki sposób nastąpiło przyjęcie spadku. W razie bowiem prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia z całego swego majątku (art. 1031 § 1 w związku z art. 1030 zdanie drugie K.c.). Jeśli natomiast doszło do przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca również odpowiada całym swoim majątkiem, ale tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 zdanie pierwsze w związku z art. 1030 zdanie drugie K.c.).
Kwestię przyjęcia spadku regulują odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego. W szczególności stosownie do brzmienia art. 1012 K.c. spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) bądź też spadek odrzucić. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Jednakże brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku (art. 1015 K.c.).
Tak więc w aktualnym stanie prawnym jedynie aktywność spadkobiercy, który złoży we właściwym terminie oświadczenie o przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności, powoduje, że taki spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wartości aktywów spadku. Rozwiązanie to jest przedmiotem krytyki w orzecznictwie i doktrynie prawa. Podkreśla się, iż w społeczeństwie panuje na ogół przekonanie, że bierność lub nieznajomość przepisów prawa spadkowego nie może prowadzić do negatywnych konsekwencji w postaci przyjęcia pełnej odpowiedzialności za długi. Przeciętny człowiek nie zdaje sobie bowiem sprawy z tego, że jego milczeniu może być przypisane znaczenie prawne.
Mając powyższe na uwadze, działająca przy ministrze sprawiedliwości Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego opracowała projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, który zawiera m.in. propozycje modyfikacji uregulowań dotyczących odpowiedzialności za długi spadkowe. Projekt ustawy został przyjęty przez Radę Ministrów i skierowany do Sejmu. Pierwsze czytanie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny, ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 2707) odbyło się na posiedzeniu Sejmu w dniu 25 września 2014 r. Projekt skierowano do Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach, która w dniu 15 stycznia 2015 r. przyjęła sprawozdanie dotyczące tego projektu.
Głównym celem projektu jest zmiana przepisów o odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe polegająca na wprowadzeniu do Kodeksu cywilnego jako zasady odpowiedzialności za długi spadkowe z dobrodziejstwem inwentarza, tj. do wysokości wartości aktywów spadkowych, w miejsce obowiązującej obecnie zasady odpowiedzialności nieograniczonej. Oznacza to, że brak oświadczenia spadkobiercy w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, będzie równoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Projekt ustawy wprowadza również do systemu prawa cywilnego nową instytucję - wykaz inwentarza. Wykaz ten ma na celu ustalenie stanu majątku spadkowego bez narażania spadkobierców na nadmierne koszty, jakie zazwyczaj wiążą się ze sporządzeniem spisu inwentarza. Zgodnie z propozycjami zawartymi w projekcie ustawy złożenie wykazu inwentarza ma być fakultatywne. Wykaz będzie składany według wzoru określonego w rozporządzeniu ministra sprawiedliwości.
W związku z wprowadzeniem jako zasady odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe do wartości stanu czynnego spadku omawiany projekt zawiera rozwiązania zapewniające ochronę wierzycieli spadkowych. Zgodnie z proponowanym brzmieniem art. 1032 § 2 K.c. jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi on odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Powyższe nie będzie odnosiło się do spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego całkowitego ubezwłasnowolnienia.
Wzmocnieniu pozycji wierzycieli spadkowych służy także zawarta w projekcie instytucja ogłoszenia o złożeniu wykazu inwentarza. Na mocy proponowanych regulacji sąd spadku zarządzi ogłoszenie o złożeniu wykazu inwentarza niezwłocznie po jego złożeniu przez spadkobiercę, przesłaniu wykazu przez sąd niebędący sądem spadku bądź przez notariusza (projektowany art. 6363 Kodeksu postępowania cywilnego). Ogłoszenie będzie zamieszczane na stronie internetowej oraz na tablicy ogłoszeń sądu spadku. Ogłoszenie o złożeniu wykazu inwentarza będzie zawierało pouczenie, że ze złożonym wykazem inwentarza może zapoznać się każdy, kto taką potrzebę dostatecznie uzasadni, oraz że określone podmioty (m.in. wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy) będą mogły złożyć wniosek o sporządzenie spisu inwentarza (projektowany art. 6381 Kodeksu postępowania cywilnego).
Z poważaniem
Sekretarz stanu
Jerzy Kozdroń
Warszawa, dnia 2 lutego 2015 r.