Interpelacja nr 20858
do ministra finansów
w sprawie solidarnej odpowiedzialności podatnika i płatnika podatku za zapłatę niektórych zobowiązań podatkowych
Szanowny Panie Ministrze! W rozdziale siódmym ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: u.p.o.f.) w szczegółowy sposób opisane zostały zasady poboru tego podatku. Co do zasady dla niemal wszystkich osób, na których ciążą zobowiązania podatkowe (tj. ˝podatników˝), istnieje pewien podmiot, który winien pobierać od tych osób zaliczki na podatek dochodowy i przekazywać je właściwemu urzędowi skarbowemu (podmiotem tym jest ˝płatnik podatku˝). Przykładowo, zobowiązania podatkowe pracowników pobierane są przez zakłady pracy (por. art. 31 u.p.o.f.), zaś organy rentowe pobierają zaliczki na podatek od wypłacanych rent i emerytur (por. art. 34 ust. 1 u.p.o.f.).
Taki system poboru podatków wiąże się z przyjęciem założenia, iż podatnik może mieć zaufanie co do tego, iż pieniądze na zapłatę podatku zostały pobrane przez płatnika i odprowadzone do urzędu skarbowego. Naturalne jest, iż pracownik nie sprawdza tego, czy pracodawca odprowadził zaliczki na podatek (uznając ten fakt za oczywisty), podobnie jak emeryt czy rencista nie zastanawia się nad tym, czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych wpłacił na konto urzędu skarbowego jego należność podatkową.
Niestety dotarły do mnie sygnały, iż obecnie częstą praktyką urzędów skarbowych (w dodatku legitymizowaną przez orzecznictwo sądów administracyjnych) jest obciążanie podatników obowiązkiem wpłaty na konto urzędu skarbowego podatku, którego nie pobrał i nie odprowadził płatnik podatku. Podstawą prawną do takiego działania organów podatkowych i sądów administracyjnych jest art. 45 ust. 3b u.p.o.f. Przepis ten stanowi, iż w zeznaniu podatkowym ˝wykazuje się należny podatek dochodowy, jeżeli podatek ten nie został pobrany przez płatnika˝. Przytoczony przepis odnosi się do podatku dochodowego ˝o którym mowa w art. 29-30a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych˝, a więc dotyczy podatku dochodowego lub zryczałtowanego podatku dochodowego od bardzo licznych kategorii dochodów (przychodów). W zakresie przedmiotowym sytuacji objętych przywołanym przepisem mieści się m.in. zryczałtowany podatek dochodowy z odsetek zgromadzonych na rachunku podatnika, podatek od dochodów z dywidend, a także podatek od dochodu z tytułu udziału w funduszu kapitałowym.
Można więc wnioskować, iż na podstawie obecnych przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, w przypadku gdy instytucja bankowa nie odprowadzi podatku od odsetek (zwanego powszechnie podatkiem Belki), to wówczas obowiązek ten spoczywa na podatniku, który jest klientem banku. Literalna wykładnia przepisu prowadzi więc do dość absurdalnego wniosku, iż klient banku powinien w każdym miesiącu sprawdzać, czy instytucja bankowa odprowadziła należny podatek.
Taka wykładnia stoi jednak w rażącej sprzeczności z intencją ustawodawcy, który dodając do ustawy o PIT art. 45 ust. 3b, zupełnie inaczej określił cel tego przepisu. Prawodawca wprowadził bowiem przedmiotowy przepis z uwagi na konieczność uregulowania obowiązku zapłaty podatku dochodowego od dochodów z kapitałów pieniężnych uzyskanych za granicą. Taki właśnie cel został wskazany w uzasadnieniu ustawy z dnia 18 listopada 2004 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 263, poz. 2619, ze zm.), w której dodano do ustawy o PIT przywołany wyżej art. 45 ust. 3b.
Należy zaznaczyć, iż w pełni zrozumiałe jest wprowadzenie w stosunku do podatnika wymogu, by wykazał w zeznaniu należny podatek dochodowy w sytuacji, w której na terenie Rzeczypospolitej Polskiej nie ma podmiotu będącego płatnikiem podatku, a więc podmiotu, od którego można byłoby wyegzekwować zapłatę należności. Jednak w przypadku, w którym można dokładnie określić płatnika podatku, niezrozumiałe jest wymaganie od podatnika, by przejmował obowiązki ciążące na płatniku podatku i wspólnie z nim ponosił swego rodzaju solidarną odpowiedzialność za zapłatę zobowiązania podatkowego.
Niestety - jak już wspomniano wcześniej - sądy odrzucają historyczną wykładnię art. 45 ust. 3b ustawy o PIT, odwołującą się do celów prawodawcy, który ustanowił ten przepis. Tytułem przykładu warto wspomnieć, iż w wyroku z dnia 6 czerwca 2013 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie (sygn. I SA/Kr 1903/12) uznał, iż ˝literalne brzmienie przepisu (...) wystarcza dla jego prawidłowego zastosowania˝. W dalszej części swojego orzeczenia sąd stwierdził, iż ˝ określenie˝jeżeli podatek nie został pobrany przez płatnika˝należy odnosić do wszystkich stanów faktycznych, w których do pobrania podatku przez płatnika nie doszło. Może mieć to miejsce w różnych sytuacjach: gdy istniał podmiot będący płatnikiem, ale podatek nie został przez niego pobrany, ale również wówczas, gdy brak było takiego podmiotu i z obiektywnych względów nie mogło dojść do pobrania podatku przez płatnika˝. Tym samym sąd administracyjny uznał wbrew wyraźnej intencji ustawodawcy, iż podatnikowi można nakazać zapłatę podatku w sytuacji, w której istniejący płatnik podatku nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku pobrania podatku.
Widać zatem, iż stosowana przez sądy wykładnia literalna art. 45 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych prowadzi do wniosków sprzecznych z ratio legis tego przepisu. W celu zapewnienia, by prawo było stosowane w sposób zbieżny z zamierzeniami ustawodawcy, konieczne wydaje się dokonanie zmiany art. 45 ust. 3b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w taki sposób, by z powyższego przepisu jednoznacznie wynikało, iż podatnik byłby zobowiązany do wpłacenia na konto urzędu skarbowego należnego podatku wyłącznie wtedy, gdy jego dochody zostały uzyskane bez pośrednictwa istniejącego płatnika podatku.
W związku z powyższym zwracam się do Pana Ministra z następującym pytaniem:
Czy rozważa Pan Minister zainicjowanie prac legislacyjnych służących wprowadzeniu odpowiednich zmian w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, które zapewnią, iż z przepisów podatkowych w sposób jednoznaczny będzie wynikało, iż podatnik będzie zobowiązany do wpłacenia na konto urzędu skarbowego należnego podatku wyłącznie wtedy, gdy jego dochody zostały uzyskane bez pośrednictwa istniejącego płatnika podatku?
Z wyrazami szacunku
Poseł Łukasz Gibała
Kraków, dnia 9 września 2013 r.