Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 22989
w sprawie prawa do emerytury górniczej w świetle wprowadzonej w Kodeksie pracy możliwości rocznego okresu rozliczeniowego czasu pracy
Szanowna Pani Marszałek! Odpowiadając na przesłaną przy piśmie z dnia 10 grudnia br., znak: SPS-023-22989/13, interpelację posła Stanisława Szweda w sprawie prawa do emerytury górniczej w świetle wprowadzonej w Kodeksie pracy możliwości rocznego okresu rozliczeniowego czasu pracy, uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Kodeks pracy posługuje się pojęciem: wymiar czasu pracy w dwóch znaczeniach:
1) jako wymiar etatu określony w umowie o pracę,
2) jako maksymalna liczba godzin pracy, które pracownik zatrudniony w ramach konkretnego wymiaru etatu ma obowiązek przepracować w okresie rozliczeniowym, żeby uzyskać wynagrodzenie za pracę.
O wymiarze czasu pracy jako o wymiarze etatu stanowi przede wszystkim art. 29 § 1 Kodeksu pracy, zgodnie z którym umowa o pracę określa strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy, w szczególności: rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia, wymiar czasu pracy, termin rozpoczęcia pracy.
Wymiar czasu pracy rozumiany jako wymiar etatu, w jakim pracownik został zatrudniony, może być określony jako pełny wymiar czasu pracy, czyli jako cały etat, albo jako ˝niepełny wymiar czasu pracy˝, na przykład 1/2 czy 3/4 etatu. Taką formę określania wymiaru czasu pracownika (wymiaru jego etatu) potwierdzają sformułowania zawarte na przykład w art. 183a § 1 Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, bez względu m.in. na zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, oraz w art. 942 Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany informować pracowników w sposób u siebie przyjęty m.in. o możliwości zatrudnienia w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy. Należy podkreślić, że wymiar czasu pracy rozumiany jako wymiar etatu, w jakim pracownik jest zatrudniony, wynika z umowy o pracę i jego zmiana na przykład z pełnego na niepełny wymaga wypowiedzenia warunków pracy i płacy (art. 42 § 1-3 Kodeksu pracy) albo zawarcia porozumienia stron w tej kwestii.
Natomiast o wymiarze czasu pracy rozumianym jako maksymalna liczba godzin pracy, które pracownik zatrudniony w ramach konkretnego wymiar etatu ma obowiązek przepracować w okresie rozliczeniowym, mowa jest w dziale VI Kodeksu pracy zatytułowanym: Czas pracy. Przepisy tego działu dotyczą planowania i rozliczania czasu pracy niezależnie od wymiaru czasu pracy (wymiaru etatu), w jakim pracownik został zatrudniony.
Zgodnie z art. 130 Kodeksu pracy obowiązujący pracownika wymiar czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, także wydłużonym do 12 miesięcy, oblicza się, mnożąc 40 godzin przez liczbę tygodni przypadających w tym okresie rozliczeniowym, a następnie dodając do otrzymanej liczby godzin iloczyn 8 godzin i liczby dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego przypadających od poniedziałku do piątku. Każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin.
Jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy (niepełny etat), wymiar czasu pracy do przepracowania w danym okresie rozliczeniowym obliczony zgodnie z art. 130 Kodeksu pracy należy obniżyć proporcjonalnie do wymiaru etatu. Przykładowo, jeżeli pracownika obowiązuje 12-miesięczny okres rozliczeniowy i jest on zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy (na cały etat), to wymiar czasu pracy, jaki będzie miał do przepracowania od 1 stycznia do 31 grudnia 2014 r., wyniesie 2000 godzin. Natomiast jeżeli pracownik jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy (na 1/2 etatu), to jego wymiar czasu pracy do przepracowania w 12-miesięcznym okresie rozliczeniowym obejmującym 2014 r. wyniesie 1000 godzin.
W 12-miesięcznym okresie rozliczeniowym pracodawca ma prawo rozplanować pracownikowi dni i godziny pracy w różnych konfiguracjach, przy czym ma obowiązek pamiętać o zachowaniu zasady przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy, zapewnieniu okresów odpoczynku dobowego i tygodniowego oraz zaplanowaniu pracownikowi w 12-miesięcznym okresie rozliczeniowym tylu dni wolnych, ile w tym okresie przypada niedziel, świat, a także dni wolnych z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy.
Pracownikom zatrudnionym w systemie równoważnego czasu pracy pracodawca ma obowiązek zaplanować dodatkowo odpowiednią liczbę dni wolnych równoważących pracę w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy. Oznacza to, że jeżeli zgodnie z art. 130 Kodeksu pracy wymiar czasu pracy w jednomiesięcznym okresie rozliczeniowym na styczeń 2014 r. wynosi 168 godzin, a na luty 2014 r. 160 godzin, pracodawca, u którego obowiązuje dłuższy, 12-miesięczny, okres rozliczeniowy, może zaplanować pracownikowi w styczniu pracę na przykład przez 158 godzin, a w lutym na przykład przez 178 godzin. Jednakże wymiar czasu pracy obliczony zgodnie z art. 130 Kodeksu pracy na całe 12 miesięcy okresu rozliczeniowego musi się ostatecznie zbilansować.
Różnicowanie liczby dni i godzin pracy przypadających do przepracowania w poszczególnych miesiącach 12-miesięcznego okresu rozliczeniowego nie ma wpływu na wymiar czasu pracy (rozumiany jako wymiar etatu) danego pracownika, określony w jego umowie o pracę. Jeżeli chodzi o art. 50f ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440), to pragnę uprzejmie wyjaśnić, że został on wprowadzony w tej ustawie na wniosek przedstawicieli górniczych związków zawodowych.
Zgodnie z tym przepisem przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej, bez względu na wiek i zajmowane stanowisko, okresy pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy mogą być na wniosek pracownika rozliczane w okresach kwartalnych.
Wprowadzony w art. 50f ustawy emerytalnej kwartalny system rozliczania stosowany jest przez organy rentowe rozpatrujące wnioski o emeryturę górniczą bez względu na wiek - zarówno dla pracowników dołowych, jak i dla pracowników wykonujących z istoty stanowiska tzw. pracę górniczą mieszaną, tj. częściowo pod ziemią i częściowo na powierzchni.
W odniesieniu do pracowników dołowych, mających z mocy prawa zaliczony okres pracy obejmujący lata, miesiące i dni, uwzględnia się kwartalnie jedynie w szczególnych przypadkach, tj. w miesiącach, w których występują dni wolne z powodu honorowego krwiodawstwa. Natomiast w odniesieniu do pozostałych pracowników kwartalne rozliczenie występuje w szerszym zakresie, obejmującym również miesiące, w których następuje odbiór godzin nadliczbowych.
Przy ustalaniu okresu pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy należy porównać ilość dniówek przepracowanych w miesiącu i kwartale z ilością wymaganych dniówek - odpowiednio w miesiącu i kwartale. Ma to na celu ustalenie, w jakim rozmiarze dany okres zostanie zaliczony do pracy wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Z powyższego wynika, że wprowadzona w Kodeksie pracy zmiana polegająca na przedłużeniu do 12 miesięcy okresu rozliczeniowego nie ma wpływu na sposób zaliczania okresów pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Z poważaniem
Sekretarz stanu
Jacek Męcina
Warszawa, dnia 2 stycznia 2014 r.