Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - z upoważnienia ministra -
na interpelację nr 28959
w sprawie wynagrodzeń urzędników państwowych zatrudnionych w sądownictwie powszechnym
Szanowny Panie Marszałku! W odpowiedzi na interpelację pana posła Jana Kaźmierczaka w sprawie wynagrodzeń urzędników państwowych zatrudnionych w sądownictwie powszechnym uprzejmie przedstawiam, co następuje.
Na wstępie podkreślić należy, że kwestia poziomu wynagrodzeń urzędników i innych pracowników sądów powszechnych wiąże się ściśle z zasadami funkcjonowania sektora finansów publicznych oraz zewnętrznymi czynnikami natury finansowej, które powodują, że w ostatnich latach cały budżet państwa, nie tylko sądownictwa, konstruowany jest z uwzględnieniem istotnych ograniczeń po stronie wydatków. Tym samym uznając za zasadne postulaty dotyczące zwiększenia wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratury, nie można abstrahować od faktycznych możliwości finansowych państwa. Kwestia trudnej sytuacji finansów publicznych i ograniczonych możliwości budżetu państwa w ostatnich latach, w związku kryzysem finansowym, a także w związku z objęciem Polski przez Komisję Europejską procedurą nadmiernego deficytu była tematem wielu spotkań z przedstawicielami związków zawodowych, w których zrzeszeni są pracownicy sądów.
Zasady i tryb kształtowania wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej określają przepisy ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 79, poz. 431, ze zm.), które zgodnie z art. 14a ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. z 2011 r. Nr 109, poz. 639, ze zm.), stosuje się także do tej grupy zawodowej. Wskazany przepis stanowi bowiem, że podwyższenie wynagrodzeń urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury następuje w terminach i na zasadach określonych dla pracowników państwowej sfery budżetowej nieobjętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń. Zgodnie zaś z brzmieniem art. 4 ust. 2 ustawy z 23 grudnia 1999 r. wynagrodzenia osób nieobjętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń waloryzowane są średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń. Stosownie do przepisów tej ustawy w ustawie budżetowej określany jest średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej na dany rok. Wskaźnik ten, począwszy od roku 2012, z uwagi na trudną sytuację budżetu państwa w każdej kolejnej przyjmowanej przez Sejm ustawie budżetowej określony jest na poziomie 100,0%. Skutkiem czego przez kolejne lata brak jest podstaw prawnych do podwyższenia wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej, w tym dla pracowników sądów.
W tym miejscu zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 4 ust 3 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz zmianie niektórych innych ustaw dla pracowników państwowej sfery budżetowej ustawowy średnioroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń może być różny dla poszczególnych grup pracowniczych. Stąd też inaczej kształtowane są wynagrodzenia żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji i innych służb mundurowych. Wskazana ustawa nie ma natomiast zastosowania do kształtowania wysokości wynagrodzenia sędziów i referendarzy, w odniesieniu do których zastosowanie znajduje ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 427, ze zm.)
Podczas prac nad kolejnymi ustawami budżetowymi podejmowane są przez Ministerstwo Sprawiedliwości próby zwiększenia wynagrodzeń urzędników sądowych oraz pracowników obsługi, jednakże z uwagi na brak możliwości finansowych po stronie budżetu państwa i wiążące się z tym na utrzymywane ˝zamrożenie˝ poziomu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej kolejne ustawy budżetowe nie zabezpieczają środków finansowych na podwyżki wynagrodzeń pracowników sądów.
Także przyjęte przez Radę Ministrów założenia do projektu ustawy budżetowej na rok 2015 nie przewidują zmian w stosunku do rozwiązań zastosowanych przy konstrukcji budżetu w latach poprzednich, wobec czego analogicznie do lat ubiegłych, co do zasady, fundusz wynagrodzeń także dla urzędników i innych pracowników sądów pozostanie zamrożony.
Ze wskazanych powyżej przyczyn związanych z zamrożeniem wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej minister sprawiedliwości ma ograniczone możliwości działania w celu podwyższenia płac urzędników i innych pracowników sądów powszechnych. Niemniej jednak minister sprawiedliwości prowadzi szereg działań, których celem jest podwyższenie wynagrodzeń pracowników sądów. Efektem tego jest między innymi podpisanie przez ministra sprawiedliwości nowego rozporządzenia w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego, którego projekt powstał w wyniku ustaleń dokonanych podczas spotkań z przedstawicielami związków zawodowych reprezentujących pracowników sądów i prokuratury, a które to rozporządzenie przewiduje podwyższenie najniższego wynagrodzenia zasadniczego urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury z poziomu 1126 zł do kwoty 1600 zł. Przed opublikowaniem rozporządzenie to musi zostać jeszcze podpisane przez ministra pracy i polityki społecznej oraz ministra obrony narodowej.
Ponadto minister sprawiedliwości podjął decyzję związaną z wejściem w życie ustawy z dnia 14 marca 2014 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz ustawy o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2014 r. poz. 504) i dotyczy ona ˝oszczędności˝, jakie powstaną w sytuacji przebywania sędziego na zwolnieniu lekarskim i w konsekwencji wypłatą 80% wynagrodzenia (ustawa wprowadziła bowiem zasadę, że wynagrodzenie przysługujące sędziom przebywającym na zwolnieniu lekarskim ulega obniżeniu o 20% za czas przebywania na zwolnieniu lekarskim). Powyższe środki pozostawiane będą w dyspozycji dyrektora sądu, który na wniosek prezesa sądu będzie uprawniony do wykorzystania tych środków w ramach funduszu wynagrodzeń.
Trzeba także nadmienić, że w projekcie ustawy okołobudżetowej na rok 2015 na wniosek ministra sprawiedliwości zamieszczone zostały postanowienia dotyczące przeznaczenia - wyłącznie w roku 2015 kwoty 10 000 tys. zł na zwiększenie poziomu środków na wynagrodzenia asystentów sędziów, urzędników oraz innych pracowników sądów powszechnych.
Minister sprawiedliwości podjął również decyzję o rozpoczęciu prac nad nowym aktem prawnym dotyczącym pracowników sądów i prokuratury. Projekt założeń do nowej ustawy o pracownikach sądów i prokuratury, zawiera propozycję rozwiązań dotyczących statusu pracowników sądów i prokuratury, wymagań w zakresie kwalifikacji na danym stanowisku, zasad nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy, zakresu stosowania norm Kodeksu pracy, praw i obowiązków pracowników, zasad i trybu przeprowadzania okresowych ocen pracowników, zniesienia stanowisk funkcyjnych oraz zmian w zakresie postępowania dyscyplinarnego i zawieszenia pracownika w pełnieniu obowiązków.
Projekt ten zakłada też, że podwyższenie wynagrodzeń zasadniczych pracowników sądów i prokuratury następować będzie w terminach i na zasadach określonych dla pracowników państwowej sfery budżetowej nieobjętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń.
Odnosząc się natomiast do problemu dysproporcji wynagrodzeń występujących pomiędzy pracownikami sądów różnych szczebli, zatrudnionych na tych samych lub porównywalnych stanowiskach, należy wskazać, że problem ten jest w Ministerstwie Sprawiedliwości dostrzegany. Zróżnicowanie uposażeń pomiędzy pracownikami zajmującymi takie same stanowiska ma złożony charakter i zdaje się wynikać z dwóch zasadniczych powodów: po pierwsze, z uwarunkowań historycznych skutkujących tym, że osoby wcześniej zatrudnione otrzymywały w ubiegłych latach podwyżki i ich uposażenia w ciągu kilku lub kilkunastu lat uległy zwiększeniu. Decydowała o tym przede wszystkim polityka płacowa prowadzona w poszczególnych sądach. Po drugie, nie wszystkie z nich stworzyły zakładowe systemy wynagrodzeń. Usunięcie wspomnianych dysproporcji w obecnym stanie prawnym jest trudne, gdyż musi być dokonywane na poziomie konkretnego stosunku pracy, a więc w relacji pracodawcy z pracownikiem.
Zaznaczyć przy tym należy, że prawa i obowiązki oraz zasady ustalania wynagrodzeń urzędników oraz innych pracowników sądów określa przywołana powyżej ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury. Zgodnie z przepisami wymienionej ustawy pracownikom sądów przysługuje wynagrodzenie zasadnicze, a poza nim także dodatek za długoletnią pracę, nagrody jubileuszowe, odprawa w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. Mogą być również przyznane - dodatek specjalny z tytułu okresowego zwiększenia obowiązków lub powierzenia dodatkowych zadań oraz nagrody za szczególne osiągnięcia w pracy. Szczegółowe zaś zasady wynagradzania tej grupy zawodowej określa rozporządzenie ministra sprawiedliwości z dnia 16 kwietnia 2013 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego (Dz. U. z 2013 r. poz. 646). Konkretną wysokość wynagrodzenia w każdym wypadku ustala dyrektor sądu, który zawiera umowy o pracę z poszczególnymi pracownikami.
Obecnie obowiązujące regulacje prawne nie pozwalają na skondensowanie wszystkich środków płacowych do jednego wynagrodzenia zasadniczego, co powoduje, że znaczna część środków płacowych dystrybuowana jest do pracowników ˝obok˝ wynagrodzenia zasadniczego. Trzeba podkreślić, że mimo braku podwyżek co roku w poszczególnych sądach przeznaczane są znaczne kwoty na nagrody i dodatki specjalne dla pracowników. Środki te zapewniane są w ramach tzw. oszczędności budżetowych poszczególnych sądów.
Należy zauważyć, że zgodnie z ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych w sądach powszechnych obowiązuje autonomia budżetu oraz menadżerski system zarządzania tymi sądami, w związku z czym od dnia 1 stycznia 2013 r. dyrektor sądu posiada kompetencje w dziedzinie zarządzania i finansów, ponosi odpowiedzialność za zapewnienie i sprawne funkcjonowanie infrastruktury sądu oraz efektywne zarządzanie pracownikami sądu, z wyłączeniem sędziów, referendarzy sądowych i asystentów sędziów. Dyrektorom powierzone zostało bezpośrednie zwierzchnictwo służbowe nad personelem pozaorzeczniczym sądów, czyli dotychczasowe obowiązki prezesów sądów w zakresie zarządzania personelem, w tym także kreowania polityki personalnej również w zakresie wynagradzania pracowników sądów.
Prezesi i dyrektorzy sądów apelacyjnych, pismem z dnia 17 grudnia 2013 r. nr DB-III-1020-2/13, zostali zobowiązani przez ministra sprawiedliwości, do prowadzenia działań zmierzających do ukształtowania w podległych sądach powszechnych jednolitej, przejrzystej, odpowiadającej kwalifikacjom i realizowanym zadaniom struktury zatrudnienia i wynagrodzeń w taki sposób, by nie dochodziło do dysproporcji w poziomie wynagrodzeń osób zatrudnionych na porównywalnych stanowiskach i o porównywalnym stopniu obciążenia pracą, zarówno w danej jednostce, jak i między sądami różnego szczebla oraz okresowego informowania o efektach tych działań Ministerstwa Sprawiedliwości.
Równocześnie minister sprawiedliwości dokonał przesunięć środków na wynagrodzenia między planami finansowymi sądów apelacyjnych na 2014 r., zmniejszając w ten sposób istniejące dysproporcje. Podobne działania podjęły sądy apelacyjne, a przeniesienia wydatków na wynagrodzenia między podległymi sądami okręgowymi i rejonowymi pozwoliły na zmniejszenie w tym obszarze różnic między sądami.
Z analiz przekazanych przez prezesów i dyrektorów sądów apelacyjnych wynika, że w I półroczu 2014 r. w wyniku podjętych działań grupie 2866 pracowników sądów, co stanowi ponad 8% ogółu zatrudnionych, w ramach posiadanych przez sądy środków podwyższono wynagrodzenia zasadnicze (w przedziale od 96 zł do 323 zł). Wprawdzie wielkość ta uwzględnia również osoby, którym podwyższono wynagrodzenie na skutek wzrostu w 2014 r. wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, należy jednak przyznać, że rozpoczęty proces zaczyna przynosić oczekiwane i wymierne efekty.
Stosownie do zidentyfikowanych przez prezesów i dyrektorów potrzeb tylko w pierwszym półroczu bieżącego roku przekształcono 28 etatów urzędniczych w etaty asystentów sędziów oraz dokonano przeniesień 67 etatów między sądami.
Założeniem wskazanych działań jest to, by w efekcie skutkowały one - w dłuższej perspektywie - zarówno właściwym do wielkości zadań poziomem zatrudnienia i równomiernym obciążaniem pracowników zadaniami, jak i odpowiednim do realizowanych zadań i ich jakości poziomem wynagrodzeń, bez względu na miejsce sądu w strukturze sądów na obszarze apelacji.
Reasumując, stwierdzić należy, że minister sprawiedliwości, widząc potrzebę zmiany sposobu kształtowania wynagrodzeń pracowników sądów i prokuratury, podjął zmierzające do poprawy sytuacji płacowej pracowników sądów zarówno poprzez przedstawienie rozwiązań systemowych w postaci nowej ustawy o pracownikach sądów i prokuratury, jak i działania doraźne, zmierzające do pozyskiwania dodatkowych środków przeznaczonych na wynagrodzenia pracowników i usunięcia istniejących dysproporcji płacowych.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Wojciech Hajduk
Warszawa, dnia 3 listopada 2014 r.