Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej - z upoważnienia ministra -
na zapytanie nr 7364
w sprawie występowania przemocy domowej w woj. podlaskim
Szanowny Panie Marszałku! Odpowiadając na zapytanie poselskie z dnia 1 października 2014 r. (znak: SPS-024-7364-7379/14) złożone przez pana posła Piotra Szeligę w sprawie występowania przemocy domowej w poszczególnych województwach, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej udziela następujących wyjaśnień.
1. Jakie działania przeciwdziałające przemocy domowej podjęły agendy administracji rządowej w województwach?
Tworzenie systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie rozpoczęło się już w 2005 r. od uchwalenia ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. W ustawie tej została zdefiniowana m.in. przemoc w rodzinie.
Ponadto zostały nałożone na wszystkie szczeble administracji rządowej i samorządowej zadania do realizacji mające na celu przeciwdziałanie przemocy w rodzinie.
W dniu 1 sierpnia 2010 r. wprowadzono zmiany do ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie mające na celu przede wszystkim skuteczniejszą ochronę osób doznających przemocy w rodzinie oraz wprowadzenie skutecznych działań skierowanych do sprawców przemocy w rodzinie.
Prace nad zmianami w prawie były prowadzone we współpracy z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się zwalczaniem przemocy w rodzinie, dzięki czemu wypracowane zostały rozwiązania, które miały m.in. usystematyzować pracę przedstawicieli i służb zajmujących się zawodowo realizacją zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Wprowadzono m.in. następujące zmiany:
- możliwość uzyskania przez ofiarę przemocy w rodzinie bezpłatnego zaświadczenia lekarskiego określającego przyczyny i rodzaj uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie,
- w przepisach kodeksowych wprowadzono zakaz kontaktowania się sprawcy z ofiarą oraz nakaz opuszczenia przez sprawcę lokalu mieszkalnego bez względu na fakt, czy jest on jego właścicielem, czy też nie,
- zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci,
- konieczność informowania służb o przypadkach przemocy w rodzinie,
- zasady regulujące kwestie współpracy w zespołach interdyscyplinarnych i grupach roboczych zajmujących się pracą z indywidualnym przypadkiem,
- zdefiniowano procedurę ˝Niebieskie karty˝ oraz określono jej realizatorów, do których należą przedstawiciele:
- jednostek organizacyjnych pomocy społecznej;
- gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych;
- Policji;
- oświaty;
- ochrony zdrowia.
Wejście w życie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury ˝Niebieskie karty˝ oraz wzorów formularzy ˝Niebieska karta˝ (Dz. U. Nr 209, poz. 1245) nałożyło na służby i przedstawicieli zajmujących się zawodowo problematyką przeciwdziałania przemocy w rodzinie obowiązek współpracy oraz wypracowywania konkretnych rozwiązań pomocowych skierowanych do osób dotkniętych przemocą w rodzinie, jak również w odniesieniu do realizowanych zadań z osobami stosującymi przemoc w rodzinie.
Kolejnym ważnym dokumentem regulującym rozwiązania systemowe w Polsce jest ˝Krajowy program przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝, który po raz pierwszy został uchwalony uchwałą nr 162/2006 Rady Ministrów z dnia 25 września 2006 r.
Następnie w dniu 29 kwietnia 2014 r. został przyjęty przez Radę Ministrów nowy dokument ˝Krajowy program przeciwdziałania przemocy w rodzinie na lata 2014-2020˝.
Nowe rozwiązania zawarte w ˝Krajowym programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie na lata 2014-2020˝:
- uruchomienie od 2017 r. całodobowego, bezpłatnego telefonu dla ofiar przemocy w rodzinie;
- wprowadzenie nowych rozwiązań dotyczących oddziaływań na sprawców w formie realizacji programów psychologiczno-terapeutycznych; od 2006 r. na terenie kraju realizowane są programy oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie; finansowane są one z budżetu państwa;
- wprowadzenie ujednoliconej statystyki, z uwzględnieniem podziału na płeć;
- utworzenie dwóch nowych specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie (obecnie funkcjonuje na terenie kraju 35 takich placówek, finansowane są one z budżetu państwa);
- zwiększenie od 2017 r. środków finansowych na realizację szkoleń dla pracowników pierwszego kontaktu zawodowo zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie; od 2007 r. takie szkolenia są prowadzone przez marszałków województw; szkolenia są dofinansowywane z budżetu państwa;
- dokonywanie ewaluacji programu;
- wprowadzenie badania skuteczności pomocy udzielanej osobom dotkniętym przemocą w rodzinie;
- rozszerzenie katalogu oferty działań profilaktycznych w stosunku do osób i rodzin zagrożonych przemocą w rodzinie, w szczególności skierowanych do dzieci i młodzieży;
- podniesienie świadomości społecznej w zakresie konieczności skutecznego reagowania na przypadki przemocy w rodzinie oraz na przeciwdziałanie temu zjawisku.
Obszary zawarte w ˝Krajowym programie przeciwdziałania przemocy w rodzinie na lata 2014-2020˝:
- profilaktyka i edukacja społeczna: obszar kierowany do ogółu społeczeństwa, w tym do osób i rodzin zagrożonych przemocą w rodzinie;
- ochrona i pomoc osobom dotkniętym przemocą w rodzinie: obszar kierowany do osób dotkniętych przemocą w rodzinie (w tym do: dzieci, kobiet, współmałżonków lub partnerów w związkach nieformalnych, osób starszych, osób niepełnosprawnych);
- oddziaływanie na osoby stosujące przemoc w rodzinie: obszar kierowany do osób stosujących przemoc w rodzinie, jak również do właściwych służb lub podmiotów zajmujących się oddziaływaniem na osoby stosujące przemoc;
- podniesienie kompetencji służb: obszar kierowany do przedstawicieli instytucji i podmiotów realizujących zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Odnosząc się bezpośrednio do działań realizowanych na terenie Polski w 2013 r. z uwzględnieniem specyfiki wszystkich województw, poniżej zostaną omówione poszczególne zadania oraz przedstawione dane statystyczne w układzie tabelarycznym z podziałem na województwa.
Infrastruktura pomocowa oraz formy udzielanej pomocy dla osób doznających przemocy w rodzinie
W całej Polsce w ramach instytucji pomagających ofiarom przemocy w rodzinie funkcjonowało w 2013 r. 1131 instytucji prowadzonych przez gminy oraz 251 instytucji prowadzonych przez powiaty.
Wśród instytucji prowadzonych przez gminy zdecydowaną większość stanowią punkty konsultacyjne (95%), a następnie są to ośrodki wsparcia (4%) oraz ośrodki interwencji kryzysowej (1%).
Z pomocy wszystkich instytucji prowadzonych przez gminy skorzystało 59 821 osób - najwięcej z pomocy punktów konsultacyjnych - 90% (53 974 osób). Z ośrodków wsparcia skorzystało 2584 (4% wszystkich osób). Z pomocy ośrodków interwencji kryzysowej skorzystało 3263 (6% wszystkich).
Średnio na jedną instytucję prowadzoną przez gminę przypadało w ubiegłym roku 53 osoby. Najwięcej osób skorzystało z pomocy ośrodków interwencji kryzysowej (średnio 271 osób na 1 ośrodek), a najmniej z punktów konsultacyjnych i punktów interwencji kryzysowej (średnio 50 osób i 53 osoby na 1 ośrodek).
Wszystkie instytucje prowadzone przez gminę udzieliły w 2013 r. pomocy w ponad 107 841 sprawach. Spośród działań, jakie podjęto wobec tych osób, można wymienić:
- w ramach interwencji kryzysowej podjęto 58 041 spraw (co stanowi 54% ogółu spraw); w ramach pomocy całodobowej udzielono wsparcia 1666 osobom (2% spraw); pozostałe 48 134 sprawy (44%) dotyczyły innych form pomocy,
- wśród osób, którym udzielono w 2013 r. pomocy, 12% stanowiła pomoc skierowana do dzieci; pomocy udzielono 12 816 dzieciom, w tym w 613 przypadkach pomocy całodobowej; dodatkowo 617 rodzin uzyskało pomoc w otrzymaniu mieszkania socjalnego.
Wśród instytucji prowadzonych przez powiaty w 2013 r. zdecydowaną większość stanowią ośrodki interwencji kryzysowej (72%) a następnie specjalistyczne ośrodki wsparcia (14%) oraz ośrodki wsparcia (9%). Ze wszystkich instytucji prowadzonych przez powiaty w 2013 r. skorzystało ponad 34 825 osób.
Najwięcej osób skorzystało z ośrodków interwencji kryzysowej - ponad 23 817, tj. 68% wszystkich korzystających z pomocy. Z ośrodków wsparcia skorzystało zaś 3259 osób (9% wszystkich).
Średnio z instytucji prowadzonych przez powiat skorzystało w ubiegłym roku 148 osób. Najwięcej osób skorzystało ze specjalistycznych ośrodków wsparcia (211 osób na 1 ośrodek), a najmniej z domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży (29 osób na 1 ośrodek). Wszystkie instytucje udzieliły w 2013 r. pomocy w ponad 80 000 spraw.
Spośród działań, jakie podjęto wobec osób, które skorzystały z instytucji prowadzonych przez powiaty, były to:
- 47 814 spraw w ramach interwencji kryzysowej (co stanowi 60% ogółu osób, którym udzielono pomocy),
- 5352 sprawy w ramach pomocy całodobowej (6%),
- 27 230 spraw miało inną formę pomocy (34%),
- 323 rodziny uzyskały pomoc w otrzymaniu mieszkania socjalnego (2%),
- 18 924 otrzymało pomoc terapeutyczną, w tym 1456 korzystało z programu ochrony ofiar przemocy (z udziałem Policji, prokuratury i kuratorów sądowych).
Wśród osób, którym w 2013 r. udzielono pomocy, 11% stanowiła pomoc skierowana do dzieci (8927).
Uprzejmie informuję pana posła, że dane statystyczne dotyczące liczby placówek oraz liczby osób korzystających z pomocy w układzie wojewódzkim 2013 r., a także formy udzielonej pomocy osobom doznającym przemocy w rodzinie w układzie wojewódzkim w 2013 r. zostały wykazane w załączniku nr 1*).
Funkcjonowanie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy rodzinie
Na terenie kraju do końca 2013 r. funkcjonowało 35 specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Prowadzenie ww. ośrodków jest zadaniem zleconym samorządom powiatowym, a środki finansowe na ich utrzymanie zapewnia budżet państwa.
W specjalistycznych ośrodkach wsparcia, obok zapewnienia podstawowych potrzeb, ofiary przemocy w rodzinie otrzymują profesjonalne wsparcie medyczne, socjalne, psychologiczne oraz prawne. Specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie w 2013 r. funkcjonowały w oparciu o standardy zawarte w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne (Dz. U. Nr 50, poz. 259). Priorytetowym zadaniem specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie jest zabezpieczenie ofiary przemocy w rodzinie i udzielenie jej profesjonalnej pomocy i wsparcia.
Szczegółowe dane statystyczne dotyczące liczby placówek oraz liczby osób korzystających ze specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie w układzie wojewódzkim w 2013 r. zostały zamieszczone w załączniku nr 1*).
Realizacja programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie
Zgodnie z rozporządzeniem ministra pracy i polityki społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne (Dz. U. Nr 50, poz. 259) celem prowadzonych oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych jest:
- powstrzymanie osoby stosującej przemoc w rodzinie przed dalszym stosowaniem przemocy;
- rozwijanie umiejętności samokontroli i współżycia w rodzinie;
- kształtowanie umiejętności w zakresie wychowywania dzieci bez używania przemocy w rodzinie;
- zdobywanie i poszerzanie wiedzy na temat mechanizmów powstawania przemocy w rodzinie;
- zdobywanie umiejętności komunikowania się i rozwiązywania konfliktów w rodzinie bez stosowania przemocy;
- uzyskanie informacji o możliwościach podejmowania działań terapeutycznych.
Realizacja programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych jest zadaniem zleconym samorządom powiatowym.
W 2013 r. programy oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie ukończyło 3082 osoby. Zostały wykazane jedynie osoby, które przystąpiły do programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych i ukończyły je. Natomiast faktyczna ogólna liczba osób, które przystąpiły do programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych, wynosi 4618 osób. Z porównania obydwu statystyk wynika, że 1536 osób przystąpiło do programów, ale w toku ich realizacji zrezygnowały z uczestnictwa.
Liczba osób uczestniczących w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych ze względu na fakt skazania za czyny związane ze stosowaniem przemocy w rodzinie, odbywających karę pozbawienia wolności albo wobec których sąd warunkowo zawiesił wykonywanie kary, wyniosła łącznie 1187 osób, w tym 1134 mężczyzn i 53 kobiety.
Liczba osób stosujących przemoc w rodzinie, które uczestniczyły w terapii uzależnień od alkoholu lub narkotyków i w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych, stanowiących uzupełnienie terapii, wyniosła łącznie 290 osób, w tym 251 mężczyzn i 39 kobiet.
Liczba osób, które w wyniku innych okoliczności zgłosiły się do uczestnictwa w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wynosi łącznie 1605 osób, w tym 1303 mężczyzn oraz 302 kobiety.
Dane statystyczne dotyczące liczby podmiotów oraz liczby sprawców przemocy w rodzinie uczestniczących w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy w rodzinie w układzie wojewódzkim w 2013 r. zostały wykazane z załączniku nr 1*).
Szkolenia dla pracowników pierwszego kontaktu realizujących zawodowo zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Szkolenia dla pracowników pierwszego kontaktu realizujących zawodowo zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie były prowadzone we wszystkich 16 województwach. Łącznie zostało przeszkolonych 5685 osób.
W szkoleniach oraz konferencjach brali udział m.in.: pracownicy ośrodków pomocy społecznej, powiatowych centrów pomocy rodzinie, funkcjonariusze Policji, strażnicy miejscy, kuratorzy sądowi - społeczni i zawodowi, kuratorzy rodzinni, sędziowie, prokuratorzy, pedagodzy szkolni, nauczyciele, pielęgniarki medycyny szkolnej, pielęgniarki środowiskowe, przedstawiciele ochrony zdrowia, członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, pracownicy świetlic socjoterapeutycznych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, domów dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, funkcjonariusze straży miejskich, wychowawcy i psychologowie zakładów karnych, pracownicy i wolontariusze organizacji pozarządowych, psycholodzy, przedstawiciele duchowieństwa, urzędów miast i gmin oraz powiatów koordynujący tematykę związaną z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie, koordynatorzy wojewódzkich programów profilaktycznych, terapeuci z ośrodków uzależnień, pracownicy i wolontariusze instytucji pomocy i integracji społecznej.
Szkolenia w większości województw dotyczyły głównie budowania lokalnych systemów przeciwdziałania przemocy w rodzinie w oparciu o współpracę zespołów interdyscyplinarnych, dotyczyły również takich zagadnień jak: realizacji programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie, mediacji, pomocy osobom pokrzywdzonym, pracy z rodziną wieloproblemową, pracy z dzieckiem krzywdzonym, pracy z ofiarami przemocy w rodzinie, w tym z osobami starszymi i niepełnosprawnymi, diagnozowania przemocy w rodzinie, pogłębiania wiedzy na temat kompetencji służb w ramach procedury ˝Niebieskiej karty˝ oraz prowadzenia dokumentacji i ochrony danych osobowych w ramach NK, prawnych aspektów przeciwdziałania przemocy.
Cele szkoleń skierowane były m.in. na:
- przekazaniu niezbędnej wiedzy dotyczącej przemocy w rodzinie;
- zwiększeniu skuteczności walki z przemocą w rodzinie;
- wprowadzeniu do tematyki interwencji kryzysowej jako sposobu realizacji zadań wynikających z przepisów prawnych;
- przekazaniu wiedzy na temat diagnozowania przemocy w rodzinie;
- przekazaniu wiedzy o pracy z ofiarą i sprawcą;
- tworzeniu zespołów interdyscyplinarnych;
- przekazaniu wiedzy dotyczącej współpracy z osobą starszą i niepełnosprawną - ofiarą przemocy w rodzinie.
Dane statystyczne dotyczące liczby uczestniczących w szkoleniach dla pracowników pierwszego kontaktu realizujących zawodowo zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w układzie wojewódzkim w 2013 r. zostały zamieszczone w załączniku nr 1*).
Programy i inicjatywy wspierające jednostki samorządu terytorialnego w tworzeniu lokalnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie
Założeniem systemowym jest to, aby osoba dotknięta przemocą w rodzinie przebywała w swoim środowisku i tu mogła otrzymać profesjonalne wsparcie. Osiągnięcie takiego celu wymaga jednak czasu, zmiany stereotypów i odpowiedniego przygotowania profesjonalnej kadry.
Dlatego też Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, poza inicjatywami legislacyjnymi, podejmuje wiele działań prowadzących do osiągnięcia powyższego celu.
W oparciu o fundusze norweskie, realizujemy Program Operacyjny ˝Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i przemocy ze względu na płeć˝, w ramach którego poza wielością działań takich jak: dofinansowanie zadań własnych samorządów lokalnych, ogólnopolska kampania społeczna czy też badania porównawcze dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie, przeszkoleni zostaną członkowie zespołów interdyscyplinarnych z wybranych gmin.
Ponadto pragnę wskazać, że od 2011 r. w budżecie ministra pracy i polityki społecznej znajdują się środki finansowe na dofinansowanie zadań własnych, w tym m.in. na wsparcie funkcjonowania zespołów interdyscyplinarnych, o które mogą aplikować samorządy lokalne w ramach Programu Osłonowego ˝Wspieranie jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝.
Warto także wspomnieć, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej rozpoczęło projekt w ramach środków z Europejskiego Funduszu Społecznego pn. ˝Przemocy - nie˝, w trakcie którego szkoleniom zostanie poddana kadra kierownicza pomocy społecznej, która w większości pełni funkcję przewodniczących zespołów interdyscyplinarnych.
W 2013 r. opracowana została również przez Departament Pomocy i Integracji Społecznej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz Departament Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Ministerstwa Sprawiedliwości broszura ˝Karta informacyjna dla osoby stosującej przemoc w rodzinie˝. Do współpracy została również włączona Komenda Główna Policji.
Karta ta stanowiła formę pouczenia dla osoby stosującej przemoc w rodzinie, ale także zawierała informacje edukacyjne dotyczące podmiotów realizujących programy oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie. Karta w formie broszury została przekazana do marszałków województw celem dalszej dystrybucji do placówek realizujących zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, komend miejskich Policji i sądów.
Ponadto Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej było organizatorem 14 i 15 października 2013 r. ogólnopolskiej konferencji ˝Sprawca czy ofiara?˝ w ramach ˝Krajowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝. Konferencja ta była współfinansowana ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego i Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014.
W konferencji wzięli udział przedstawiciele instytucji zaangażowanych w przeciwdziałanie przemocy w rodzinie na szczeblu centralnym oraz regionalnym i lokalnym. Obecni byli również przedstawiciele Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (obecnie Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju), które pełni rolę krajowego punktu kontaktowego dla funduszy norweskich i EOG.
2. Jak wygląda współpraca z organizacjami pozarządowymi i samorządem terytorialnym w zakresie pomocy osobom doznającym przemocy domowej?
Wszystkie działania i inicjatywy są w sposób pośredni lub bezpośredni konsultowane i realizowane we współdziałaniu z przedstawicielami organizacji pozarządowych oraz samorządów terytorialnych.
Pragnę nadmienić, że ˝Krajowy programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝ jest realizowany przez organy administracji rządowej na szczeblu centralnym przez: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej we współpracy z Ministerstwem Sprawiedliwości, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych, Ministerstwem Edukacji Narodowej, Ministerstwem Zdrowia, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także z Komendą Główną Policji, Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz jednostkami samorządu terytorialnego i organizacjami pozarządowymi.
Działania realizowane w ramach ˝Krajowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝ opierają się na zasadzie współpracy w podejmowaniu działań interdyscyplinarnych pomiędzy przedstawicielami i służbami zawodowo zajmującymi się tematyką związaną z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie.
Ponadto zgodnie z zapisami ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej został powołany Zespół monitorujący do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie, który jest organem opiniodawczo-doradczym ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.
W skład zespołu monitorującego wchodzą:
1) krajowy koordynator realizacji ˝Krajowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝;
2) siedmiu przedstawicieli organów administracji rządowej i jednostek im podległych lub przez nie nadzorowanych powołanych spośród osób zgłoszonych przez te organy i osób kierujących tymi jednostkami;
3) pięciu przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego powołanych spośród osób zgłoszonych przez stronę samorządową w Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego;
4) dziesięciu przedstawicieli organizacji pozarządowych, związków i porozumień organizacji pozarządowych oraz Kościołów i związków wyznaniowych powołanych spośród osób zgłoszonych przez te podmioty.
Należy także wskazać, że Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej współpracuje z jednostkami samorządu terytorialnego oraz organizacjami pozarządowymi w ramach realizacji Programu Osłonowego ˝Wspieranie jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝, oraz Programu Operacyjnego ˝Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i przemocy ze względu na płeć˝ realizowanego w ramach funduszy norweskich, o których mowa powyżej.
Ponadto uprzejmie informuję, że w sprawozdaniu z realizacji ˝Krajowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝ za 2013 r. zostały wskazane działania realizowane na szczeblu lokalnym przez jednostki samorządu terytorialnego i organizacje pozarządowe w ramach dobrych praktyk.
Poniżej przedstawiam po jednym przykładzie wybranych dobrych praktyk realizowanych działań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie w odniesieniu do każdego z województw.
Województwo dolnośląskie
W listopadzie każdego roku prowadzona jest Wrocławska Kampania Przeciw Przemocy, w ramach której organizowane są konferencje dotyczące systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Spotkania specjalistów, wymiana kontaktów, doświadczeń (również z zagranicznymi gośćmi) jest ceniona w środowisku interwentów i pomagaczy, gdyż służy wzmocnieniu współpracy. W ramach kampanii została utworzona i dotychczas funkcjonuje strona internetowa dostarczająca informacji z obszaru przeciwdziałania przemocy w rodzinie (www.kampania przemoc.pl).
Województwo kujawsko-pomorskie
W ramach Programu Osłonowego ˝Wspieranie jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝ gmina Nakło nad Notecią realizowała projekt ˝Przemoc bez tajemnic˝, którego głównym celem było ograniczenie zjawiska przemocy w rodzinie na terenie miasta i gminy, poprzez udzielenie wsparcia 80 osobom zagrożonym przemocą w rodzinie. W ramach projektu podjęto następujące działania:
- dla wszystkich służb i instytucji pracujących z osobami doświadczającymi przemocy odbyła się konferencja pt. ˝Psychologiczne i prawne aspekty przemocy˝; w konferencji brały udział również osoby doznające przemocy,
- dla podniesienia wiedzy dotyczącej przemocy odbyło się również szkolenie różnych grup zawodowych,
- dla stworzenia warunków sprzyjających kształtowaniu postaw społecznie pożądanych, nabywaniu i kształtowaniu umiejętności wychowawczych oraz zdolności radzenia sobie z trudnościami wychowawczymi i problemami rodziny odbyły się warsztaty grup piętnastoosobowych,
- uzupełnieniem działań była wydana publikacja ˝Poradnik dobrego rodzica˝, która trafiła do uczestników programu oraz została rozpowszechniona wśród mieszkańców gminy Nakło nad Notecią.
Województwo lubelskie
Gmina Modliborzyce realizowała w latach 2011-2013 program ˝Milczenie nie zawsze jest złotem˝. Głównym celem projektu było podjęcie działań profilaktycznych w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Projekt skierowano do osób, które bezpośrednio lub pośrednio miały kontakt z przemocą oraz liderów społecznych i społeczności gminy Modliborzyce. Odbiorcami projektu były osoby w wieku 18-80 lat, a także ich małoletnie dzieci. W ramach projektu utworzony został bezpieczny kącik dla malucha, gdzie dzieci pod opieką wolontariuszy mogły spędzać czas, podczas gdy ich rodzice korzystali z konsultacji w punkcie poradnictwa specjalistycznego, zajęć czy spotkań członków grupy wsparcia. W ramach działań wyłonili się liderzy społeczni spośród sołtysów i radnych gminy wspierający działania środowiskowe, z którymi nawiązano współpracę.
Województwo lubuskie
Jako przykład dobrych praktyk w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie na terenie województwa lubuskiego można wskazać zaangażowanie gminy Międzyrzecz w realizację ˝Programu pilotażowego wdrożenia algorytmów i kwestionariuszy szacowania ryzyka zagrożenia życia i zdrowia w związku z przemocą w rodzinie˝.
Województwo łódzkie
Miejski Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Łodzi realizuje program aktywności lokalnej (PAL) w ramach projektu systemowego ˝Uwierzyć w siebie - pierwszy krok do przełamania bierności i zdobycia zatrudnienia˝ współfinansowanego ze środków EFS. PAL skierowany jest do osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej spowodowanej kryzysem w rodzinie wynikającym z problemu przemocy. W ramach programu uczestnicy biorą udział w warsztatach wspierających animację lokalną, w treningu umiejętności społecznych. Zajęcia prowadzone przez specjalistów dotyczą problemu przemocy w rodzinie, problemu alkoholowego, problemów wychowawczych z dziećmi, zagadnień z zakresu prawa rodzinnego i karnego, umiejętności dysponowania budżetem domowym.
Województwo małopolskie
W małopolskich konkurach na najlepsze działania interdyscyplinarne prowadzone na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie gminny ośrodek pomocy społecznej w Zabierzowie jest regularnie wyróżniany lub nagradzany:
a) w roku 2011: wyróżnienie w kategorii na najlepiej działający gminny zespół interdyscyplinarny;
b) w roku 2012 wyróżnienie w kategorii: Działania gminne przeciw przemocy;
c) w roku 2013 I miejsce w kategorii: Działania gminne przeciw przemocy.
Województwo mazowieckie
W 2013 r. w Mińsku Mazowieckim realizowany był ˝Miejski program przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie miasta Mińsk Mazowiecki na lata 2012-2016˝. W ramach jego realizacji podejmowano wiele różnorodnych działań, kładąc szczególny nacisk na działania edukacyjne i podniesienie świadomości mieszkańców miasta w zakresie przemocy w rodzinie:
- prowadzono kampanię informacyjną w prasie lokalnej, utworzono i prowadzono zakładkę na stronie internetowej MOPS oraz opublikowano wykaz placówek pomocowych na stronie urzędu miasta i MOPS; przeprowadzono również wśród dzieci i młodzieży szkolnej zajęcia z zakresu profilaktyki agresji i przemocy; w ramach zacieśnienia współpracy pomiędzy podmiotami działającymi na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie realizowano działania dotyczące pracy zespołu interdyscyplinarnego; prowadzono szkolenia oraz podjęto działania mające na celu poprawę koordynacji instytucji wchodzących w skład zespołu interdyscyplinarnego; do szkół i placówek służby zdrowia rozesłano plakaty i ulotki informacyjne,
- osobom doznającym przemocy w rodzinie udzielano stale pomocy finansowej i rzeczowej oraz specjalistycznego poradnictwa psychologicznego i prawnego prowadzonego przez MOPS, PCPR oraz punkt informacyjno-konsultacyjny; utworzono także grupę wsparcia dla osób dotkniętych przemocą w rodzinie.
Województwo opolskie
W roku 2013 w ramach realizacji ˝Gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie˝, a także ˝Gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w gminie Nysa˝ zrealizowano m.in.: projekt pn. ˝Pedagog ulicy˝, kierowany do młodzieży zagrożonej zarówno uzależnieniem, jak i wykluczeniem społecznym. Założeniem projektu była praca profilaktyczno-wychowawcza, mająca na celu dostarczanie młodym ludziom alternatywnych form spędzania czasu wolnego poprzez wykorzystanie typowej dla ich wieku aktywności (piłka nożna, breakdance), aby poprzez bezpośredni i niesformalizowany kontakt z pedagogami ulicy kształtować inny styl życia niż oferują im ich środowiska.
Województwo podkarpackie
Gmina miejska Mielec podejmuje wszechstronne działania związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie. W ramach działań skierowanych wobec osób uwikłanych bądź zagrożonych zjawiskiem przemocy w rodzinie w ramach projektu ˝Widzę, czuję, reaguję˝ założona została strona na portalu Facebook, gdzie umieszczono materiały związane z przemocą w rodzinie i treści pomocne dla rodziców w procesie wychowywania. Promując kampanię na terenie miasta, wykorzystano tablice LED z informacją, gdzie można uzyskać pomoc w Mielcu.
Województwo podlaskie
W Dąbrowie Białostockiej w ramach realizacji ˝Gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie˝ w 2013 r. uruchomiono Punkt Pomocy Rodzinie - Punkt Interwencji Kryzysowej przy Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Dąbrowie Białostockiej, oferując profesjonalną pomoc psychologiczną osobom i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej i wymagającym wsparcia w zakresie m.in. problemów życia i rozwoju osobistego, problemów życia rodzinnego (przemoc, uzależnienia itp.), trudności we wzajemnych relacjach wychowawczych. Podpisano porozumienia o współpracy w ramach przeciwdziałania przemocy w rodzinie pomiędzy parafiami na terenie gminy Dąbrowa Białostocka a burmistrzem Dąbrowy Białostockiej w zakresie:
- poruszania w toku nauk przedmałżeńskich treści dotyczących poszanowania drugiego człowieka, jego godności, cielesności i wolności, przemocy w rodzinie,
- udzielania wsparcia duchowego osobom i rodzinom doznającym przemocy w rodzinie i narażonym na przemoc w rodzinie,
- wspierania osób i rodzin w dążeniach do przezwyciężania nałogów, dążeniach mających na celu wyeliminowanie przemocy w rodzinie.
Województwo pomorskie
Miasto Tczew od 2011 r. realizuje ˝Gminny program przeciwdziałania przemocy w rodzinie i ochrony ofiar dla miasta Tczewa na lata 2011-2015. Z wielu działań podejmowanych na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie należy wyróżnić działania profilaktyczne. Dużą popularnością cieszy się coroczny konkurs plastyczny ˝Stop przemocy˝ skierowany do dzieci uczęszczających do świetlic i uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych z terenu miasta Tczewa w różnych kategoriach wiekowych. Na konkurs wpłynęło ponad sto prac, które są nagradzane przez prezydenta miasta Tczewa.
Województwo śląskie
W ramach rozwijania miejskiego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Zabrzu, odpowiadając na oczekiwania Komendy Miejskiej Policji w Zabrzu, zintensyfikował współpracę z Policją. Pilotażowo wprowadzono rozwiązanie polegające na zawieraniu z pracownikami socjalnymi ośrodka umów zlecenia na okres miesiąca, których przedmiotem jest świadczenie usług, polegających na pełnieniu dyżuru interwencyjnego po godz. 15.30 do 17.30 dnia następnego oraz w dni wolne od pracy. W wyniku tych działań, w razie konieczności podjęcia działań interwencyjnych w związku przemocą w rodzinie możliwy jest kontakt z pracownikiem socjalnym przez całą dobę.
Województwo świętokrzyskie
Miasto i gmina Połaniec od kilku lat realizuje różnorodne działania profilaktyczne skierowane do mieszkańców gminy. W 2013 r. na terenie gminy w ramach działań ukierunkowanych na podnoszenie poziomu świadomości i wiedzy na temat zjawiska przemocy w rodzinie zrealizowano cykl zintegrowanych programów profilaktyczno-edukacyjnych.
Województwo warmińsko-mazurskie
Zorganizowano I Węgorzewski Przegląd Teatralny o tematyce przeciwdziałania przemocy w rodzinie. O terminie przeglądu mieszkańcy Węgorzewa byli informowani za pośrednictwem węgorzewskiego tygodnia i w zakładce: Aktualności i na stronie internetowej gminy Węgorzewo. Przegląd odbył się w sali widowiskowej Węgorzewskiego Centrum Kultury, ul. Generała J. Bema 14. Młodzi aktorzy -uczniowie szkół z gminy Węgorzewo przedstawili osiem spektakli poruszających problemy związane z przemocą w rodzinie. Trzy najlepsze zespoły zostały nagrodzone nagrodami pieniężnymi.
Województwo wielkopolskie
Z inicjatywy członków zespołu interdyscyplinarnego oraz dobrej współpracy służb i instytucji na terenie miasta i gminy Buk prowadzone były działania zapobiegające występowaniu przemocy w rodzinie poprzez podnoszenie świadomości społecznej:
- w ramach Tygodnia Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem podjęto działania prewencyjne dla mieszkańców miasta i gminy Buk;
- informowano o możliwościach uzyskania bezpłatnej pomocy w instytucjach przedstawionych na opracowanych plakatach i ulotkach.
Województwo zachodniopomorskie
Miasto Koszalin realizowało w 2013 r. projekt ˝Wcześniej. Sprawniej. Skuteczniej. Godniej. Efektywniej - wsparcie koszalińskiego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝, współfinansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Programu Osłonowego ˝Wspieranie jednostek samorządu terytorialnego w tworzeniu systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝. Celem projektu było podniesienie świadomości społeczeństwa w zakresie skutków stosowania przemocy w rodzinie i poprawa sytuacji rodzin zagrożonych i dotkniętych zjawiskiem przemocy oraz podniesienie świadomości i umiejętności pracowników służb społecznych w zakresie właściwego reagowania na zjawisko przemocy. Część działań skierowana była bezpośrednio do małych społeczności mieszkających na dwóch koszalińskich osiedlach (Lechitów i Wspólny Dom), na których, według wcześniej zgromadzonych danych, występuje największe nasilenie przemocy w Koszalinie. Na osiedlach zatrudniono przeszkolonych osiedlowych strażników aktywności, którzy bezpośrednio aktywizowali mieszkańców wytypowanych osiedli do reagowania na patologiczne zjawiska.
3. Jak duża jest skala przemocy domowej na terenie województw?
W ramach realizacji zadań wynikających z ˝Krajowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝ Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej rokrocznie zleca zewnętrznemu ośrodkowi naukowemu lub ośrodkowi badania opinii publicznej badania dotyczące różnych zagadnień związanych z diagnozowaniem zjawiska przemocy w rodzinie w Polsce.
Wszystkie raporty z badań, począwszy od 2007 r. do 2013 r., są ogólnodostępne na stronie internetowej www.mpips.gov.pl w zakładce: Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie.
Badania dotyczące skali zjawiska przemocy w rodzinie w Polsce w podziale na poszczególne województwa były przeprowadzone w 2007 r., a następnie Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przeprowadzało badania w odniesieniu do innej kategorii ofiar.
W 2014 r. w ramach Programu Operacyjnego ˝Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i przemocy ze względu na płeć˝ realizowanego w oparciu o fundusze norweskie zostaną przeprowadzone badania porównawcze w odniesieniu do badań przeprowadzonych w 2007 r. i na podstawie nowych badań zostanie oszacowane zjawisko przemocy w rodzinie w Polsce, również uwzględniając podział wojewódzki.
W związku z powyższym pragnę zapewnić pana posła, że po opracowaniu raportów z ww. badań zostaną one w wersji elektronicznej zamieszczone na stronie internetowej www.mpips.gov.pl i jednocześnie prześlemy je do pana wiadomości.
Jednocześnie zachęcam pana posła do zapoznania się z raportami przeprowadzonymi w 2013 r. na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej przez zespół badawczy Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej z badań naukowych z 2013 r. w zakresie ˝Ewaluacji lokalnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie - doświadczenia dotyczące sposobów pomagania i nasilenia stresu pourazowego (PTSD) z perspektywy osób dotkniętych przemocą w rodzinie˝. Raporty z tych badań są dostępne na stronie internetowej www.mpips.gov.pl w zakładce: Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie.
Wychodząc jednak naprzeciw pana posła oczekiwaniom, skalę zjawiska przemocy w rodzinie w Polsce można określić poprzez wszczęcie procedury ˝Niebieskie karty˝.
Jak wynika ze sprawozdania z ˝Krajowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie z 2013 r.˝ zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 r. w sprawie procedury ˝Niebieskie karty˝ oraz wzorów formularzy ˝Niebieska karta˝ (Dz. U. Nr 209, poz. 1245), w 2013 r. sporządzonych niebieskich kart formularz A przez przedstawicieli poszczególnych podmiotów wszczynających procedurę było 73 119, w tym przez przedstawicieli:
- jednostek organizacyjnych pomocy społecznej 12 114;
- Policji 57 902;
- gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych 813;
- oświaty 1671;
- ochrony zdrowia 619.
Należy zatem oszacować, że skala zjawiska przemocy w rodzinie w 2013 r. dotyczy ponad 73 000 osób.
Działania realizowane na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie mają przede wszystkim umożliwić osobom pokrzywdzonym przestępstwem przemocy w rodzinie możliwość skorzystania z kompleksowej pomocy w celu wyjścia z sytuacji kryzysowej i możliwości podjęcia działań zmierzających do poprawy ich sytuacji osobistej.
Dane statystyczne dotyczące liczby osób wobec, których wszczęto procedurę ˝Niebieskie karty˝ w 2013 r. w układzie wojewódzkim zostały zamieszczone w załączniku nr 1*).
4. Jak kształtowało się wydatkowanie środków finansowych na walkę z przemocą domową w latach 2008-2013 w województwach?
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej dysponuje danymi dotyczącymi poniesionych środków na powyższe zadania finansowane z budżetu państwa.
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej nie dysponuje danymi na temat nakładów finansowych poniesionych przez jednostki samorządu terytorialnego na realizację tych zadań.
Realizowane działania w ramach ˝Krajowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie˝ w sposób znaczący wpłynęły na zmianę świadomości społecznej.
Ujawnianie przypadków przemocy w rodzinie świadczy o poszerzeniu wiedzy na temat tego zjawiska. Ponadto każdy zgłoszony przypadek przemocy w rodzinie to odpowiedź społeczeństwa na brak przyzwolenia na to zjawisko, to świadomość, że przemoc w rodzinie jest przestępstwem.
Środki finansowe przeznaczone na realizację programu w latach 2008-2013 zostały wykorzystane na realizację zadań wynikających z programu i przyczyniły się do osiągnięcia zawartych w programie celów.
W nowej perspektywie programowej na lata 2014-2020 zaplanowano kalkulację kosztów związaną z realizacją zadań, w której to po dokonanej analizie zwiększono środki finansowe na zadania np. dotyczące funkcjonowania specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, szkolenia dla pracowników pierwszego kontaktu, a także zaprojektowano środki finansowe na nowe zadania np. utworzenie całodobowej, bezpłatnej ogólnopolskiej linii telefonicznej dla ofiar przemocy w rodzinie i ze względu na płeć.
Tabela 1. Nakłady z budżetu państwa na realizację zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie za lata 2008-2013 w podziale na województwa.
Część Województwo 2008 2009 2010 2011 2012 2013 w tys. zł 1 2 3 4 5 6 7 8 85/02 dolnośląskie 907 841 904 898 937 896 85/04 kujawsko-pomorskie 814 804 811 916 816 905 85/06 lubelskie 848 868 830 878 913 921 85/08 lubuskie 693 702 742 696 710 691 85/10 łódzkie 452 482 482 487 504 486 85/12 małopolskie 1 811 1 075 947 994 1 045 983 85/14 mazowieckie 961 1 111 1 103 1 098 1 099 1 117 85/16 opolskie 783 808 832 834 803 830 85/18 podkarpackie 2 088 1 773 1 798 1 951 2 038 2 255 85/20 podlaskie 917 995 959 1 011 1 078 1 046 85/22 pomorskie 821 835 823 815 808 823 85/24 śląskie 1 674 1 844 1 910 1 919 1 899 2 028 85/26 świętokrzyskie 649 483 473 476 458 800 85/28 warmińsko-mazurskie 1 515 1 537 1 533 1 480 1 520 1 494 85/30 wielkopolskie 1 364 1 215 1 174 1 170 1 087 1 043 85/32 zachodniopomorskie 921 912 848 866 855 917 Razem 17 218 16 285 16 169 16 489 16 570 17 235 Na zakończenie uprzejmie informuję, że priorytetem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej jest dołożenie wszelkich starań w celu wypracowania optymalnych rozwiązań systemowych na rzecz osób i rodzin zagrożonych zjawiskiem przemocy w rodzinie.
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Elżbieta Seredyn
Warszawa, dnia 22 października 2014 r.