opis sprawy

Odpowiedź na interpelację w sprawie problemów dobrostanowych na fermach lisów

Odpowiedź na interpelację nr 34069

w sprawie problemów dobrostanowych na fermach lisów

Odpowiadający: minister rolnictwa i rozwoju wsi Marek Sawicki

Warszawa, 28-08-2015

Szanowna Pani Marszałek

W odpowiedzi na interpelację Pana Grzegorza Napieralskiego, Posła na Sejm RP, nr 34069 z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie problemów dobrostanowych na fermach lisów, uprzejmie informuję Panią Marszałek, że zarówno kwestie ochrony ludzi i środowiska naturalnego przed negatywnym oddziaływaniem obiektów o dużej koncentracji zwierząt gospodarskich, w tym zwierząt futerkowych, jak również kwestia ochrony tych zwierząt, w tym podczas ich hodowli lub chowu, są dla mnie bardzo ważne. Oczywistym jest, że zarówno lokalizacja, budowa i eksploatacja obiektów utrzymujących zwierzęta futerkowe, w tym lisów, i ich hodowla w sposób niezgodny z obowiązującym prawem, wbrew protestom okolicznych mieszkańców oraz władz samorządowych, organizacji rolniczych i społecznych, nie powinny mieć miejsca.

Jednocześnie odnosząc się do zadanych pytań, uprzejmie informuję Panią Marszałek, co następuje.

Ogólne zasady ochrony zwierząt, w tym zwierząt futerkowych, reguluje ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U. z 2013 r., poz. 856, z późn. zm.). Natomiast warunki utrzymywania zwierząt futerkowych określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (Dz. U. Nr 116, poz. 778). Rozporządzenie to jest wykonaniem delegacji zawartej w ustawie o ochronie zwierząt, transponującej do krajowego porządku prawnego przepisy dyrektywy Rady nr 98/58/WE ustanawiającej minimalne normy ochrony zwierząt gospodarskich utrzymywanych w celu produkcji żywności, wełny, skóry, futra lub do innych celów gospodarczych. Zgodnie z tą dyrektywą państwa członkowskie są obowiązane do wprowadzenia w krajowym prawodawstwie przepisów według których między innymi:

Wyżej wymienione przepisy, poprzez postawione w nich wymagania, zobowiązują podmioty związane z hodowlą i chowem zwierząt, w tym lisów, do podejmowania wszelkich koniecznych działań, aby zapewnić humanitarne traktowanie zwierząt, chroniąc je przed stresem, bólem lub cierpieniem, uwzględniając przy tym najlepsze praktyki w tej dziedzinie i metody dozwolone prawem.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że zgodnie z § 29 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej:

  1. lisy polarne i lisy pospolite, zwane dalej lisami, utrzymuje się pojedynczo lub grupowo na wolnym powietrzu, w zadaszonych klatkach uniemożliwiających tym zwierzętom wydostawanie się na zewnątrz,
  2. lisy stada podstawowego utrzymuje się pojedynczo,
  3. wymiary klatki powinny wynosić w przypadku:
    1. lisów utrzymywanych pojedynczo: wysokość - co najmniej 0,5 m, powierzchnia podłogi - co najmniej 0,6 m2, przy czym jej szerokość powinna wynosić co najmniej 0,6 m, a długość co najmniej 0,9 m,
    2. samic lisów z młodymi: wysokość - co najmniej 0,5 m, powierzchnia podłogi - co najmniej 1,2 m2, przy czym jej szerokość powinna wynosić co najmniej 0,75 m, a długość co najmniej 0,8 m,
    3. lisów utrzymywanych grupowo, przy utrzymywaniu 2 sztuk w klatce: wysokość - co najmniej 0,5 m, powierzchnia podłogi - co najmniej 1 m2, przy czym jej szerokość powinna wynosić co najmniej 0,8 m, a długość co najmniej 0,9 m,
    4. lisów utrzymywanych grupowo, przy utrzymywaniu więcej niż 2 sztuk w klatce: wysokość - co najmniej 0,5 m, powierzchnia podłogi - powierzchnię podłogi, o której mowa w lit. c, powiększa się o co najmniej 0,4 m2 na każdego dodatkowego lisa, przy czym jej szerokość powinna wynosić co najmniej 0,8 m, a długość co najmniej 0,9 m,
  4. klatki dla kotnych i odchowujących młode samic lisów wyposaża się w domek wykotowy.

Ponadto do utrzymania lisów mają zastosowanie przepisy ogólne określone w rozdziale 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej, zgodnie z którymi:

  1. lisom zapewnia się opiekę i właściwe warunki utrzymywania uwzględniające minimalne normy powierzchni w zależności od systemów utrzymywania,
  2. lisy utrzymuje się w warunkach:
  3. lisy dogląda się co najmniej raz dziennie,
  4. w celu umożliwienia kontroli pomieszczeń i doglądania umieszczonych w nich lisów o każdej porze, pomieszczenia te wyposaża się w stałe lub przenośne oświetlenie sztuczne,
  5. pomieszczenia, w których utrzymuje się lisy, ich wyposażenie oraz sprzęt używany przy utrzymywaniu tych zwierząt:
  6. odchody lisów oraz niezjedzone resztki paszy usuwa się z pomieszczeń, w których utrzymuje się te zwierzęta, tak często, aby uniknąć wydzielania się nieprzyjemnych woni i zanieczyszczenia paszy lub wody,
  7. wyposażenie i sprzęt przeznaczone do karmienia i pojenia lisów powinny być:
  8. lisom zapewnia się stały dostęp do wody, a urządzenia do pojenia instaluje się w sposób zabezpieczający wodę przed wylewaniem się,
  9. lisy karmi się co najmniej raz dziennie paszą dostosowaną do wieku, masy ciała i stanu fizjologicznego,
  10. chore lub ranne lisy niezwłocznie otacza się opieką, a w razie potrzeby izoluje; ponadto, jeżeli wymaga tego stan zdrowia chorego lub rannego lisa, to zwierzę utrzymuje się na ściółce.

Uprzejmie informuję, że powyższe przepisy zostały opracowane z uwzględnieniem doświadczenia hodowców krajowych i z innych państw członkowskich Unii Europejskiej, wyników badań naukowych, w tym Instytutu Zootechniki – Państwowego Instytutu Badawczego.

Ponadto pragnę podkreślić, że przepisy ww. rozporządzenia na etapie projektu, w ramach konsultacji społecznych, były ogólnodostępne w Biuletynie Informacji Publicznej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz przesłane szeregowi związków i organizacji rolniczym, jak również podmiotom, których statutowym celem jest ochrona zwierząt, tj.: Towarzystwu Opieki nad Zwierzętami, Ogólnopolskiemu Towarzystwu Ochrony Zwierząt OTOZ - „Animals”, Fundacji „Zwierzęta i My”, Fundacji Międzynarodowy Ruch na Rzecz Zwierząt VIVA!, Klubowi „Gaja”, Stowarzyszeniu Przyjaciół Zwierząt „AMICUS” oraz Polskiej Lidze Ochrony Zwierząt.

Natomiast rozporządzenie Rady (WE) Nr 1099/2009 z dnia 24 września 2009 r. w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania (Dz. U. L 303 z 18.11.2009, s.1), które wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich UE od dnia 1 stycznia 2013 r., w tym w Polsce, tworzy system ochrony dla zwierząt podczas ich uśmiercania.

Biorąc pod uwagę powyższe, wyrażam opinię, że ww. przepisy, poprzez postawione w nich wymagania, zobowiązują podmioty związane z hodowlą, chowem, ubojem lub uśmiercaniem zwierząt, w tym lisów, do podejmowania wszelkich koniecznych działań, do zapewnienia humanitarnego traktowania zwierząt podczas ich hodowli, chowu, uboju lub uśmiercania, chroniąc je przed stresem, bólem lub cierpieniem, uwzględniając przy tym najlepsze praktyki w tej dziedzinie i metody dozwolone prawem, o ile będą stosowane i przestrzegane.

Jednocześnie podaję fragment publikacji Pana Profesora Andrzeja Gugołka z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie pt. „Zwierzęta futerkowe mięsożerne - ważnym ogniwem polskiego rolnictwa”, który w mojej opinii najlepiej opisuje jak postrzegana jest branża hodowców zwierząt futerkowych, w tym lisów, cyt. „(…) Najczęściej powtarzanymi często „jednym tchem” zarzutami wobec hodowców zwierząt futerkowych są oskarżenia o brak dobrostanu oraz zanieczyszczanie środowiska naturalnego. Wydaje się, że te dwa zarzuty to sztandarowe hasła obrońców praw zwierząt. Oskarżenia te są często nieaktualne i wynikające z braku wiedzy o współczesnej hodowli zwierząt futerkowych, a także wynikają z wyznawanego światopoglądu. Określenie poziomu dobrostanu (welfare) w hodowli jest zagadnieniem dyskusyjnym i stanem względnym, gdyż jego obecność określa się pośrednio na podstawie wskaźników produkcyjnych i subiektywnej oceny dokonywanej przez człowieka. Pewne stany mogą być interpretowane odmiennie przez zwolenników i przeciwników hodowli zwierząt futerkowych. Hodowane obecnie na fermach zwierzęta futerkowe są populacją ewolucyjnie wysoko przystosowaną do warunków środowiska hodowlanego. Spełnienie wymogów dobrostanu, na każdym jego etapie, nie zawsze jest wynikiem świadomości hodowcy, jego wiedzy, ale na pewno zawsze jest w jego interesie. Gdyż tylko od zwierząt zadbanych, dobrze karmionych, pielęgnowanych, itp. można otrzymać dobrej jakości produkt w postaci skóry. (…)”.

Ponadto uprzejmie informuję, że działania naprawcze po kontroli NIK przeprowadzonej na terenie Wielkopolski w 2011 r., podjęte w celu zwiększenia skuteczności nadzoru prowadzonego przez organy Inspekcji Weterynaryjnej, w tym powiatowych lekarzy weterynarii, nad fermami zwierząt futerkowych (zapoczątkowane w 2012 r.), przyniosły pozytywne rezultaty w odniesieniu do przedmiotowego nadzoru. Potwierdziły to wyniki kontroli NIK przeprowadzonej w 2014 r. w zakresie nadzoru nad funkcjonowaniem ferm zwierząt, w tym zwierząt futerkowych. Zgodnie z informacją o wynikach tej kontroli z listopada 2014 r., NIK wystawił kontrolowanym organom Inspekcji Weterynaryjnej dwie najwyższe oceny w stosowanej przez siebie skali, tj. „pozytywną” lub „pozytywną mimo stwierdzonych nieprawidłowości”.

Ponadto należy zaznaczyć, że wprowadzony przez Głównego Lekarza Weterynarii, obowiązek kontrolowania, począwszy od 2012 r., 100% ferm zwierząt futerkowych, w tym lisów, nadzorowanych przez organy Inspekcji Weterynaryjnej, przyniósł już pozytywne rezultaty. Wyniki kontroli są na bieżąco przedmiotem analizy Głównego Lekarza Weterynarii w celu zapewnienia realizacji harmonogramu tych kontroli ustalonego dla danego roku. Informacje o wynikach kontroli przeprowadzanych przez Inspekcję Weterynaryjną na fermach zwierząt futerkowych, w tym lisów, w cyklach półrocznych, są przedkładane Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ponadto, mając na względzie wyeliminowanie stwierdzanych nieprawidłowości i zapewnienie przestrzegania przepisów przez właścicieli ferm zwierząt futerkowych, w tym lisów, Główny Lekarz Weterynarii przesłał Wojewódzkim Lekarzom Weterynarii pismo w sprawie możliwości stosowania przez powiatowych lekarzy weterynarii, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości dotyczących warunków weterynaryjnych oraz dobrostanu zwierząt, środków wymienionych w art. 54 rozporządzenia (WE) nr 882/2004. Zgodnie z informacją za II półrocze 2014 r., Główny Lekarz Weterynarii podsumowując wyniki kontroli stwierdził m.in., że pomimo wykonania większej liczby kontroli, liczba nieprawidłowości znacznie spadła. W szczególności stwierdzono poprawę w zakresie zagospodarowania ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego. Nieprawidłowości w powyższym zakresie stanowiły do tej pory przeważającą liczbę stwierdzonych nieprawidłowości. W ocenie Głównego Lekarza Weterynarii, odnotowana poprawa jest niewątpliwie efektem wprowadzenia surowych kar dla podmiotów nieprzestrzegających przepisów w zakresie ubocznych produktów pochodzenia zwierzęcego. W odniesieniu do kontroli warunków weterynaryjnych utrzymywania zwierząt nieprawidłowości na fermach dotyczyły przede wszystkim braku mat dezynfekcyjnych w liczbie zabezpieczającej wjazd i wyjazd z gospodarstwa, braku lub niekompletnej ewidencji leczenia zwierząt oraz braku środków dezynfekcyjnych w ilości niezbędnej do przeprowadzenia doraźnej dezynfekcji.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że ze względu na brak danych statystycznych o liczbie ferm poszczególnych gatunków zwierząt futerkowych, w 2014 r. zwróciłem się do organizacji zrzeszających hodowców mięsożernych zwierząt futerkowych, w tym lisów o podanie danych dot. liczby takich ferm. Zgodnie z uzyskanymi danymi liczba ferm lisów, wynosiła w 2014 r. 841. Ponadto organizacje podały, że wszystkie te fermy są fermami rodzinnymi, tak jak poinformował Pan Poseł. Niemniej nie mogę zgodzić się z opinią wyrażoną przez Pana Posła, że są to fermy bez znaczenia gospodarczego, skoro stanowią źródło utrzymania dla tych rodzin. Przypuszczam, że z opinią Pana Posła nie zgodzą się również członkowie rodzin pracujących na tych fermach.

W związku z powyższym nie mogę zaakceptować propozycji wprowadzenia zakazu hodowli lisów uznanych za zwierzęta gospodarskie.

Podsumowując zacytuję, przekazaną przez Ministerstwo Gospodarki, opinię Instytutu Przemysłu Skórzanego w Łodzi, Oddziału w Krakowie: „Regułą jest, że restrykcyjne prawo w odniesieniu do hodowli zwierząt futerkowych wprowadzane jest w tych krajach UE, w których hodowla i przerób skór mają marginalne znaczenie i nie mają żadnego wpływu na zatrudnienie i gospodarkę, czego nie można stwierdzić w odniesieniu do Polski”. Niewątpliwie zakaz hodowli zwierząt futerkowych został wprowadzony w krajach, w których miała minimalne znaczenie np. w Austrii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Natomiast w Holandii termin wprowadzenia zakazu hodowli norek amerykańskich jest przesuwany w czasie, ze względu na społeczno-gospodarcze znaczenie tej hodowli. Zgodnie z raportem European Fur Breeders’ Association (EFBA) za 2012 r., Holandia produkowała 4.750.000 szt. skór z norek i była drugim, po Danii, producentem tego gatunku skór w Europie. Natomiast już od dawna w Holandii obowiązuje zakaz fermowej hodowli lisów, która w tym kraju miała znaczenie marginalne. Opinię wyrażoną przez Instytutu Przemysłu Skórzanego potwierdza także przykład Węgier, które w 2013 r. notyfikowały Komisji Europejskiej projekt rozporządzenia przewidujący m.in. wprowadzenia z dniem 1.01.2015 r. zakazu hodowli jakichkolwiek gatunków zwierząt na futro (w tym norek amerykańskich i lisów), z wyjątkiem osobników szynszyli długoogoniastej (Chinchilla lanigera) i królików (Oryctolagus cuniculus var. domestica), to jest gatunków mających w tym kraju duże znaczenie gospodarcze. Zgodnie z raportem EFBA za 2012 r., Węgry nie produkowały skór z norek i lisów, natomiast produkowały 14.000 szt. skór z szynszyli i były trzecim w Europie producentem tych skór, po Danii i Rumunii. Uzasadnienie zakazu hodowli norek i lisów można z łatwością przenieść na hodowlę szynszyli i królików angorskich. Tymczasem tak się nie stało, a przyczyną tego jest duże znaczenie gospodarcze tych gatunków na Węgrzech.

Ponadto należy nadmienić, że na wspólnym rynku europejskim, na którym istnieje swobodny przepływ towarów i obrót nie podlega ograniczeniom, wprowadzenie zakazu hodowli zwierząt futerkowych w Polsce spowoduje utratę rynku na rzecz konkurencji z innych państw, czego przykładem może być produkcja foie gras.

Polska jest jednym z niewielu krajów członkowskich Unii Europejskiej, w którym tucz gęsi i kaczek na stłuszczone wątroby jest zabroniony. Stanowi o tym obowiązujący od dnia 1 stycznia 1999 r. z art. 12 ust. 4 ustawy o ochronie zwierząt. Zakaz ten spowodował wykluczenie polskich producentów z rynku i wejście w to miejsce producentów z innych państw Unii Europejskiej, np. Francji i Węgier. Produkty powstałe w wyniku tego tuczu są obecne na rynku i dostępne także w Polsce.

Ponadto uprzejmie informuję, że Europejska Federacja Hodowców Zwierząt Futerkowych (European Fur Breeders’ Association – EFBA, obecnie Fur Europa), rozpoczęła w 2009 r. naukowy projekt dotyczący dobrostanu zwierząt, w tym lisów i norek, pod nazwą WelFur. Celem programu jest opracowanie na poziomie europejskim zasad ogólnej certyfikacji ferm utrzymujących norki i lisy, aby zapewnić wysoki poziom dobrostanu w hodowli tych gatunków zwierząt. Jak informuje EFBA, WelFur został zainspirowany projektem Welfer Quality®, który Komisja Europejska zapoczątkowała w 2004 r., obejmującym bydło mleczne, świnie i drób. W 2009 r. EFBA mianowała konsorcjum 7 europejskich uniwersytetów i instytutów, którym powierzyła zebranie istniejących badań w dwóch projektach, tj. dot. norek i dot. lisów. Projekt WelFur jest realizowany przy współudziale INRA (Francuski Narodowy Instytut Badań Agronomicznych). Ponadto odbywają się konsultacje z naukowcami oceny dobrostanu. Mam nadzieje, że po zakończeniu projekt ten dostarczy wielu obiektywnych danych umożliwiających ocenę dobrostanu lisów na fermach, w tym w Polsce.

Z poważaniem